بارانداز دیپلماسی جهان

محمود اشرفی‌ _  روزنامه نگار

روزگاری اروپا در تمامی تأملات سیاسی جهان نقش تعیین‌کننده‌ای داشت. اکنون در سایه دگرگونی‌های ژرف جهانی دیگر اروپا نقش پررنگ گذشته خود را در رویداد‌های سیاسی ندارد. نقش‌آفرینی و دخالت مؤثر در رویداد‌های جهانی مستلزم برخورداری از توان استراتژیک است. اروپا هم‌اکنون با محدودیت ظرفیت استراتژیک روبه‌روست. این محدودیت سو‌گیری‌های دیپلماتیک اروپا را کم‌اثر می‌سازد. از این‌رو سیاست‌سازان اروپایی شیوه دنباله‌روی از قدرت بزرگ‌تر را در پیش گرفته‌اند. در سایه رفتن و کم‌سو شدن دیپلماسی اروپایی ریشه در دگرگونی‌های واپسین دهه‌های قرن بیستم دارد. آنگاه که حوزه‌های نوین توسعه به‌ویژه در آسیای جنوب‌ شرقی شکل گرفتند. در این شرایط اروپای فاقد منابع استراتژیک انرژی دیگر نمی‌توانست روی توان تکنولوژیک خود حساب کند. محدودیت ظرفیت استراتژیک اروپا ناشی از چنین واقعیتی است. این، سرآغاز سیاست‌های غیرمستقل و به دور از مشی ملی و حتی به دور از تمایلات قاره‌ای اروپاست. اقدام برای ایجاد اتحادیه اروپا و شکل‌گیری حوزه یورو نشان‌دهنده تلاش اروپا برای بازیابی توان استراتژیک است. کشور‌های جهان ازجمله ایران باید محدود شدن نقش و اثرگذاری اروپا در گستره دیپلماسی جهانی را بپذیرند. در تأملات استراتژیک چندجانبه جهان اکنون ما با تحول مفاهیم ناشی از دگرگونی نقش‌ها روبه‌رو هستیم. مفاهیم جدید به کشورهای خارج از حوزه اروپا نشان می‌دهد که در تأملات بین‌المللی خود چندان روی اروپا حساب نکنند. درمورد ایران و یا هر کشور دیگری در شرق دور و نزدیک، حفاظت از منافع ملی مستلزم سیاست‌های نوین با توجه به تحول مفاهیم ناشی از دگرگونی‌هاست. منظومه رفتار سیاسی ایران در 6 دهه گذشته آمیزه‌ای از موازنه منفی و کنش سیاسی مثبت موسمی بر پایه دوری از قدرت‌های بزرگ بوده است. اما همین رفتار سیاسی نیز اثرساز نیست زیرا با پایان جنگ سرد، بلوک‌بندی شرق و غرب فروریخته است، اروپا نقش و توان استراتژیک گذشته خود را ندارد و از همه مهم‌تر حوزه‌های نوین توسعه سر برآورده‌اند. در این شرایط پیش گرفتن مشی مستقل ملی و حرکت در راستای حفظ منافع ملی آداب سیاسی ویژه‌ای دارد. موازنه منفی و یا هرگونه کنش سیاسی اینگونه مفهوم گذشته خود را از دست داده است. در بازی‌های دیپلماتیک جهان نقش‌آفرین‌های نوینی پدیدار شده‌اند و چندجانبه‌گرایی و یکجانبه‌گرایی در این حال و هوای سیاسی شکل می‌گیرد. امروز سیاست‌سازان خردمند جهان دریافته‌اند که اروپا دیگر بارانداز دیپلماسی جهان نیست.