عدالت آموزشی در برزخ

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

هرسال روزهای میانی تیرماه که فرامی‌رسد، تب کنکور هم بالا می‌گیرد و دغدغه‌های خانواده‌ها و دانش‌آموزان در این زمینه، به یکی از مهم‌ترین بحث‌های روز تبدیل می‌شود؛ دل‌نگرانی‌هایی که بخش عمده‌ای از آنها به‌دلیل ضعف‌های موجود در حوزه «عدالت‌آموزشی» نیازمند اتخاذ تدابیر راهبردی در سطح بالای تصمیم‌سازی کشور است.بررسی‌ آمارهای قبولی در کنکور گویای این نکته‌ است که حوزه آموزش‌وپرورش تا تحقق راهبردهای ترسیم شده به‌منظور گسترش عدالت‌آموزشی همچنان فاصله زیادی دارد و چاره‌اندیشی در این زمینه باید جزو اولویت‌های محوری تصمیم‌سازان دولت‌سیزدهم قرار گیرد.نگاهی به آخرین آمارهای موجود در حوزه قبول‌شدگان کنکور نشان می‌دهد حدود 81درصد از رتبه‌های زیر3هزار کنکور سال1401، جزو دهک‌های 8تا 10کشور هستند؛ آماری که از نمود دیگری از گسل‌های دهکی موجود در رقابت کنکور حکایت دارد و با چشم‌اندازهای کلان ترسیم شده در این زمینه فاصله دارد.
همه اینها در شرایطی است که با آغازبه‌کار رضامراد صحرایی در کسوت وزیر جدید آموزش و پرورش، که 9خردادماه1402از مجلس رای‌اعتماد گرفت و جایگزین یوسف نوری شد، انتظار می‌رود رفع دغدغه‌های موجود در زمینه گسترش عدالت آموزشی در کشور در راس اولویت‌های کاری این وزارتخانه قرار گیرد.

لزوم تغییر تصویر غالب از «مدرسه دولتی»
بررسی آخرین آمارها درباره قبول‌شدگان در کنکور سال1401، از سهم بالای مدارس خاص در میزان قبول‌شدگان حکایت دارد؛ موضوعی که کارشناسان معتقدند یکی از مهم‌ترین دلایل آن، افت کیفیت آموزش در مدارس دولتی و عدم‌تحقق کلان‌راهبردهای آموزشی در این حوزه ‌است. برهمین اساس هم بود که رهبرمعظم‌انقلاب در دیدار اردیبهشت‌ماه با جمعی از فرهنگیان و مسئولان آموزش و پرورش، بر گسترش هرچه بیشتر عدالت آموزشی در کشور تأکید کردند. حضرت‌آیت‌الله خامنه‌ای ضمن تأکید بر اهمیت «تقویت مدارس دولتی»، تصریح کردند نباید تصویر غالب از مدرسه دولتی، «مدرسه ضعیف» باشد. این درحالی است که حل‌وفصل چالش‌های موجود در مسیر برقراری عدالت‌آموزشی، یکی از مهم‌ترین راهبردهای مدنظر وزیر تازه‌نفس آموزش و پرورش به‌حساب می‌آید. صحرایی در جلسه رای‌اعتماد خود در مجلس، ضمن تأیید فاصله موجود میان مدارس دولتی با سایر مدرسه‌ها، تأکید کرد کیفیت مدارس دولتی باید به‌گونه‌ای ارتقا یابد که خانواده‌ها برای انتخاب مدرسه فرزندشان دغدغه‌ای نداشته باشند.

چاره‌جویی برای افت کیفیت آموزشی
به اعتقاد کارشناسان، ارتقای کیفیت آموزش در مدارس دولتی، یکی از محوری‌ترین پیش‌نیازها به‌منظور گره‌گشایی از مشکلات پیش‌روی کشور محسوب می‌شود؛ این درحالی‌است که آمارهای موجود نشان می‌دهد یکی از دلایل اصلی سهم کم مدارس دولتی درمیان قبول‌شدگان کنکور، افت کیفیت آموزش در این‌گونه مدارس است؛ موضوعی که خانواده‌ها را به‌سوی مدارس خاص می‌کشاند و تصویری بی‌کیفیت از مدارس دولتی ارائه می‌دهد. درچنین شرایطی براساس راهبردهای ترسیم شده ازسوی مقام‌معظم‌رهبری، ارتقای کیفیت آموزش در مدارس دولتی، از اصلی‌ترین اولویت‌های سکانداران جدید وزارت آموزش‌وپرورش به‌شمار می‌رود؛ این‌درحالی‌است که در سند تحول آموزش و پرورش، توجه ویژه‌ای به ارتقای کیفیت آموزش در مدارس مبذول شده‌است و بهسازی نظام برنامه‌ریزی آموزشی و درسی و همچنین بهبود زیرساخت‌های کالبدی و مالی به‌عنوان یکی از هدف‌های کلان درنظر گرفته شده‌است.

عبور از «بی‌عدالتی محض»
تأکیدهای مقام‌های ارشد کشور بر گسترش چتر عدالت‌آموزشی در شرایطی است که تحقق این موضوع یکی از محورهای مهم درنظر گرفته شده در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به‌حساب می‌آید. براساس محورهای تدوین شده در این سند، در چشم‌انداز 1404، مدرسه باید به کانونی برای «عرضه خدمات و فرصت‌های تعلیم و تربیت» تبدیل شود؛ راهبردی که تحقق آن، بیش‌از هرچیز نیازمند فراهم‌کردن بسترهای مناسب به‌منظور تحقق «عدالت آموزشی» است. در این میان اما آمارها نشان می‌دهد تمرکز امکانات و زیرساخت‌ها در «مدارس خاص» چالشی اساسی در مسیر تحقق عدالت آموزشی محسوب می‌شود. با توجه به چنین مشکلاتی هم بود که رهبرمعظم‌انقلاب در دیدار اردیبهشت‌ماه با دست‌اندرکاران وزارت آموزش‌وپرورش، تأکید کردند مدارس دولتی باید از معلمان و مربیان خوب و متعهد بهره‌مند و فضاها و امکانات آموزشی قابل‌قبولی داشته‌باشند. براین اساس کم‌اعتنایی به «مدرسه دولتی» نکته مذمومی است که به‌گفته رهبرمعظم‌انقلاب، به‌معنای «بی‌عدالتی محض» است و به‌هیچ‌عنوان قابل‌قبول نیست.

چالش کمبود معلم
برخی ضعف‌های موجود در زمینه به‌کارگیری نیروهای متخصص، متعهد و کارآزموده، یکی از چالش‌هایی است که به اعتقاد کارشناسان تأثیر به‌سزایی در افت کیفیت آموزشی در مدارس دولتی و به‌تبع آن، کم‌رنگ‌شدن عدالت‌آموزشی در کشور دارد. کمبود معلم در نظام آموزشی کشور، یکی از چالش‌هایی است که به اذعان همگان، زمینه‌ساز بروز ضعف‌های بنیادین در ساختارهای آموزشی کشور شده و عدالت آموزشی را نیز به چالش کشیده‌است. برهمین اساس هم هست که رهبرمعظم‌انقلاب همواره دراین زمینه تأکید کرده‌اند باید سرمایه‌گذاری‌های کافی به‌منظور تربیت معلمان مجرب و متعهد انجام و زیرساخت‌های لازم برای تحقق چنین هدفی مهیا شود؛ راهبردی که اجرایی‌سازی «مناسب» و البته «سریع» آن، از مسیر بهره‌گیری مناسب از ظرفیت‌های دانشگاه فرهنگیان می‌گذرد. «رصد شایستگی‌های حرفه‌ای و عمومی معلم در طول دوران خدمت» و «اکتفا نکردن به گزینش‌های بدو خدمت» از ضرورت‌های ترسیمی ازسوی رهبرمعظم‌انقلاب بوده که باید ازسوی تصمیم‌سازان وزارت آموزش‌وپرورش مورد توجه قرار گیرد.

در مذمت خصوصی‌سازی مدارس
حرکت دادن آموزش و پرورش در مسیر «خصوصی‌سازی» و «برون‌سپاری» خدمات‌دهی آموزشی، یکی از روندهای آسیب‌زایی بود که طی سال‌های گذشته موانعی جدی درمسیر تحقق راهبرد عدالت‌گستری در حوزه آموزش ایجاد کرد؛ رویکردی که با منویات سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و همچنین سیاستگذاری‌های کلان انجام شده دراین زمینه مغایرت دارد و حل‌وفصل آن، از اولویت‌دارترین اقدام‌های تیم مدیریتی تازه‌نفس وزارت آموزش و پرورش محسوب می‌شود. رشد قارچ‌گونه مدارس غیرانتفاعی با عنوان‌های مختلف در دولت‌های گذشته، رویه‌های آموزشی ناعادلانه‌ای را پدید آورد که بازتاب آن را در آمارهای قبول‌شدگان در کنکور می‌توان مشاهده کرد. برهمین اساس هم بود که رهبرمعظم‌انقلاب با انتقاد از روند خصوصی‌سازی مدارس، آن را به‌منزله نابودی کشور دانستند و تأکید کردند این‌ شأن حکومت قابل واگذاری نیست.