عدالت؛ غایب نظام آموزشی

باران پورکاظم | قزوین ـ خبرنگار :

یکی از شرایط لازم برای یک جامعه پویا و توسعه یافته دستیابی به عدالت است؛ عدالت هم به معنای عام آن و هم به معنای خاص آن. بحث عدالت آموزشی یکی از بحث‌های استراتژیک در هر کشوری است، چراکه عدالت آموزشی است که زمینه را برای دستیابی به عدالت اجتماعی فراهم می‌کند. هرچه عدالت آموزشی بیشتر تعمیم پیدا کند و برای گسترش و بسط آن هم‌اندیشی شود قطعا به پایداری اجتماع کمک خواهد شد و جامعه پیشرفت و توسعه خواهد یافت. 

با آن‌که قانون، لایحه و ماده آموزش را در مدارس به طور مساوی و با امکانات یکسان حق همه بچه‌ها می‌دانند و عدالت آموزشی را سرلوحه کار همه مدارس قرار می‌دهند، اما مدارس ما این سال‌ها به شدت درگیر درجه‌بندی ناخواسته شده‌اند. یک درجه‌بندی که به تفکیک منابع و امکانات مناسب آموزشی در مدارس منجر شده است. 

در ابتدا مدارس به 2 دسته دولتی و غیردولتی (غیرانتفاعی) تقسیم می‌شوند به نحوی که فرزندان خردسال و معصوم از همان اوان خردسالی با مفهوم فاصله طبقاتی مادی حتی در نظام آموزشی آشنا می‌شوند و به واقعیت تلخ دارا و فقیر پی می‌برند.

 به مقاطع بالاتر از ابتدایی که می‌آیند، دوباره به چند دسته تقسیم می‌شوند و این تفکیک آموزشی صرفاً به مدد یک آزمون 2 یا 3 ساعته انجام می‌گیرد. به قولی بچه‌ها را از نظر بهره هوشی چند طبقه می‌کنیم که شامل تیزهوشان یا به تعبیر جدیدتر طرح شهاب، نمونه‌دولتی، هیأت‌امنایی و دولتی معمولی است حال آن‌که غافلیم با این درجه‌بندی چه باری را به کوله‌پشتی دانش‌آموزان افزوده‌ایم. 


رشد روانی و اجتماعی

به گفته یک متخصص روان‌شناس، جدا کردن تعدادی دانش‌آموز از سایر دانش‌آموزان هم به جامعه و هم به خود بچه‌ها آسیب وارد می‌کند و رشد روانی و اجتماعی آنها را مختل می‌سازد. چراکه لزوماً آموزش مهارت‌های شناختی شامل ریاضیات، خواندن و نوشتن و علوم به موفقیت در زندگی و شغل منجر نمی‌شود، بلکه دانش‌آموزان باید از اقشار و طبقات مختلف جامعه در کنار هم آموزش ببینند تا از لحاظ تعامل و برقراری ارتباط مناسب و مهارت فردی و اجتماعی هم رشد کنند. بچه‌هایی که جدا می‌شوند و در مدارس خاص و به طور ویژه آموزش می‌بینند از این جداسازی آسیب می‌بینند. 

علی بهراد به فراهم آوردن فرصت‌های آموزشی یکسان برای همه دانش‌آموزان تأکید کرد و گفت: اکثر کشورها سعی می‌کنند دانش‌آموزان از هر طبقه و با بهره هوشی مختلف در کنار یکدیگر آموزش ببینند تا بدانند جامعه از افراد مختلف تشکیل شده است. آنها باید این مهارت را داشته باشند تا در آینده در تعامل با همه افراد جامعه زندگی کنند و دارای شغل باشند. بنابراین فرصت‌های آموزشی باید برای همه یکسان باشد. 


محرومیت در روستاها

مدیر مدرسه یکی از روستاهای قزوین که تمایلی به ذکر کامل نامش ندارد، در گفت‌و‌گو با همشهری اظهار کرد: شمار بسیاری از دانش‌آموزان روستایی در مدارسی تحصیل می‌کنند که از نظر امکانات تحصیلی و آموزشی نه تنها با مدارس غیردولتی یا غیرانتفاعی که حتی با مدارس طبقه‌بندی‌شده دولتی هم تفاوت‌های بسیاری دارند. این نابرابری آموزشی باعث شده است آنها بهره کمتری از آموزش ببرند.

 این امکانات شامل فضای آموزشی، معلم‌های مجرب، فضای آزمایشگاهی و پژوهشی، مشاوران تحصیلی و حتی ایمنی فضای آموزشی است. 

وی ادامه داد: ما دانش‌آموزان روستایی بسیار باهوشی را می‌شناسیم که حتی این امکان برای آنها وجود ندارد که در آزمون‌های سمپاد و نمونه‌دولتی شرکت کنند. متاسفانه استعدادهای اکثر آنها از چشم‌ها پنهان می‌ماند. 


اهمیت برنامه‌ریزی

نماینده مردم قزوین، آبیک و البرز در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با همشهری با تایید بی‌عدالتی موجود در سیستم آموزشی گفت: متاسفانه چون براساس برنامه در کشور حرکت نمی‌کنیم با چالش‌ها و مشکلات جدی از جمله بی‌عدالتی آموزشی و توزیع نامناسب امکانات در کشور مواجهیم. باید وقتی یک برنامه نوشته می‌شود، همه ملزم به اجرای آن باشند و یک دولت یا وزیر نتواند آن را کنار بگذارد. 

سیده حمیده زرآبادی افزود: باید با برنامه حرکت کنیم تا نتیجه بگیریم و عدالت محقق شود. در ظاهر انسان را محور توسعه و اعتلا می‌دانیم اما به نظر می‌رسد در حقیقت و عمل ارزش انسان را باور نداریم، زیرا هنوز توجهمان به کسانی که انسان‌ها را تربیت می‌کنند جدی نیست و این گروه مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند. 

وی یادآور شد: کشورهایی که توسعه یافته‌اند به این دلیل است که به معلم بها داده‌اند و آموزش و پرورش خود را جدی گرفته‌اند، اما ما هنوز نتوانسته‌ایم به مطالبات معلمان جواب منطقی بدهیم. تا زمانی که به معلمان به عنوان پرچمداران نظام آموزشی توجه نشود، نمی‌توان در رده‌های دیگر نظام آموزشی به دنبال تحقق عدالت بود. 


شکاف طبقاتی 

مشاور آموزشی در مورد عدالت آموزشی گفت: ایجاد فرصت یادگیری برابر و مساوی برای دانش‌آموزان سراسر کشور اولین پیش‌شرط تحقق عدالت آموزشی است. امروز متاسفانه عدالت آموزشی در نظام آموزشی کمرنگ است. رشد قارچ‌گونه مدارس و گلچین کردن دانش‌آموزان با 2 گزینه وضعیت مادی و جایگزین کردن رابطه به جای استعداد دانش‌آموزان در ثبت‌نام نمونه بارز بی‌عدالتی در آموزش است.

 در این بین نبود تساوی در ظرفیت‌های رشد و یادگیری سبب دلسردی دانش‌آموزان محروم از امکانات آموزشی و عقب ماندن آنان از رقابت‌های مهم درسی مانند کنکور نسبت به دانش‌آموزان متمول می‌شود. به نظر می‌رسد همین امر در آینده‌ای نه چندان دور بر افزایش فقر آموزشی و شکاف طبقاتی در میان اقشار مختلف جامعه دامن بزند. 

حمیده جامعی خاطرنشان کرد: در سال‌های اخیر، 23 نوع مدرسه ایجاد شده است از مدرسه تیزهوشان گرفته تا مدارس هیات‌امنایی و... امروز از شورای عالی انقلاب فرهنگی تا شورای عالی آموزش و پرورش هریک با توجه به شرایط مختلف مجوز راه‌اندازی مدارس را با امکانات آموزشی مختلف ارائه می‌دهند و این خود سبب تبعیض‌ می‌شود. اگر روندی مثبت در مسیر عدالت آموزشی ایجاد نشود، وضعیت بدتر از این خواهد شد.