ایل به راه افتاده است

   کم‌کم صبح از روشنای آفتاب پر می‌شود و خورشید زرین، بر لبه طاقچه بلند دره می‌نشیند تا ابر راه بیفتد و در کشاکش تقویم، آهسته و گاهی تند قدم بزند.
به گزارش ایرنا، خورشید به زور خودش را لابه‌لای درختان بلوط جا می‌کند، جنگل خودش را از برگ می‌تکاند تا از سایه‌های مهرماه پر شود اما گرمای تابستانی پاییز، اینجا هنوز جا خوش کرده است. 
رود به راه زده است و در سراشیبی زردکوه می‌دود و هی مدام بر زمین می‌خورد، خِس‌خِس نفس‌های تخته‌سنگ کنار رود در هوهوی باد در دره‌  گزستان گم می‌شود، اما کوه کمی آن طرف‌تر، دست به سینه ایستاده است و دورادور چشم‌انداز منظره‌ای از تابش زردرنگ خورشید را بر دشت تماشا می‌کند.
صدای زنگوله‌های گله که می‌رسد، جاده خودش را جمع و جور می‌کند و گرد و خاکی برپا می‌شود، یعنی ایل به راه افتاده است تا از دروازه تابستان به حیاط پاییزی خط‌الراس تازار برسد.
ایل، همه گرمای خاطرات تابستانی بازفت را در دشت زری و مورز جا می‌گذارد، حالا دشت، خالی از عطر خوش علف شده و مرتع دیگر چیزی برای رو کردن ندارد.
 زندگی همین است، باید گیوه را ور کشید و به دل کوه زد، از ایل‌راه‌ها به رسم گذشته کوچ عبور کرد، چراکه اگر ایل دیر برسد بر سر قرار مرتع، گله‌های روستاییان، سرسبزی دامنه کوه را خالی می‌کنند و دیگر چیزی عاید عشایر کوچ‌رو نخواهد شد.


 کوچ عشایر بختیاری

کوچ عشایر بختیاری در فصل پاییز از چهارمحال و بختیاری به خوزستان انجام می‌شود، اما نه مثل دوران گذشته که کوه و رود رحم نمی‌کردند و سهم خود را از گوسفندان تلف شده گله‌ها بر می‌داشتند، حالا ایل‌راه‌ها کمی راه را آسان‌تر کرده‌اند.
زمان «مالکنون» فرارسیده است و کوچ براساس تقویم نانوشته اما تجربه و خِرد پیر طایفه انجام می‌شود، زمان خوب کوچ عشایر، طول تمام روز است و در شب، ایل در مکان‌های تعیین شده قرق، بار و بنه زمین می‌اندازد تا فردا روز، نیمه باقی‌مانده کوچ را به پایان ببرند.
تفنگ برای چیست؟ممکن است از دل کوه، به ناگهان خرس بی‌هیچ سببی به گله بزند، درست مانند بهار امسال که یکی‌دو بار خرس از بلوطستان بیرون افتاد و به گله زد و برای چند چوپان زخم کاری از کوچ به یادگار گذاشت.
گله‌داران عشایر تفنگ برنو و پوست‌بُر بر دوش خود دارند تا مبادا گزندی از خرس و حیوانات وحشی آرامیده در دل جنگل به گله برسد، یا دزدان بخواهند گله را سر و ته کنند و گوسفندان را با خود ببرند.
ایل اگر دیر بجنبد و به سرمای پاییزی بخورد، دشت خیس باران‌خورده، آنها را زمین‌گیر می‌کند و باران پاییزی چون سیل بهاری، همه هست و نیست ایل را با خود خواهد برد. 
زنان و کودکان تا افتادن نخستین بزرگ زرد پاییزی باید بار و بنه را به سمت قشلاق ببرند و مردان ایل، رمه و گله را با پای پیاده از کوه و دره عبور دهند. 
مالکنون در بین بختیاری‌ها به‌ویژه عشایر کوچ‌رو این ایل، یادآور کوچ پاییزی از سمت مراتع ییلاق به زمین‌های قشلاقی است. 
مالکنون آیین تاریخی و دیرین عشایر بختیاری است که به لحظه آغاز کوچ عشایر گفته می‌شود و در آن از دو واژه «مال» به مفهوم آبادی و مجموع سیاه چادرها و «کنون» به معنای از جا کندن استفاده شده است. 
سران هر طایفه کوچ‌رو برای انجام مالکنون و کوچ پاییزه، همسفران خود را ندا می‌دهند که در یک روز مشخص بار و بنه را برای حرکت به سمت مناطق گرمسیری ببندند و راهی خوزستان شوند. 


سفر با ماشین

در تاریخ کوچ ایل بختیاری، عشایر به صورت پیاده از دو منطقه کوهرنگ و اردل به سمت دشت‌های گرمسیری خوزستان حرکت می‌کردند و تا بهار سال بعد در دشت خوزستان ساکن می‌شدند، اما این روزها بخشی از کوچ، نه با پای پیاده که بر ماشین استوار است و هر کس توانایی مالی بیشتری دارد، زودتر، مال را بار می‌زند و به سمت گرمسیر می‌رود.
البته این روزها عشایر تمایلی به پیاده بردن گله‌ها ندارند چراکه معتقدند در کوه‌ها و دامنه‌های مسیر خبری از علف و مرتع نیست و دیگر این‌که به واسطه پیاده ‌بردن گله، گوشت گوسفندان آب می‌شود!
 ایلراه «دژپارت» و پل «خداآفرین» نشان از تاریخی بودن کوچ بختیاری دارد که بخشی از سنت‌های کوچ این ایل هنوز در جغرافیای مرزی طوایف آن حفظ شده است. 
ایل برای رسیدن به دشت خوزستان از کنار رودخانه کارون با دره‌های بزرگ و کوچکش عبور می‌کند تا به دشت‌های شوشتر، اندیمشک، دزفول، رامهرمز، اندیکا، مسجد سلیمان، لالی و شیرین‌بهار برسد و در این مسیر سخت، گاهی گوسفندان که همه سرمایه طوایف ایل است از دره پایان می‌افتند یا زیر خودروهای عبوری می‌روند یا گرگ به گله می‌زند. 


کوچ بزرگ و کوچک

عشایر بختیاری بر محور دامداری و کشاورزی در سال دو بار به صورت کوچ برون استانی و منطقه‌ای و کوچ درون استانی محل زندگی خود را تغییر می‌دهند که در ابتدای بهار از مناطق گرمسیری یا قشلاقی به طرف مناطق سردسیری و ییلاقی به کوچ می‌روند. 
ایل بزرگ بختیاری در مناطق چهارمحال و بختیاری، اصفهان، خوزستان و لرستان ساکن هستند و در این بین کوچ بزرگ و کوچک را انجام می‌دهند. 
کوچ بزرگ همان ییلاق و قشلاق عشایر است و کوچ کوچک، کوچ درون منطقه‌ای است که عشایر برای یافتن چراگاه‌ها و مراتع مناسب دست به تغییر مکان خود می‌زنند. 
زمان کوچ را پیران ایل براساس تقویم نجومی تعیین می‌کنند و اگر زمان «ماه در عقرب» باشد از جلوی مسیری که در آن ستاره‌ای نمایان باشد، عبور نمی‌کنند، گاهی مردان نوای غمگنانه سر میدهند و «باوه‌رو» یا همان اشعار برزگری می‌خوانند.  به هنگام کوچ چندین خانوار از یک طایفه با هم کوچ می‌کنند تا بر مشکلات پیش ‌روی خود غلبه کنند و این تعاون و همکاری بزرگ در ایل بختیاری است. 


 به سمت خوزستان

کوچ پاییزی که از چهارمحال وبختیاری به طرف خوزستان انجام می‌شود و به مالکنون شهرت دارد، در موسیقی با حزن و اندوه خاص و ویژه‌ای همراه است و عده‌ای از مردان برای برداشت محصول و یا فروش محصول در مناطق سردسیری (ییلاق) باقی می‌مانند و مابقی با بستن بار و بنه ایل و طایفه بر چارپایان رهسپار سرزمین خوزستان می‌شوند. 
شواهد تاریخی نشان از باستانی بودن کوچ عشایری بختیاری دارد و در برخی از تحقیقات محققان و پژوهشگران داخلی و خارجی این کوچ را به ۱۰ هزار سال پیش از میلاد حضرت مسیح(ع) نسبت می‌دهند. 
اکنون کوچ عشایر بختیاری به عنوان میراث فرهنگی و تمدنی ایران محسوب می‌شود و عشایر بختیاری براساس آموخته‌های ذهنی خود، منطقه جغرافی کوچ ایل را روی حرکت ستارگان در دل شب شناسایی می‌کنند. 
عشایر چهارمحال و بختیاری برای کوچ خود از ۵ ایل‌راه اصلی عبور می‌کنند تا به خوزستان برسند.  عشایر این استان از ۵ طایفه بزرگ، ۲۴ زیرطایفه، ۳۲ تیره و ۲ هزار و ۹۴۰ تش تشکیل شده‌اند. 
با آغاز کوچ پاییزه در استان حدود ۱۹ هزار خانوار عشایری با ۱۳۶ هزار نفر جمعیت و بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار راس دام به مناطق عشایری شهرستان‌های ایذه، مسجدسلیمان، لالی و اندیکا در استان خوزستان کوچ می‌کنند و عشایر استان از سمت ایل‌راه‌های بازفت، هزارچم، چلو و شیمبار، دزپارت، تاراز و کوه سفید به مناطق گرمسیری خوزستان حرکت می‌کنند.  
 

   تامین امنیت عشایر در کوچ

معاون توسعه و عمران امور عشایر چهارمحال و بختیاری می‌گوید: براساس تقویم، کوچ عشایر استان از روز ۲۰ شهریور آغاز شد و تا ۲۰ مهرماه ادامه خواهد داشت. 
«یدالله چراغپور» تعداد دام عشایر کوچروی استان را بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار راس دام سبک اعلام و تصریح می‌کند: عشایر با گذر از گردنه «تاراز» و ایل راه‌های «لاسوزنی» و پل «ماربره» به منطقه بازفت می‌رسند و با توقف چند روزه با گذر از زردکوه بختیاری وارد مناطق قشلاقی استان خوزستان خواهند شد. 
معاون توسعه و پشتیبانی امور عشایر چهارمحال و بختیاری با اشاره به هماهنگی لازم مسئولان انتظامی و نظارتی برای ایجاد امنیت عشایر در زمان کوچ می‌افزاید: ماموران نیروی انتظامی با همکاری نیروهای بسیج عشایر با استقرار در مسیر کوچ را همراهی خواهند کرد. 
چراغپور، از آمادگی کامل پلیس راهور در محورهای ارتباطی چهارمحال و بختیاری به خوزستان در زمان اجرای تقویم کوچ عشایر خبر داده و می‌گوید: پلیس پوشش لباس شبرنگ به منظور کاهش تصادفات جاده‌ای هنگام عبور دام از امتداد جاده‌ها در شب را در دستور برنامه کار خود دارد.  وی تامین و انتقال آب آشامیدنی سالم با تانکر سیار به ایل‌راه‌های عشایری را از دیگر اقدامات این اداره متولی در خدمات‌رسانی به این قشر مولد و آسیب‌پذیر جامعه عنوان می‌کند.
معاون توسعه و عمران امور عشایر چهارمحال و بختیاری، تولید و تامین علوفه دامی در سال زراعی جاری در مراتع مناطق ییلاقی را مطلوب ارزیابی کرده و می‌افزاید: امسال افزون بر ۵ هزار و ۵۰۰ تن نیز محصول جو توسط تشکل‌ها و اتحادیه‌های عشایر برای حمل به مناطق قشلاقی خریداری و ذخیره‌سازی شده است.
اکنون بخشی از عشایر کوچ‌رو به دلیل خشکسالی‌های اخیر و کم شدن سطح مراتع و بی‌آبی چاه‌ها با مشکلاتی روبه‌رو شده‌اند و بخشی از این عشایر نیز در سال‌های اخیر یکجانشین شده اند. 
استان چهارمحال و بختیاری با ۱۲۶ هزارنفر جمعیت عشایری به همراه یک میلیون و ۶۰۰ هزار راس دام سبک درون‌کوچ و برون‌کوچ، دومین استان عشایری کشور بعد از استان فارس است.