گفت وگو
کارهای آسان‌تر را گذاشته‌ام برای دیگران
گفت‌و‌گو با آذرتاش آذرنوش که به تازگی نشان شوالیه را دریافت کرده است
مرتضی کاردر|خبر‌نگار:
آذرتاش آذرنوش از شخصیت‌هایی است که سال‌ها همه همت و تلاش خود را مصروف آموزش و گسترش زبان عربی در ایران کرده است؛ او یکی از نخستین فارغ‌التحصیلان دوره کارشناسی رشته عربی از دانشکده معقول و منقول (الهیات) دانشگاه تهران است. دانشکده‌ای که از آن آغاز کرد و بعدها پس از اخذ 2دکتری زبان و ادبیات عرب از فرانسه به آنجا بازگشت و ریاست گروه عربی را به‌عهده گرفت. آثار او در طول این سال‌ها منبع و مرجع اهل پژوهش در حوزه زبان و ادبیات عرب بوده است؛ چه آثاری نظیر «راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی» و «چالش میان فارسی و عربی»، چه ترجمه‌هایی مثل «تاریخ ادبیات عرب»، «اطلس تاریخ جهان اسلام» و «موسیقی کبیر فارابی»، چه کتاب‌های آموزشی زبان عربی که چند دهه است کتاب درسی دانشگاه‌هاست، چه فرهنگ فارسی عربی که یکی از آخرین آثار اوست و با استقبال بسیار علاقه‌مندان مواجه شده است. آذرنوش چند سالی نیز در دانشگاه کمبریج به پژوهش در زبان آرامی مشغول بوده است. او سال‌هاست که مدیریت بخش عربی دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی را عهده‌دار است و مدخل‌ها و مقالات بسیاری برای این دانشنامه نگاشته است. چند روز پیش در گفت‌و‌گو با دکتر آذرنوش باخبر شدیم که ایشان امسال نخل طلای آکادمیک (نشان شوالیه) را از دولت فرانسه دریافت کرده‌اند؛ خبری که هنوز چندان رسانه‌ای نشده است. همین اتفاق را بهانه کردیم تا با چهره ماندگار ادبیات عرب در ایران گفت‌و‌گویی انجام دهیم.
باور رایج این است که شما استاد زبان عربی هستید، برای همین اعطای نشان شوالیه به شما شاید کمی موجب تعجب شود، چرا که این نشان به غیرفرانسوی‌هایی اعطا می‌شود که خدماتی برای فرهنگ و ادبیات فرانسه انجام داده‌اند.
زمانی که می‌خواستم عربی بیاموزم به قاهره یا بیروت نرفتم بلکه به فرانسه رفتم و نخستین کسی هستم که در کشور فرانسه دکتری ادبیات عرب گرفته است. روش تحقیق در ادبیات عرب را از خاورشناسان فرانسوی آموخته‌ام. بخش زیادی از تحقیقات من در حوزه زبان فرانسه قرار می‌گیرد.
کتاب‌های زیادی را از فرانسه به فارسی برگردانده‌ام مثل تاریخ ادبیات رژی بلاشر یا آیین نقد ادبی از گودفروا دومونبین یا تاریخ ادبیات عبدالجلیل؛ درست است که عبدالجلیل عرب است اما از خاورشناسان فرانسه است و کتابش را به زبان فرانسه نوشته است. علاوه بر این مقالات متعددی که در سال‌های گذشته به زبان فرانسه نوشته‌ام، شرکت در کنگره‌هایی که در کشور فرانسه برگزار شده است و مجموعه کارهایی که مرتبط با زبان و فرهنگ فرانسه است در این انتخاب بی‌تأثیر نبوده است.
شما سال‌های بسیاری را مصروف آموزش زبان و ادبیات عرب در ایران کردید و در سال‌های بعد (دهه 60) کتاب‌های آموزش عربی تألیف کردید. چه چیزی سبب شد که به تألیف کتاب‌های آموزشی دست بزنید؟
من دیدم که شیوه‌های آموزش سنتی زبان عربی و کتاب‌های قدیمی مثل جامع‌المقدمات دیگر جوابگو نیست. آن کتاب‌ها صرف و نحو را به خوبی به دانشجویان یاد می‌داد اما آنها را عربی‌دان نمی‌کرد. برای همین شروع به نگارش کتاب‌های تازه برای آموزش کردم. کتاب‌های آموزشی من بر زبان‌شناسی و آواشناسی و نحو زبان فارسی و عربی استوار شده است و صرفاً آموزش صرف و نحو عربی نیست. خوشبختانه این کتاب‌ها سال‌هاست که به‌عنوان کتاب‌های درسی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود اما شاید یکی از مشکلات کتاب‌های آموزشی من این باشد که هر استادی نمی‌تواند آن را تدریس کند.
چرا در این سال‌ها توجه شما به ادبیات عرب به‌ویژه ادبیات معاصر کمتر بوده است و شعر و داستان ترجمه نکرده‌اید؟
من شعرها و داستان‌های معاصر عرب را بسیار می‌خوانم اما در همه این سال‌ها درگیر کارهای بسیاری بوده‌ام که عملاً فرصت ترجمه‌های دیگر را از من گرفته است؛ کارهایی مثل ترجمه موسیقی کبیر فارابی که کار بسیار دشواری بود یا اطلس تاریخی اسلام. البته در طول این سال‌ها بعضی از شعرها و قصائد عربی را ترجمه کرده‌ام اما ترجمه شعر معاصر و رمان‌های عربی کارهایی است که شاید دیگران هم از پس آن بربیایند. کارهای آسان‌تر را گذاشته‌ام برای دیگران.
یکی از کارهایی که در سال‌های اخیر با استقبال فراوان مواجه شده است فرهنگ عربی به فارسی شماست، درحالی‌که پیش از این فرهنگ‌های دیگر نیز وجود داشته ؛ مثل ترجمه‌های آقای سیاح و بندرریگی از المنجد. اما استقبال از فرهنگ شما بسیار زیاد بوده است. دلیل این استقبال را در چه می‌دانید؟
فرهنگ هانس‌ور که مبنای این فرهنگ قرار گرفته است کتابی است روشمند و متفاوت از دیگر فرهنگ‌های عربی و یافتن معادلها برای مخاطبان راحت‌تر است.
علاوه بر این معادل‌های فارسی بسیاری برای هر یک از کلمه‌ها آورده‌ام. کسی که برای یافتن واژه‌ای به این فرهنگ رجوع می‌کند چندین معادل را مقابل خود می‌بیند که می‌تواند با توجه به اقتضائات متن یکی از این معادلها را انتخاب کند. خوشبختانه همانطور که گفتید این فرهنگ با استقبال زیادی مواجه شده و تا‌کنون به چاپ هجدهم رسیده است.
خبر دریافت نشان شوالیه هیچ‌جا منتشر نشده بود و ما عصر جمعه در گفت‌و‌گو با شما باخبر شدیم که نشان شوالیه را دریافت کرده‌اید. پس از انتشار این خبر در روزنامه همشهری بود که سایت‌ها و خبرگزاری‌ها به آن پرداختند. نشان شوالیه را کی دریافت کردید و چرا خبر آن را منتشر نکردید؟
حدوداً چند هفته پیش در مراسمی در سفارت فرانسه نشان شوالیه را دریافت کردم. حقیقتش من خیلی اهل انتشار این خبرها نیستم. در این سال‌ها به اندازه کافی از من تجلیل شده و بزرگداشت‌های متعددی برای من برگزار شده است. جایی خبر را منعکس نکرده بود. بله، بعد از انتشار این خبر، سایت‌ها و روزنامه‌های مختلف به من زنگ زدند و الان اگر اشتباه نکنم دهمین گفت‌و‌گویی است که در این یکی، دو روز دارم انجام می‌دهم.