نگاه
میراث بزرگ‌مرد مدرسه‌سازی
محمدرضا قربانی ـ مدیرعامل مجمع خیرین مدرسه ساز تهران
محمدرضا حافظی در نودمین سال حیات خود به دیار باقی شتافت. حافظی خادم نظام تعلیم و تربیت و «حافظ مدارس کشور» بود. دو دهه پایانی زندگی آن انسان نیک‌اندیش را که صرف تأسیس و ساماندهی نهادخیرین مدرسه ساز شد را می‌توان ازجمله درخشان‌ترین سال‌های حیات ارزشمند استاد حافظی به شمار آورد. زنده یاد حافظی در سال‌هایی که درصد زیادی از مدارس کشور 2 شیفته و 3 شیفته بود، همراه با سازمان نوسازی مدارس در تشکیل جامعه خیرین مدرسه‌ساز نقش آفرین شد و در کنار وزارت آموزش و پرورش قرار گرفت. این نهال نوپا پس از دودهه به درختی تناور تبدیل شد و مقدمات رفع مشکلات مربوط به کمبود فضاهای آموزشی را فراهم کرد. در آن سال‌ها علاوه بر کمبود مدرسه به لحاظ استحکام و مقاومت نیز فضاهای آموزشی کشور وضعیت مناسبی نداشتند. اوایل دهه ۸۰ تنها ۳۰ درصد مدارس کشور مستحکم بود و ۷۰ درصد دیگر از استحکام لازم برخوردار نبود. طی دو دهه اخیر تمرکز و جدیت جامعه خیرین مدرسه ساز برای جذب مشارکت خیرین موجب کاسته شدن حجم مشکلات این عرصه شده است، به‌نحوی که امروز ۷۰ درصد مدارس کشور مستحکم و نوسازی۳۰ درصد باقی مانده نیز در دستور کار قرار دارد. شکل‌گیری جامعه خیرین مدرسه ساز علاوه بر اینکه میزان مشارکت نیکوکاران در استاندارد‌سازی مدارس کشور را افزایش داد، به شکل غیرمستقیم اهتمام دولتمردان و سایر نهادها برای حمایت از روند ساخت مدارس را نیز در پی داشت. به همین دلیل پس از تشکیل نهاد مردمی خیرین مدرسه‌ساز، ساخت و تجهیز مدارس کشور روندی پرشتاب به‌خود گرفته است. امروز از حدود ۵۳۰ هزار کلاس درس کشور بالغ بر یکصد و30هزار کلاس به همت و مشارکت خیرین ساخته شده است و آثار اقتصادی و فرهنگی این اقدام کاملا چشمگیر و قابل توجه است. به دیگر سخن در این بخش، از یک «سرمایه اجتماعی» کم نظیر برخوردار شده‌ایم و دکتر حافظی در تحقق تمام این موفقیت‌ها نقش اساسی داشته است. مرحوم حافظی در ۱۰ سال اول فعالیت نهاد مردمی خیرین مدرسه ساز، «مجامع استانی» را توسعه داد و سپس صدها مجمع شهرستانی را در مناطق مختلف کشور تاسیس کرد. در افتتاح بسیاری از این مجامع شخصا حضور یافت و «فرهنگ مدرسه‌سازی» را «شهر به شهر» و «استان به استان» منتقل کرد و اشاعه داد. در تمام این برنامه‌ها و جلسات مدیران آموزش و پرورش در کنار مدیران نوسازی مدارس و جامعه خیرین دور یک میز نشستند و این روش خود به یک الگوی کارآمد همکاری میان بخش‌های دولتی و مردمی تبدیل شد. رئیس فقید جامعه خیرین مدرسه ساز در تشکیل «مثلث مدرسه‌سازی کشور» نقش تعیین‌کننده‌ای داشت و امروز این الگو مورد استقبال سایر نهادها نیز قرار گرفته و به تعبیر دقیق‌تر در حال تکثیر است. زنده یادحافظی در حالی دوستان و همکاران خود را تنها گذاشت که رسیدن به سرانه استاندارد فضاهای آموزشی برای تمام دانش‌آموزان کشور را هدف‌گذاری کرده بود. او می‌گفت: باید به سرانه استاندارد فضاهای آموزشی که برای هر دانش‌آموز حدود ۸ مترمربع است برسیم.
حافظی معتقد بود که برای رسیدن به این رقم به ازای هر دانش‌آموز با کمبود حدود ۳ مترمربع فضای آموزشی مواجهیم. وی با این استدلال و با اشاره به مفهوم «عدالت آموزشی»، «جذب مشارکت خیرین مدرسه ساز» را همچنان اولویت اول نهادهای مدرسه ساز کشور می‌دانست. یکی از علل موفقیت دکتر حافظی طی 20 سال مدیریت وی بر نهاد خیرین مدرسه ساز، رویکرد «مشارکت پذیر» و«نگاه مردمی»اش بود. وی با وجود کهولت سن در بسیاری از برنامه‌ها و جلسات و افتتاح مدارس خیرساز در اقصی نقاط کشور اعم از شهرها و روستاها حضور می‌یافت. وی‌شخصیتی مردمی بود و با سطوح مختلف فعال در عرصه مدرسه‌سازی ارتباط تنگاتنگ داشت و به همین دلیل در مدیریت این نهاد، کارنامه‌ای موفق برجای گذاشت. امروز حافظی در میان ما نیست، ولی«میراث» برجای مانده از او و دوستان همراهش ازجمله بزرگانی چون مرحوم بجستانی مقدم، مرحوم حسنعلی علیپور و مرحوم مردانی آذر به‌عنوان یک سرمایه مهم در اختیار ما قرار دارد. آنچه وجوه شخصیتی و فکری این بزرگان مدرسه‌سازی را شبیه به هم ساخته، عبارت است از «دغدغه‌مندی» و «احساس‌مسئولیت» برای ساخت فردایی بهتر، پیش روی دانش‌آموزان میهن عزیز. و امروز تمامی فعالان عرصه مدرسه‌سازی اعم از بخش دولتی و خیری وظیفه دارند «میراث سفیران بزرگ مدرسه‌سازی کشور» و در راس آنان مرحوم دکتر حافظی را حفظ و بر تداوم آن اهتمام ورزند.
