غیرمنتظره‌های یک سفر

عبدالرضا فرجی‌راد _ استاد ژئوپلیتیک 

با نزدیک شدن به پایان فرصت 2ماهه ایران به اروپا مسائل در حال حاد شدن بود، اخطار اروپایی‌ها به ایران از یک‌سو، مسائلی که در منطقه گذشت از سوی دیگر و همچنین اتفاقات آبان‌ماه در ایران این انتظار را ایجاد می‌کرد که باید تحولاتی صورت بگیرد؛ به‌عبارت دیگر در شرایط توصیف شده یا باید اوضاع به سمت تند شدن می‌رفت که در مصاحبه‌های مقامات آمریکایی نشانه‌های آن دیده می‌شد یا اینکه چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای برای آینده دور باز می‌شد.

اگر ابعاد مختلف سفر رئیس‌جمهور به ژاپن را بررسی کنیم به این نتیجه می‌رسیم که در رابطه با این تحولات، اتفاق دوم رخ داده است؛ چون ژاپنی‌ها قبل از سفر آقای روحانی با آمریکا هماهنگ کردند و آمریکا هم استقبال کرد به این شرط که گزارش آن به اطلاع کاخ سفید برسد. از سوی دیگر برخلاف آنچه انتظار داشتیم که این سفر خیلی دستاوردی نداشته باشد، مصاحبه‌های رئیس‌جمهور نشان می‌دهد که سفر توکیو چشم‌اندازهای خوبی ایجاد کرده؛ اینکه ایشان تأکید کرده است ما با هرکسی که بتوانیم از طریق آن تحریم‌های نفتی را برداریم گفت‌وگو می‌کنیم و اینکه ژاپن و ایران طرحی را برای رفع تحریم ارائه کرده‌اند، نشانگر مثبت بودن این سفر است؛ چون نگارنده بر این باور است که ژاپنی‌ها اگر طرحی را آماده کرده‌اند حتما قبل از سفر رئیس‌جمهور ایران آن طرح را با آمریکا هماهنگ کرده‌اند و اینکه گفته شده ایران هم طرحی دارد که می‌تواند ناظر به نقطه‌نظرات کشور در رابطه با طرح ژاپنی‌ها باشد.
نشانه دیگر مثبت بودن سفر ژاپن، تماس طولانی نخست‌وزیر ژاپن با رئیس‌جمهور آمریکاست که به‌نظر می‌رسد بیش از اینکه تماسی معمولی باشد، یک مذاکره سنگین بوده است.
به هر روی ایران برای فروش نفت به گشایش نیاز دارد و ترامپ نیز در کشور خود دستاورد سیاست خارجی نداشته و درصدد یک توافق است؛ ضمن اینکه درگیری‌های داخلی هم بر سر استیضاح دارد. مجموعه این تحولات، حکایت از این امر دارد که پیام‌ها و طرح‌هایی بین ایران و آمریکا آماده شده و بین دوطرف ردوبدل شده که چشم‌اندازی برای کاهش تنش ایجاد کرده است.

از سوی دیگر، آقای پمپئو هم در حال رفتن از وزارت خارجه است و به‌عبارتی تندروهای دولت آمریکا در حال خروج از دولت هستند. در همین شرایط خانم کرافت در شورای امنیت به سمت سفیر ایران می‌رود و فیلم آن پخش می‌شود که به‌نظر می‌رسد انتشار این فیلم بدون هماهنگی آمریکایی‌ها نبوده است. وقتی همه این پازل‌ها کنار هم چیده شود به‌نظر می‌رسد که سفر روحانی به ژاپن اهمیتی بالاتر از یک سفر دوجانبه داشته است.
در این رابطه قابل ذکر است که ترامپ روابط نزدیکی با آبه شینزو داشته و علاوه بر این به او اعتماد کامل دارد؛ برخلاف بی‌اعتمادی شخصی و مبنایی که رئیس‌جمهور آمریکا به امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه دارد که باعث توقف مذاکرات برجامی اروپایی‌ها شده است.

به‌نظر می‌رسد اگر ترامپ بخواهد با طرحی برای توافق با ایران موافقت کند، ترجیح می‌دهد که این طرح از طریق یک دوست مورد اعتماد و هم‌سو انجام شود تا یکی از طرفداران بلوک اروپا.
در نهایت باید اشاره کرد که حرکاتی در زمینه برجام شروع شده که نه می‌توان گفت به نتیجه می‌رسد، نه می‌توان گفت حتما به شکست می‌انجامد؛ اینکه چه می‌شود نیازمند گذر زمان است اما قدر مسلم اینکه مبنای توافق تازه کوتاه آمدن هر دو طرف از دیدگاه‌های خود است و در این زمینه آمریکایی‌ها علائمی نشان داده‌اند که سفر رئیس‌جمهور به ژاپن در چارچوب تحرکات توکیو در رابطه با برجام قابل ارزیابی است.