این هفته به مناسبت روز مجلس، شما را با موزه مجلس شورای اسلامی آشنا خواهیم کرد
ملاقات خصوصی با مشروطه‌خواهان
الناز عباسیان
موزه رفتن بهانه نمی‌خواهد. همین که علاقه داشته باشید و فرصت هم فراهم باشد، بهترین زمان برای رفتن به موزه است. موزه‌ها در دل خود گنجینه‌هایی غنی از تاریخ ایران زمین به‌خصوص تاریخ معاصر را جای داده‌اند و بعید است کسی از رفتن به موزه پشیمان شده یا حوصله‌اش سر برود. شهر تهران حدود 40 موزه تاریخی، تخصصی و باستان‌شناسی در دل خود جای داده است که کمک شایانی برای شناخت فرهنگ و طبیعت سرزمین‌مان می‌کند. همین‌ها ما را برای معرفی موزه‌های مختلف شهر در این صفحه ترغیب می‌کند. اما این بار در آستانه روز مجلس و سالروز شهادت آیت‌الله سیدحسن مدرس تصمیم داریم شما را با موزهای با همین نام و موضوع آشنا کنیم. بله درست حدس زده‌اید؛ «موزه مجلس شورای اسلامی» همراه با کتابخانه در عمارت بهارستان قدیم، در ضلع جنوب‌شرقی میدان بهارستان قرار دارد. این موزه مجموعه آثاری از نقاشی‌های نفیس، اسنادی از تاریخ معاصر، کتاب‌های خطی نفیس و سکه‌های باستانی و تاریخی را در معرض دید بازدیدکنندگان قرار داده است. این ساختمان که از زمان قاجار، رویدادهای متعددی مانند به توپ بسته شدن به دستور محمدعلی شاه قاجار، غارت، آتش‌سوزی و بمباران موشکی در زمان جنگ تحمیلی را پشت سر گذاشته، بارها بازسازی شده و تاکنون پا برجا مانده است. این موزه با قدمتی بیش از ۱۰۰سال، دست‌کمی از موزه گرانقدر ملک نداشته و ارزش بازدید دارد. پیشنهاد می‌کنیم قبل از رفتن به این موزه این گزارش را بخوانید تا اطلاعات بیشتری دست‌تان بیاید.
میراثی از ارباب کیخسرو
کتابخانه مجلس که کمی پس از شروع کار مجلس قانون‌گذاری در سال ۱۲۸۶ شکل گرفته بود، در سال ۱۳۰۳ به همت کیخسرو شاهرخ تاسیس شد. کیخسرو شاهرخ ملقب به «ارباب کیخسرو»، در دوره‌های متوالی به‌عنوان نماینده مردم در مجلس حضور داشته و بالغ بر ۳۰سال به‌عنوان کارپرداز، خدمات قابل توجهی انجام داده بود. او با قبول پیشنهاد اسماعیل آشتیانی (که از شاگردان کمال‌الملک بود) مبنی بر ایجاد نمایشگاهی متشکل از آثار برجسته کمال‌الملک، نقاشی‌های بی‌نظیر او را تهیه و جمع‌آوری کرده و در موزهای به نام کمال‌الملک به نمایش گذاشت. او تعدادی از نقاشی‌های کمال‌الملک را در سال ۱۳۱۰ خریداری و تعدادی دیگر را کمال‌الملک، خود به موزه اهدا کرد. به‌دنبال او، تعدادی از شاگردان برجسته‌اش مانند اسماعیل آشتیانی و محمود اولیا نیز بخشی از آثار خود را به موزه اهدا کردند. هرچند هدف از برپایی این موزه ایجاد مجموعه‌ای از آثار کمال‌الملک بود، اما منجر به ایجاد موزهای در مجلس شد که هم‌اکنون آن را تحت عنوان «موزه مجلس شورای اسلامی» می‌شناسند. موزه مجلس از زمان شکل‌گیری تا سال ۱۳۷۷ در یکی از طبقات ساختمان شماره یک کتابخانه مجلس مستقر بود که در این تاریخ به تشخیص و تصمیم هیأت امنا، کتابخانه به ساختمان کاخ موزه نگارستان در جوار کاخ سنای سابق انتقال یافت. کاخ موزه نگارستان که از فضایی ایده‌آل برخوردار بود، تا سال ۱۳۸۲ تحت عنوان موزه مجلس شورای اسلامی، محل نگهداری و نمایش آثار موزه مجلس بود. در این مدت علاوه بر آثار نقاشی استاد کمال‌الملک و شاگردانش، تابلوها، آثار نقاشی و هدایای منحصر به‌فرد دیگری نیز به مجموعه آثار موزه اضافه شد که از سوی هیأت‌های پارلمانی، شخصیت‌های سیاسی خارجی و داخلی به موزه مجلس شورای ملی سابق و شورای اسلامی اهدا شده بود. در تیرماه ۱۳۸۲ یک سال پیش از انتقال محل مجلس شورای اسلامی به ساختمان جدید (هرم) در بهارستان، ساختمان موزه مجلس به مجلس خبرگان رهبری تحویل و آثار و اشیای موزه مجلس به بهارستان منتقل شد. از آنجا که محلی در مجموعه جدید بهارستان برای موزه درنظر گرفته نشده بود، تا سال ۱۳۸۷ آثار و اشیای موزه در گنجینه‌های مجلس نگهداری می‌شدند. در اواخر دوره هفتم مجلس شورای اسلامی، رئیس مجلس، موافقت خود را مبنی بر اختصاص بخشی از ساختمان مشروطه به موزه اعلام کرد و این امر در اوایل دوره هشتم، صورت عملیاتی به‌خود گرفت. در بازگشایی و آغاز به کار دوباره این موزه، بخش تاریخی، به‌ویژه تاریخ مشروطه و معاصر، به بخش هنری، نقاشی و صنایع‌دستی آن افزوده شد.
معماری منحصربه‌فرد موزه
ساختمان کنونی بهارستان در منطقه‌ای قرار دارد که حدود ۲۰۰سال قبل، باغ‌های نگارستان، بهارستان و نظامیه در آنجا وجود داشته است. باغ‌های این مجموعه که از دوره فتحعلی‌شاه باقی‌مانده‌اند، تحت تملک محمدحسن‌خان سردار ایروانی بود که آنها را به علی‌خان حاجب‌الدوله مقدم مراغه‌ای فروخت. علی‌خان این باغ را گرو گذاشت و چون بدهی‌های خود را پرداخت نکرد، باغ به میرزا‌‌حسین‌خان قزوینی (مشیرالدوله سپهسالاراعظم) فروخته شد. ساختمانی را که امروزه به‌عنوان ساختمان مشروطه (موزه مجلس) یا مجلس شورای ملی می‌شناسیم، در واقع کاخ میرزا حسین‌خان سپهسالار بوده که در سال ۱۲۹۵ هجری قمری، توسط مهندس بنام ایرانی میرزا مهدی‌خان شقاقی ملقب به «ممتحن‌الدوله» و به دستور شخص سپهسالار، طراحی و ساخته شد. باغ و عمارت سپهسالار به جهت معماری و زیبایی خاصی که داشت، همواره مورد توجه دربار بوده و علاوه بر پذیرایی از میهمانان داخلی، از میهمانان خارجی نیز در آنجا پذیرایی صورت می‌گرفت. عمارت بهارستان تا انقلاب مشروطه و تشکیل مجلس شورای ملی در اختیار دربار بود. هنگامی که فرمان مشروطیت از طرف مظفرالدین شاه صادر شد، مورخان و منجمان و شاعران جمع شده و کلمه «عدل مظفر» را برای تاریخ تاسیس مجلس(۱۳۲۴.ق) تهیه کردند. از زمان فرمان مشروطه در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی تا وقوع انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، ساختمان مشروطه شاهد برپایی 24 دوره مجالس قانون‌گذاری بوده است. پس از به توپ بسته شدن مجلس توسط محمدعلی شاه قاجار، که منجر به ویرانی و تعطیلی آن شد، بازسازی آن به تقلید از مجالس اروپایی به‌خصوص صحن علنی مجلس فرانسه، شکل گرفت. در ۷ خرداد ۱۳۵۹ نخستین دوره مجلس شورای اسلامی در ساختمان سنای سابق تشکیل جلسه داد و در اواخر دوره ششم بود که جلسات مجلس شورای اسلامی، در ساختمان جدید مجلس واقع در ضلع شمالی بنای مجلس شورای ملی سابق، برگزار شد. هم‌اکنون نیمه غربی ساختمان مشروطه که در اختیار کتابخانه مجلس قرار داده شده، محل تشکیل موزه مجلس شورای اسلامی است. ناگفته نماند معماری عمارت بهارستان که ساختمان موزه مجلس نیز جزوی از آن است، نمونه کاملی از معماری دورگه قاجاری است. این ساختمان با پلانی کشیده دارای تالاری عریض در طبقه اول است. همچنین نمای جنوبی آن تقلیدی از معماری نئوکلاسیک اروپایی و نمای شمالی آن برگرفته از تزئینات معماری هخامنشی است. بدین‌ترتیب در عمارت بهارستان، ترکیبی از معماری قاجار، معماری نئوکلاسیک اروپایی و معماری باستان‌گرایی رضا شاهی دیده می‌شود.
تالار ورودی
موزه مجلس یکی از جذاب‌ترین موزه‌های تهران است و به محض ورود به آن، با یک ماشین زمان شما را به دوره مشروطه خواهد برد. این مجموعه شامل چند عمارت (از جمله عمارت ملیجک) و کتابخانه است که عمارت اصلی آن به موزه مجلس اختصاص دارد. این موزه در اصل روایتگر تاریخ مشروطه است که در کنارش دیدنی‌های بی‌نظیر دیگری از دوره قاجار را در خودش جای داده است. تالارهای این موزه با اسناد، تصاویر، اشیا و تندیس شخصیت‌های تاریخی، در قالب نمایش‌خانه، تالار رویدادها و تحولات تاریخی، تالار شخصیت‌ها و رجال، تالار هدایا و آثار هنری، تالارهای قانون‌گذاری و صحن پارلمان آماده شده است. در تالار ورودی این موزه، تصاویری حاکی از تکاپوی ایرانیان برای به‌دست آوردن استقلال و آزادی در طول 150 سال اخیر، ارائه شده است. در ابتدای ورود، سقف بلند عمارت و عکس‌های بزرگی از دوران مشروطه که تمام سطح دیوارها را پوشانده جلب توجه می‌کند.
بازدید از موزه رایگان است
از آنجا که مجلس خانه ملت بوده و موزه مجلس نیز برآمده از مجلس است، خوشبختانه بازدید از این موزه رایگان و برای عموم آزاد است. اما به خاطر اینکه اغلب گروه‌های بازدید‌کننده از مجلس شورای اسلامی در روزهایی که جلسه علنی برگزار می‌شود، از موزه نیز بازدید خواهند داشت، لذا به بازدیدکنندگان عزیز پیشنهاد می‌شود در طول روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه با تماس قبلی، زمان بازدید را هماهنگ کنند. پس برای بازدید از این مجموعه فوق‌العاده جذاب، با موزه تماس گرفته و هماهنگ کنید. علاقه‌مندان می‌توانند از شنبه تا چهارشنبه در طول ساعات ۸ صبح لغایت ۱۵:۳۰ بعدازظهر به‌صورت گروهی فقط با هماهنگی قبلی از موزه بازدید کنند.
شماره تماس:
39932028، 33517403، 33126933
نمایشگاه رجال و آثار تاریخی
تالار بعدی، تالار رجال و آثار تاریخی است. بازدیدکنندگان، در این تالار، با برخی از چهره‌های مؤثر در پیروزی مشروطیت و بعضی از روسای دوره‌های مختلف مجلس، آشنا شده و اشیای متعلق به این نهاد قانون‌گذاری را مشاهده می‌کنند. در هال مرکزی موزه، افرادی را می‌بینیم که در رخداد مشروطه مؤثر بوده‌اند و همچنین در این بخش آثار به‌جا‌مانده از سیدجمال‌الدین اسدآبادی در بین عکس‌ها و اسناد تاریخی دیده می‌شود. علاوه بر وسایل شخصی سیدجمال‌الدین اسدآبادی، نشان‌ها و مدال‌های قاجاریه و پهلوی و همچنین چیزهای جالب دیگری مثل پرچم مشروطه‌خواهان آذربایجان را خواهید دید.
جلوه‌ای از آثار هنری
در انتهای این تالار راه‌پله دوسویه‌ای وجود دارد که قبل از اینکه از پله‌ها بالا بروید حتما سری به 2 تالار که در دو طرف پله‌ها قرار گرفته است بزنید. با ورود به یکی از آنها در آستانه در حتما شگفت‌زده شده و آدرنالین خون‌تان ترشح بیشتری خواهد داشت. شما در این قسمت می‌توانید از نزدیک تابلوهای باشکوه استاد بزرگ نقاشی ایران محمد غفاری معروف به کمال‌الملک را مشاهده کنید. در این تالار حدود 19تابلو از استاد کمال‌الملک در ابعاد مختلف وجود دارد که بیشترشان پرتره افراد مختلف از جمله سلف‌پرتره‌ای از خود کمال‌الملک است. همچنین تابلوهای جالب دیگری از استادان نقاشی همچون اسماعیل آشتیانی و محمود اولیا و همینطور برخی آثار هنری دیگر مثل وسایل لاکی در این تالار قرار گرفتند. منظورمان از لاکی همان نقاشی‌های زیبا روی سطوح قلمدان‌ها، جلدها، قاب‌های آینه و دیگر وسایل و ابزارهای کاربردی است که با هنر نگارگری و خوشنویسی به نمایش گذاشته شده‌اند.
تالار هدایا
از بخش آثار هنری که دور شویم به قسمتی از موزه می‌رسیم که گرچه آنها هنر دستان ایرانیان نیست اما زیبا و نفیس‌اند. اینجا تالار هدایاست و همانطور که از نامش پیداست در این تالار هدایایی که هیأت‌های پارلمانی کشورهای مختلف به مجلس دوره‌های مختلف اهدا کرده‌اند، به نمایش درآمده است. آرم ملی استرالیا، مدال نقره‌ای رنگ آرم ملی روسیه و مدال طلایی رنگ، با نمایی از بنای مجلس ژاپن همراه باشکوفه‌های درخت گیلاس نمونه از اهدایی‌های این موزه است.
کتابخانه ۱۰۰ساله مجلس
کتابخانه مجلس طی نزدیک به یک قرن، یکی از کتابخانه‌های مهم و مطرح ایران بوده و اهمیت آن به‌دلیل گنجینه‌های ارزشمندی است که در بخش‌های خطی، موزه، اسناد و منابع چاپی دارد. تلاش کتابداران این کتابخانه به‌ویژه در فهرست‌نویسی کتاب‌های خطی، سنگی و چاپی به‌خوبی پیش رفت و تقریباً نزدیک به صددرصد رسید. در بخش نشریات نیز فهرست جامعی از موجودی انتشار یافت. همینطور در بخش اسناد، بیش از 90درصد اسناد موجود فهرست شده و اطلاعات در اختیار کاربران قرار گرفت. در این کتابخانه صدها هزار کتاب چاپی از کهنه و نو، فارسی، عربی و لاتین درکتابخانه وجود دارد. یکی از بهترین کارها، دیجیتال‌سازی کامل کتاب‌های خطی و چاپ سنگی و قرار دادن آنها از طریق وب در اختیار کاربران بود که به اعتراف همگان، کتابخانه مجلس در این زمینه پیشگام بوده و هست. این کتابخانه که هم‌اکنون ۵۱۰هزار کتاب چاپی، ۲۴ هزار کتاب خطی، بیش از ۴۱هزار مجلد نشریه ادواری و میلیون‌ها برگ سند در آن نگهداری می‌شود، نهادی با سابقه نزدیک به 100 سال است که بخش مهمی‌از میراث ماندگار تمدن کهنسال و بزرگ ایران اسلامی‌را بر دوش می‌کشد.
نمایشگاه فرش
در این بخش از موزه، شما باز هم تابلو خواهید دید اما این بار جنس تابلوها متفاوت است؛ تصاویری که تار و پودش با ظرافت دستان قالی‌بافان بافته و چله‌کشی شده است. اینجا محل نمایش فرش‌های نفیس و تاریخی است که فرش دستباف ثقه‌الاسلام تبریزی که اواخر دوره قاجار بافته شده نمونه‌ای از این فرش‌های تاریخی است.
صحن مجلس شورای ملی
بعد ازتماشای هدایا از پله‌ها بالا رفته و وارد راهرویی می‌شوید که شما را به سمت یک در دیگر هدایت می‌کند. از در که وارد شوید دوباره شگفت‌زده خواهید شد زیرا از موزه مستقیم به صحن مجلس شورای ملی وارد خواهید شد. اگرچه سکوت مطلق بر فضایی که چندین دوره مجلس در آن برگزار شده، حکمفرماست و صندلی نمایندگان و رئیس مجلس خالی است، اما در همین سکوت می‌شود صدای فریادهای پرشور و حرارت شهید مدرس و دکتر مصدق را شنید. این صحن متشکل از جایگاه هیأت رئیسه، نمایندگان، مقامات، تماشاگران و خبرنگاران است با تزئینات فاخر معماری داخلی اعم از گچ‌بری‌ها، منبت‌کاری‌ها، لوسترها و در و پنجره‌های قدیمی واقع در طبقه اول بنا، صحنه‌های اتفاق افتاده در جلسات از ابتدای تشکیل مجلس شورای ملی تا انقلاب اسلامی و 24 دوره مجلس در همین مجموعه را تداعی می‌کند.
نمایشگاه سیر و تحولات تاریخی مجلس
در آخر، در زیرزمین عمارت عکس‌های مربوط به مشروطه و مجلس شورای ملی و تندیس‌های اشخاص مهم این دوره را خواهید دید که بعضی از این تندیس‌ها چنان طبیعی ساخته شده‌اند که ممکن است در نگاه اول با انسانی واقعی اشتباه بگیرید. در این بخش یادمان‌ها، مجسمه‌های مومی از شخصیت‌های سیاسی و تاریخی معاصر و همچنین بازسازی لحظات حساس تاریخ ایران به نمایش درآمده‌اند. مجسمه‌های شخصیت‌هایی مانند میرزای شیرازی، سید‌کاظم یزدی، آخوند خراسانی، جمال‌الدین اسدآبادی، مظفرالدین‌شاه، محمدعلی شاه قاجار، میرزای نائینی، شیخ‌فضل‌الله نوری، عین‌الدوله، سیدمحمد طباطبایی، سیدعبدالله بهبهانی، ستارخان، باقرخان و سیدحسن مدرس در این مجموعه بازسازی شده‌اند. برای ارائه تصویری گویاتر از حرکت‌های مردمی در ایجاد مشروطه و مجلس در ایران، ویدئو‌کلیپ‌هایی با موضوعات مختلف در تالار رویدادها تهیه شده است. نهضت تحریم و مبارزات ضد‌استبدادی، شاهان قاجار و مشروطه، نهضت ملی شدن صنعت نفت، مجلس در دوره پهلوی، شهید مدرس، انقلاب اسلامی، بازداشتگاه پهلوی و... از جمله این کلیپ‌هاست.
نمایشگاه اسناد و تصاویر نمایندگان
این نمایشگاه در راهرو طبقات همکف و اول موزه، نمایشگر عکس‌های جمعی از نمایندگان دوره‌های مختلف مجالس شورای ملی و اسلامی و اسنادی مانند اعتبارنامه‌های وکلای مردم است.
