دقت در اطلاع‌رسانی و اعتبار رسانه‌ها

مجید رضاییان؛ استاد ارتباطات و پژوهشگر روزنامه‌نگاری

وقتی شرایط مثل امروز بحرانی می‌شود و خاورمیانه در آستانه جنگ قرار می‌گیرد، بهتر این است که شرایط را به سمت بررسی محاسبه درست‌تر که در اصطلاح «تئوری بازی‌ها» نامیده می‌شود، ببریم. موساد و اسرائیل نقش اول را در ایجاد داعش داشتند، همچنین سازمان سیا در ایجاد القاعده بازی کرد و عقب‌تر عربستان در شکل‌گیری طالبان نقش بسزایی ایفا کرد؛ بنابراین ممکن است ترور اخیر تله‌ای باشد از سوی اسرائیل که حالا فهمیده با داعش در سوریه و عراق به جایی نرسیده و حالا از یک راه دیگر وارد شده تا ما را به دام دیگری بیندازد که جنگ است. این اتفاقات تحلیلی سیاسی می‌خواهد، درحالی‌که می‌بینیم خبرگزاری معتبری مثل رویترز 2 بار خبری را گذاشت و معلوم شد خبرهایش صحت ندارد و می‌بینیم در این مواقع رسانه‌ها اشتباهاتی می‌کنند که خیلی فاحش و بد است.
نکته دوم به حرفه روزنامه‌نگاری برمی‌گردد. تمام قوانین بین‌المللی می‌گوید که اگر 100 هزار تکنولوژی هم در دسترس همگان قرار گیرد، باز هم خبرنگار به‌عنوان اهل فن باید از درستی خبر مطمئن شود؛ یعنی او باید منبع داشته باشد و با اطمینان آن را ارسال کند و اگر منبع ندارد، حق هم ندارد که خبری را منتشر کند؛ مگر اینکه به‌عنوان یک خبر از منبع دیگر بازنشر شود؛ بنابراین می‌توان گفت ارزیابی درستی خبر از بین نرفته و همچنان به‌عنوان یک اصل حرفه‌ای است.
مسئله سوم رفتار خبرنگار است. الان روش به اینگونه است که صرفا اطلاعاتی را بدون ذکر منبع منتشر می‌کنند با این ذهنیت که در نهایت اگر درست از آب درنیامد، می‌گوییم اشتباه بود. این اتفاق در رسانه، غلط و غیرحرفه‌ای است و به هیچ وجه مخاطب ما را نخواهد بخشید و بدتر اینکه اعتبار رسانه هم به‌شدت پایین می‌آید. ضعف اصلی رسانه‌های ما موضوع سردبیری است. در گذشته سردبیران ما به جز مهارت و دانش، بینش هم داشتند که یکی از پایه‌های مهم سردبیری در جهان بود؛ یعنی که سردبیر قدرت بینش و تحلیل داشته باشد. گاهی می‌دیدیم که سردبیران خبری را که از درستی‌اش مطمئن نیستند اجازه انتشارش را نمی‌دادند چون بینشی داشتند که راه درست را به آنها نشان می‌داد؛ موقعیتی که در میان سردبیران ایرانی وجود دارد اما کمرنگ شده است.
در مورد مخاطبان و عدم‌توانایی بسیاری از آنان در تشخیص خبر دروغ از واقعی هم باید بگویم که آنها در این زمینه مقصر نیستند و این رسانه‌ها هستند که باید اخبار معتبر و درست را منتشر کنند. از سویی باید سازوکاری برای رصد دقیق رسانه‌های ایران از طریق انجمن‌های صنفی حرفه‌ای تعریف شود تا آنها با امتیازدهی و تذکر به رسانه‌ها بتوانند رتبه حرفه‌ای رسانه‌ها را مشخص کرده و به مخاطب در پیگیری اخبار درست کمک کنند. این روش در میثاق بین‌المللی روزنامه‌نگاران که برای کنوانسیون پاریس هست وجود دارد و باید هرچه سریع‌تر به انجمن‌های صنفی پیشنهاد شود تا آنها از هویت و حیثیت رسانه‌های رسمی دفاع کرده و رسانه‌های معتبر و دقیق را به مخاطبان معرفی کنند.