فعالیت‌های مخرب درجنگل‌ها ممنوع می‌شود

الهام مصدقی راد _ خبر‌نگار

  جنگل‌های شمال کشور دستخوش تغییرات و تحمل تخریب‌های متعدد است که از سال‌های گذشته آغاز شده است. افزایش ویلاسازی در چند سال اخیر  گسترش فعالیت‌های صنعتی و معدنی در سال‌های قبل، غلبه نگاه تجاری به جنگل و... توان مقاومت این پهنه جنگلی وسیع را به مرور کاهش داده و آن را آسیب‌پذیر کرده است. همین فعالیت‌ها نیز کارشناسان و متخصصان جنگل را نگران جنگل‌های خاص و با قدمت هیرکانی کرده است. یکی از نگرانی‌ها، تخریب‌های متعددی است که گسترش معادن در سال‌های گذشته در جنگل‌های شمال کشور بر جای گذاشت. هرچند بخشی از این معادن به دلایل مختلف، چند سال است غیرفعال شده‌اند، اما تخریبات برجای مانده از فعالیت‌هایشان همچنان بر پهنه جنگل و اکوسیستم جنگلی فشار وارد می‌کند.سازمان جنگل‌ها معتقد است؛ تمام این فشارها نتیجه نبود برنامه حفاظتی جنگل در سال‌های گذشته است و اکنون قرار است با تدوین برنامه حفاظتی، در مقابل تمامی تهدیدها و تخریبات جنگل‌های هیرکانی گرفته شود. فعالیت‌های معدنکاوی ازجمله اقدامات مخربی است که از سال‌ها قبل وسعت 2میلیون هکتاری جنگل‌های هیرکانی را با قدمت حدود 40میلیون سال، تحت‌تأثیر قرار داده است. انجام فعالیت‌های معدنی در دهه 70سرعت بیشتری یافت و پابه‌پای آن، دامنه تخریب جنگل را نیز بزرگ‌تر کرد. قطع درختان، احداث جاده برای معادن و به‌دنبال آن چند تکه کردن زیستگاه حیات‌وحش، آلوده کردن رودخانه‌ها و تخریب اکوسیستم آنها، رانش زمین و... ازجمله پیامدهای منفی فعالیت‌های معدنی در این جنگل‌هاست.همشهری به تازگی در گزارشی با عنوان «‌جنگل‌های هیرکانی زیر تیغ 66معدن فعال» اعلام کرد که هم‌اکنون 66معدن فعال و همچنین 51معدن غیرفعال در این پهنه جنگلی قرار دارد که در مجموع حدود 68هزار هکتار از وسعت این جنگل‌ها را در اختیار قرار گرفته و خسارت‌های زیادی در دل جنگل بر جای گذاشته‌اند.

اجرای برنامه حفاظتی در تمامی وسعت جنگل‌های هیرکانی
بعد از تمامی این آسیب‌ها، ‌هم‌اکنون سازمان جنگل‌ها در حال تدوین «طرح مدیریت پایدار جنگل» است تا تمامی وسعت 2میلیون هکتاری جنگل دارای برنامه حفاظتی شده و هیچ نقطه خالی بدون برنامه نباشد. تا پیش از این تنها حدود یک میلیون هکتار از وسعت این جنگل‌ها دارای برنامه بود که آن نیز صرفا به برنامه بهره‌برداری معطوف شده بود. کامران پورمقدم، ‌رئیس شورای‌عالی جنگل در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «برنامه جدید، ‌رویکردی حفاظتی دارد و تمام وسعت جنگل‌های هیرکانی را در برخواهد گرفت. در این برنامه مسائل اکولوژیک، اقتصادی و اجتماعی درنظر گرفته شده و با توجه به حوزه‌های آبخیز، پهنه‌بندی‌های تعریف شده‌ای برای جنگل درنظرگرفته خواهد شد.» به گفته او تخلفات تغییر کاربری چه جدید وچه قدیم نیز در این طرح دیده شده است. طرح حفاظت از جنگل‌های هیرکانی که از سال 99اجرایی خواهد شد به مسئله معادن نیز خواهد پرداخت.به جز ممنوعیت آغاز فعالیت‌های معدنی که از سال 80 نیز اجرایی شده، معادن فعال نیز در قالب این طرح دیده شده‌اند. پورمقدم می‌گوید:‌ «براساس طرح حفاظتی، اقدامات معدن کاوی که در گذشته مجوز گرفته و هم‌اکنون در حال اجراست، آسیب شناسی خواهد شد و مشکلات رخ داده کاهش و رفع خواهند شد. همچنین تمامی اقداماتی که در جنگل‌های هیرکانی انجام شده، بررسی و تعیین تکلیف می‌‌شوند.»‌ رئیس شورای‌عالی جنگل تأکید می‌کند: «بعد از اجرای این طرح هر اقدامی که قرار باشد در محدوده رویشگاه‌های جنگلی به اجرا درآید و آسیب بزند ممنوع خواهد بود و صرفا فعالیت‌های سازگار با طبیعت به اجرا درخواهد آمد.» قرار است در راستای اجرای این طرح تمامی اقدامات و برنامه‌ها در قالب کارگروه ملی و استانی بررسی و سپس در مورد اجرای آن تصمیم‌گیری شود. 

   هیرکانی ؛ 40میلیون سال قدمت

جنگل‌های هیرکانی، جنگل پهن برگ در استان گیلان با قدمت ۴۰ میلیون سال، یکی از ارزشمندترین جنگل‌های جهان به‌شمار می‌آید و از آن به‌عنوان موزه طبیعی یاد می‌شود. جنگل‌های مختلط کاسپینی
 هیرکانی (Caspian Hyrcanian mixed forests) یک زیست‌منطقه در زیست‌بوم جنگل‌های مختلط پهن‌‌برگ حاشیه جنوبی دریای خزر است که در حاشیه جنوبی و جنوب‌غربی دریای خزر و در 2 کشور ایران و جمهوری آذربایجان است. این جنگل از منطقه هیرکان جمهوری آذربایجان آغاز و تا استان گلستان در ایران امتداد دارد و در ایران مورد حفاظت مشترک سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است. واژه هیرکان شکل یونانی نام گرگان است. گفته می‌شود نام ورکان در کتیبه‌های به جا مانده از دوران هخامنشی نیز در مورد این جنگل نوشته شده که اثباتی بر قدمت آن است. از مشهورترین درختان آن می‌توان راش، بلوط، توسکا، ممرز، افرا، انجیلی، نارون، زبان گنجشک، گیلاس وحشی، بارانک، سرخدار، نمدار، شمشاد، لرگ، لیلکی، خرمندی، آزاد، انجیر و... را نام برد. از درختچه‌های این جنگل‌ها نیز ازگیل، زالزالک، زغال اخته، آلوچه وحشی، انار، جل، خاس، کوله‌خاس، سیب وحشی و... قابل ذکر هستند. چهره متفاوتی از این جنگل‌ها نیز در آذربایجان شرقی و در منطقه ارسباران به چشم می‌خورد که به عقیده برخی جنگل‌شناسان مستقلا با نام جنگل‌های ارسباران در طبقه‌بندی جنگل‌های ایران یاد می‌شود.  گنجشک‌سانان، سار، دارکوب، اردک نوک‌پهن که در پاییز مهمان جنگل‌های هیرکانی است، قرقاول خزری گونه در حال انقراض، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، قرقی، شاهین، قوش، دال (کرکس)، عقاب، جغد، اردک اره  که به آن اردک خاکستری یا مرمری می‌گویند نیز ازجمله پرندگانی هستند که در جنگل هیرکانی زیست می‌کنند. 
مرال، شوکا، کل و بز نیز البته تنها در بخشی از پارک ملی گلستان و جنگل‌های هیرکانی آمل، پلنگ، گرگ، گراز، خرس قهوه‌ای، شغال، سمور، خارپشت (جوجه تیغی)، چوله (تشی)، خرگوش، موش جنگلی، گورکن، گربه وحشی نیز از گونه‌های جانوری جنگل هیرکانی است که تخریب زیستگاه آنها و تغییرات هیرکانی زیست آنها را به خطر انداخته است. جنگل‌های هیرکانی آمل، زیستگاه و همچنین محل کشف اسبچه خزر (کاسپین) است.با اینکه ایران از نظر پوشش جنگلی کشوری فقیر محسوب می‌شود، هر ساله شاهد کاهش بخشی از جنگل‌های هیرکانی هستیم. از عوامل اصلی این نابودی‌ها گسترش بی‌رویه صنایع چوب و کاغذ و تغییر کاربری این جنگل‌هاست. یکی دیگر از علت‌های مهم پروژه‌های عمرانی مثل ساختن سد بدون انجام تحقیقات کافی است که یکی از آنها سد گلورد استان مازندران است که بیش از 30 هزار درخت در این پروژه قطع گردید. از دیگر عوامل آن می‌توان چرای بی‌رویه و متراکم دام‌ها را ذکر کرد. همچنین در گذشته‌ای نه چندان دور، چندین میلیون مترمکعب برای تولید زغال از بین می‌رفت که خوشبختانه این عامل امروزه بسیار ناچیز شده است.