نهال دشمنی برکن که رنجِ بی‌شمار آرد
هوشنگ صدفی _ روزنامه نگار
فرهنگ ایران اسلامی سرشار از عشق، گذشت، مهربانی و رفتار خردگرایانه در مواجهه با دشمنان و محکومان سیاسی به مفهوم واقعی است. رگه‌هایی از این خرده‌فرهنگ‌های اخلاقی، انسانی و اسلامی را می‌توان در جای‌جای فضای ادبیات کهن، حکایت‌ها و روایت نیاکان به‌خوبی یافت.
دشنام، تهدید و خشونت نسبت به مجرمان و متهمان وقایع اخیر نه رفتار بخردانه ایرانی است و نه میراث فرهنگ اسلامی. ادبیات سرزمین کهن به خوبی مضامین این نوع خرده‌فرهنگ‌های مشفقانه را به‌طور واضح بیان می‌کند. نویسندگان و حاکمان وقت در بستر تاریخ ایران اسلامی همه و همه با خرد، گذشت و اقتدار بر دشمنان و صد البته محکومان سیاسی با مدارا رفتار می‌کردند و حتی برخی از اسطوره‌های ماندگار فرهنگ ایران زمین، جان خود را برای پاسداری از ارزش‌های والای انسانی و اخلاقی فدا کرده‌اند. اگر فرهنگ و تاریخ ایران در بین ملل جهان، سرشار از بنمایه‌های دوستی، مهربانی و عطوفت است بیشتر ناشی از این جنس رفتارهای بخردانه در برخورد با محکومان از هر مشرب فکری است.
فردوسی، درباره نحوه برخورد کیخسرو با سپاهیان اسیر افراسیاب پادشاه توران، این رویکرد انسانی را به خوبی نمایش می‌دهد. کیخسرو با وجود کینه عمیق تورانیان، به مهربانی با آنان روی آورده و می‌گوید:
«همه یکسره در پناه منید اگر چند بدخواه گاه منید»
با اشاعه فرهنگ اسلامی در ایران، این نوع رفتارهای انسانی و اسلامی بیش از پیش در جامعه و فرهنگ ایران ریشه دواند؛ چراکه ایرانیان روایت‌هایی از برخورد مشفقانه پیامبر اسلام(ص) در مواجهه با مشرکان و دشمنان شنیدند. زن یهودی به پیامبر(ص) گوشت مسموم داد. پیامبر(ص) پرسید: چه چیزی تو را به این کار واداشت؟ گفت: با خود گفتم اگر این مرد پیغمبر باشد چنین زهری به او آسیب نخواهد رساند و اگر پادشاه و مَلِک باشد، مردم را از شر او راحت کرده‌ام. پس رسول خدا(ص) او را مورد عفو قرار داد. سارقی را نزد علی(ع) آوردند، او به سرقتش اقرار کرد. حضرت گفت: آیا از قرآن چیزی را حفظ داری؟ گفت: آری، سوره بقره را. فرمود: دستت را به سوره بقره بخشیدم. این روزها برخی از جناح‌های سیاسی، بعد از وقوع وقایع اخیر، درباره نحوه برخورد سخت یا مدارا با متهمان گفتارهایی بر زبان آورده‌اند که نه مرام و سبک رفتار اسلامی است و نه توصیه بزرگان دین. شاید در هیاهوی کشمکش نحله‌های فکری، شنیدن گفتار و رفتار بخردانه دشوار باشد اما انتظار این است که در مواجهه با جوانان هیجان‌زده بیکار و فقیر نباید برخوردهایی از جنس کهریزکی صورت گیرد؛ چراکه زخم‌های اجتماعی و روانی آن بعد از نزدیک به یک دهه، همچنان گریبانگیر افکار عمومی و جامعه است. بدیهی است در شرایط فعلی رعایت استانداردهای حقوق شهروندی در برخورد با مجرمان باید نصب‌العین مسئولان قضایی باشد. به قول حافظ شیرین سخن:
آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است
با دوستان مروت با دشمنان مدارا
بی‌تردید نگاه دادستان کل کشور در غربالگری مجرمان بی‌گناه و هیجان‌زده اعتراضات، نوید‌دهنده نگاه متعادلی در سطح قوه قضاییه است که می‌تواند به روند تحقیقات منصفانه کمک کند و مانع از تداوم برخوردهای تنش‌آمیز در سطح جامعه شود. انعکاس خبر ناگهانی گرانی بنزین در جامعه و عدم تاب‌آوری اقشار فقیر در مقابل تنش خبری، محرک قوی برای بروز چالش‌های اقتصادی و اجتماعی بوده است. درگیری خشن و فاجعه‌بار جوانان هیجان‌زده با هدایت برخی از اشخاص معترض و ناراضی از وضع موجود، ناخواسته حاشیه پایتخت را به آتش کشید بازتاب این نوع برخوردهای خشن و هیجانی نشان داد که هرگونه تصمیم‌گیری اقتصادی، تأثیر مستقیمی بر معاش کارگران و حاشیه‌نشینان خواهد داشت.
ای کاش در شیوه اعتراض شهروندان صرفا به بستن معابر و دادزدن در فضای عمومی بسنده می‌شد و خسارت‌های جانی و مالی نصیب جامعه نمی‌شد. طبعا اگر مجلس شورای اسلامی پیش از این، مراکز یا مجامعی را به‌دور از هیاهو و کشمکش برای اعتراض مدنی مردم معترض در چارچوب اصل بیست و هفتم قانون اساسی، مشخص می‌کرد، خسارت‌های جانی و مالی حاصله از فضای هیجانی اعتراض مدنی، گریبانگیر جامعه نمی‌شد.
در شرایط ملتهب فعلی برخی از جریان‌های فکری توصیه می‌کنند که با متهمان با هدف انتقام‌جویی برخورد سختی صورت گیرد؛ درحالی‌که آنان به‌علت و معلول حوادث اخیر توجهی ندارند و این رویه بیشتر مایه مسرت دشمنان و رویش کینه و تنش‌های آتی در جامعه خواهد شد؛ به‌خصوص که بخش اعظم دستگیر‌شدگان از گروه سنی جوان و اقشار ضعیف جامعه بوده که عدم مدارا با آنان می‌تواند تنش‌های بعدی را رقم زند. امید است برای پیشگیری از هرگونه تنش بعدی ناشی از کیفر متهمان بی‌گناه یا کم‌گناه، رئیس قوه قضاییه، در چارچوب نظارت بر حقوق شهروندی، هیأتی را به‌منظور نظارت و حسن اجرای مفاد قانونی حقوق متهمان تعیین کند تا بر روند تحقیقات و بازداشت‌ها نظارت کنند.چه خوش گفت فردوسی پاک‌زاد
جهان خواستی یافتی خون مریز مکن با جهاندار یزدان ستیز
