همه‌‌چیزهایی که باید درباره پیشگیری از آتشسوزی و مواجهه با آن بدانید
آتش‌نشان در خانه
نیلوفر ذوالفقاری
شما هم از آن دسته افرادی هستید که فقط با گفتن جمله «حادثه هیچ‌گاه خبر نمی‌کند»، خودتان را برای روبه‌رو شدن با هر اتفاق تلخی مثل تصادف یا آتشسوزی آماده می‌کنید؟ اگر پاسختان به این پرسش مثبت است باید بگوییم البته که حادثه قبل از رخ دادن خبر نمی‌دهد، اما اینطور هم نیست که از دست ما هیچ‌کاری برنیاید و ناچار باشیم منتظر وقوع هر حادثه‌ای بمانیم. در هفته‌ای که گذشت روزی به نام روز آتش‌نشان در تقویم وجود داشت، بد نیست به بهانه این مناسبت تقویمی هم که شده، یک‌بار دیگر با هم مرور کنیم که چه کاری از دست ما برمی‌آید تا در قدم اول از وقوع آتشسوزی پیشگیری کنیم و در قدم دوم، اگر آتشسوزی رخ داد چگونه با آن مواجه شویم؟ امیرمسعود اشراق -رئیس ایستگاه 49آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران- استاد راهنمای این هفته ماست و به ما یاد می‌دهد چطور از خود، خانواده و خانه‌مان در برابر آتشسوزی محافظت کنیم.
قبل از آتشسوزی
درس عبرت بگیریم _ آتش‌نشان‌ها جمله‌ای در جمع خود دارند که می‌گوید هیچ دو حریقی شبیه هم نیستند و هر حریق و حادثه‌ای تجربیات خاصی را با خود به همراه دارد. برای آنها این تفاوت باعث بالاتر رفتن تجربه می‌شود و آگاهی آنان را افزایش می‌دهد. اما برای شهروندان همیشه این امکان وجود دارد که درباره حوادث آتشسوزی اطلاعات کسب کنند و به این ترتیب یاد بگیرند چه اشتباهاتی ممکن است منجر به وقوع این حوادث شود. این یعنی بد نیست دلایل آتش‌سوزی‌ها را بدانیم و از آنها شبیه درس عبرت استفاده کنیم.
تجهیزات کافی نیست؛ یاد بگیریم _ همزمان با گسترش شهرها و افزایش جمعیت شهری، حوادث هم گسترده‌تر و متفاوت‌تر شده، یکی از نشانه‌های توسعه شهرها افزایش ساختمان‌های بلندمرتبه است؛ ساختمان‌هایی که ده‌ها متر ارتفاع دارند و ساکنان زیادی را در خود جای داده‌اند. همین تراکم جمعیت در صورت نبود تجهیزات ایمنی و نبود آگاهی کامل افراد نسبت به اصول ایمنی می‌تواند منجر به بروز حوادث بزرگ یا گستردگی حوادث کوچک شود. حالا دیگر اهمیت آگاهی در حوزه ایمنی کمتر از اهمیت وجود تجهیزات نیست. افرادی که با وجود برخورداری از امکانات و ساختمان‌های ایمن، به‌دلیل نداشتن اطلاعات کافی درگیر حادثه شده‌اند.
هنگام آتشسوزی
کپسول‌های نجات‌دهنده _ داشتن کپسول آتش‌نشانی کافی نیست و باید با نحوه استفاده آن هم آشنا باشید تا بتوانید در زمان حادثه از کپسول استفاده کنید. کپسول‌های آتش‌نشانی ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ و به‌طور ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺮوﯾﺲ ﺷﻮﻧﺪ. وﺳﺎﯾﻞ اﻃﻔﺎی ﺣﺮﯾﻖ باید در ﻣﺤﻞ ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد ﻗﺮار گرفته باشند و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻣﻮاد موجود در هر مکان، ﺑﺎﯾﺪ ﮐﭙﺴﻮل اﻃﻔﺎی ﺣﺮﯾﻖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻮع آﺑﯽ، ﮔـﺎزی و... ﺗﻬﯿﻪ و ﻧﺼﺐ شده باشد. گزینه اصلی شما موقع آتشسوزی، رفتن سراغ
کپسول آتش‌نشانی است.
آتش را خاموش کنید _ همه‌‌چیز بستگی به این دارد که چه نوع آتش‌سوزی‌ای اتفاق افتاده چون باید با توجه به جنس مواد آتش‌گرفته، راه مناسب برای خاموش کردن آن را پیدا کنید. اما بعضی نکات عمومی‌تر هم وجود دارند؛ مثلا اینکه ظرف آتش گرفته که مشتعل است را حرکت ندهید. شعله را با شن، نمک، پتوی نمناک یا پوشش‌های دیگر خفه کنید. در‌ها و پنجره‌های محلی که آتشسوزی شروع شده را سریع ببندید تا مانع سرایت دود و حرارت به اتاق‌های مجاور شود. به هیچ عنوان از آب برای خاموش کردن اتصالات برقی استفاده نکنید. اصولا اگر بتوان یکی از اضلاع هرم حریق یعنی حرارت، اکسیژن، مواد سوختنی یا واکنش‌های زنجیره‌ای را کنترل، محدود یا قطع کرد، آتش مهار می‌شود. روش‌های عمومی خاموش کردن آتش براساس ماهیت آن این چند مورد هستند: سردکردن، خفه‌کردن، سدکردن یا حذف ماده سوختنی و کنترل واکنش‌های زنجیره‌ای.
به آتش‌نشانی اطلاعات صحیح بدهید
آتشسوزی به سرعت انتشار پیدا می‌کند پس نخستین کار این است که با آتش‌نشانی تماس بگیرید. سعی کنید اطلاعات مفید را در اختیار آتش‌نشانی قرار دهید؛ مثلا نوع سازه ساختمان را بدانید و به نیروهای امدادی اعلام کنید. سازه‌های فلزی به‌شدت در مقابل آتشسوزی ضعیف بوده و با کوچک‌ترین حریقی که در کنار ستون‌ها ایجاد شود، فولاد سریع گداخته شده و بخش زیادی از مقاومت خود را از دست می‌دهد. لازم است محل دقیق قرار گرفتن کلید و فلکه اصلی قطع جریان برق، گاز و آب را با توجه به نقشه ساختمان بدانید. خیالتان راحت باشد که سؤالات آتش‌نشانی پشت تلفن، رسیدن نیروی امدادی را به تأخیر نمی‌اندازد. مأموری که با شما صحبت می‌کند، همزمان با مکالمه با شما می‌تواند نیروهای امدادی را به محل بفرستد.
ساختمان را ترک کنید
اگر آتشسوزی در حال گسترش بود قبل از رسیدن آتش‌نشانی سعی کنید همه افراد را از ساختمان خارج کنید. به هیچ عنوان وارد ساختمان آتش گرفته نشوید، چون شما بدون تجهیزات و دانش کافی، نه‌تنها نمی‌توانید کسی را نجات دهید بلکه جان خود را هم به خطر می‌اندازید. قهرمان بازی درنیاورید و به یاد داشته باشید سلامت شما مهم‌ترین چیز است. موقع بیرون رفتن از محل آتشسوزی خونسردی را حفظ و بهترین راه‌های خروج را انتخاب کنید. قبل از خروج، برق و گاز را از منبع اصلی قطع کنید. چون هوای گرم و آلوده به دود سبک‌تر از هوای عادی است و به بالا صعود می‌کند، درازکش حرکت کنید و دست‌تان را جلوی سر بلند کنید تا بتوانید موانع را احساس کنید. اگر از پله‌ها استفاده می‌کنید خود را نزدیک دیوار نگه دارید و عقب‌عقب پایین بروید تا با پا پله‌ها را احساس کنید. اگر دود وارد آپارتمان شما شد، به بالکن بروید و در را پشت سر خود ببندید.
پناه بگیرید
همیشه امکان خروج از محل آتشسوزی وجود ندارد، مخصوصا اگر حادثه بزرگ و نهانی باشد. اگر دود، حرارت یا شعله‌های آتش، مسیرهای خروجی شما را مسدود کرده، در را ببندید و در اتاق بمانید. ترجیحا اتاقی که پنجره دارد را انتخاب کنید. با استفاده از یک پارچه به رنگ روشن، از طریق پنجره کمک بخواهید. صبور باشید تا نیروهای امدادی از راه برسند. پارچه یا دستمال مرطوبی را روی دهان و بینی قرار دهید تا حفاظت در مقابل دود تأمین شود. اگــر آپارتمانی کـه زیــر آپارتمان شما قـرار دارد آتـش گرفته است، وارد بالکن نشوید.
شعله لباس را خفه کنید
همیشه آتشسوزی از یک نقطه در خانه شروع نمی‌شود، ممکن است با یکی از افراد خانه که آتش به لباسش سرایت کرده مواجه شوید. در این شرایط او را در یک پتو یا پرده بپیچانید و او را با خود به زمین انداخته و بغلتانید. اجازه ندهید که شخص در حالت ایستاده بماند، چون شعله‌ها به طرف بالا زبانه کشیده و تولید سوختگی‌هایی درصورت و مجاری تنفسی خواهد کرد.
آشپزخانه‌های حادثه‌ساز
آمار و ارقام می‌گویند 59درصد آتش‌سوزی‌ها در خانه مربوط به حوادثی است که در آشپزخانه رخ داده. شاید ساده به‌نظر برسد اما یک سهل‌انگاری کوچک در آشپزخانه ممکن است به فاجعه ختم شود. بنابراین در آشپزخانه خیلی مراقب باشید، توصیه‌های معمول موقع استفاده از روغن داغ را رعایت کنید. دستمال یا حوله‌ای برای خاموش کردن اضطراری آتش در نزدیکی در خروجی آشپزخانه آماده داشته باشید. موقع آشپزی لباس‌هایی با آستین‌های بلند و گشاد نپوشید، کنار یا روی سطوح داغ از اسپری یا مواد اشتعال‌زا استفاده نکنید. بلافاصله بعد از تمام شدن پخت‌وپز اجاق و فر را خاموش کنید. زمان خرید هم بهتر است اجاق‌گاز‌های هوشمند را انتخاب کنید که درصورت افت فشار گاز و قطعی، اتوماتیک خاموش می‌شوند.
بچه‌ها آتش به‌پا نکنند!
بچه‌ها می‌توانند یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد آتشسوزی باشند. سعی کنید بچه‌های کوچک را از وسایل آتش‌زا دور نگه دارید تا مشکلی ایجاد نشود. یک بازی ساده با کبریت و فندک می‌تواند حادثه ناگواری را به بار بیاورد. حضور بچه‌ها در آشپزخانه زمینه‌ساز خطر است پس هیچ‌وقت آنها را بدون حضور یک بزرگ‌تر در آشپزخانه تنها رها نکنید.
آتش‌سوزی‌های فصل سرما
حالا خیلی زود است برای راه‌انداختن وسایل گرمایشی اما فصل سرما در پیش است. گرم‌کننده‌ها را دست‌کم یک‌متر دورتر از پرده و آویزهای پارچه‌ای روشن کنید. اگر سیستم گرمایشی خانه بخاری است حواستان حتما به این نکته باشد. البته گاهی به جای گرم‌کننده، یک شمع کوچک هم می‌تواند به همان اندازه خطر ایجاد کند. هر نوع منبع تولید حرارت را از پرده‌ها فاصله دهید. اطراف آتش باز (مثلا اطراف آتش داخل شومینه) تور سیمی یا حفاظ قرار دهید. هر سال دودکش‌ها و راه شومینه را تمیز کنید.
کنترل وسایل برقی
احتمال اینکه اتصالی یا خرابی دستگاه‌های برقی منجر به آتشسوزی شود، زیاد است. پس مرتب آنها را چک و نقص‌ها را برطرف کنید. نباید سیم‌های برق را از زیر فرش عبور دهید، چون باعث ساییده شدن سیم‌ها، ایجاد جرقه و آتشسوزی می‌شود. باید بدانید که خاموش کردن آتش این سیم‌ها تخصص می‌خواهد و بسیار سخت است. یادتان باشد وسایل برقی را بدون استفاده در حالت روشن رها نکنید. دستگاه‌های برقی مانند تلویزیون، سیستم صوتی و کامپیوتر را در مکان‌هایی قرار دهید که هوا جریان داشته باشد و باعث داغ شدن بیش از حد آنها نشود. حداقل هر سال یک‌بار پشت یخچال و فریزر را با جاروبرقی تمیز کنید. هیچ‌چیزی را روی لامپ قرار ندهید. اطراف لامپ باید فضای باز وجود داشته باشد.
ساختمان را تجهیز کنید
البته این توصیه بیشتر خطاب با سازندگان ساختمان‌هاست اما اگر همت کنید خودتان هم می‌توانید برای انجام آن اقدام کنید. از هشداردهنده‌های حساس به دود استفاده کنید. پیشگیری از گسترش آتش می‌تواند یکی از قدم‌‌های مؤثر در زمان آتشسوزی باشد. این سیستم‌های هشدار هوشمند در اغلب ساختمان‌های مدرن وجود دارد و می‌تواند احتمال مرگ در یک آتشسوزی را به نصف کاهش دهد. حواستان به‌وجود کپسول آتش‌نشانی مناسب در خانه باشد و روش کار با آن را هم یاد بگیرید.
طرحی برای یادگیری
طرح 999 که سازمان آتش‌نشانی تهران در حال اجرای آن است، یکی از برنامه‌هایی است که با اجرای آن می‌توان تا حدی جای خالی آموزش را پر کرد. در این طرح کارشناسان این سازمان به همراه مربیان آتش‌نشان داوطلب، پس از هماهنگی قبلی با هیأت مدیره و نمایندگان برج‌های بلند و مجتمع‌ها در زمان مشخص با توجه به حضور ساکنین با استفاده از تجهیزات آموزشی، نکات لازم را آموزش می‌دهند. در فاز اول این طرح جامعه مخاطب برنامه ساکنان 999برج بلندمرتبه با کاربری‌های مختلف هستند. قرار است آتش‌نشانی در مراحل بعدی طرح سراغ سایر ساختمان‌ها هم برود که البته در این طرح درخواست برای حضور کارشناسان آتش‌نشانی بسیار مهم است.
قبل از رسیدن آتش‌نشانی دستپاچه نشوید. اگر آتش گسترده نباشد خودتان می‌توانید قبل از رسیدن نیروهای آتش‌نشانی آن را خاموش کنید. 3راه عمومی برای این کار وجود دارد:
مانع رسیدن اکسیژن شوید
در این روش از گازهایی که وزن بیشتری نسبت به هوا دارند، استفاده می‌کنند. آتش با 16درصد اکسیژن هم فعالیت می‌کند. پس باید از گازهایی استفاده کرد که وزن سنگین‌تری از هوا داشته باشند و روی ماده سوختی بنشینند و مانع رسیدن هوا و اکسیژن به ماده سوختی شوند. در این بخش معمول‌ترین ماده مصرفی CO2 است که پس از ورود به حیطه آتش بخار کرده و جایگزین هوای دارای اکسیژن می‌شود و آتش را خفه می‌کند.
دور کردن مواد سوختنی از آتش
مثلا بستن شیرهای گاز یا دور کردن وسایل خانه که هنوز در معرض آتش قرار نگرفته‌اند.
کم کردن درجه حرارت
می‌دانیم که حرارت یکی از بازوهای ایجاد آتش است، پس با سرد کردن محیط می‌توان آتشسوزی را مهار کرد که در این بخش بیشترین مواد مصرفی آب است. با انجام این مراحل با هم یا حداقل یک بخش از آن به شکلی کامل می‌توان امیدوار بود که آتش در خانه کنترل می‌شود و مانع ایجاد خسارات بیشتر می‌شویم.
در همینه زمینه :
