برای برخورد با سالمندان خود را آماده کنید

غلامرضا معصومی_عضو هیات علمی سلامت در بلایا و طب اورژانس دانشگاه علوم پزشکی ایران

در طول ۳۰سال آینده سالمندان حدود ۰ ۲درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده تا سال۲۰۵۰ جمعیت سالمندان به ۲‌میلیارد نفر برسد؛ (پیش‌بینی سازمان ملل برای این سال 2/1میلیارد نفر است.) یعنی اینکه به ازای هر ۵ نفر جمعیت دنیا یک نفر سالمند است. به این ترتیب نه فقط در کشورهای توسعه‌یافته که الان قریب به این نسبت سهم سالمندان است بلکه در کشورهای در حال توسعه نیز بخش بزرگی از جمعیت را افراد بالای ۶۰سال تشکیل می‌دهند و هر سال نسبت آن افزایش پیدا می‌کند. افزایش نسبت سالمندی ایجاب می‌کند که جوامع در حال‌توسعه ازجمله ایران خود را برای سالمندی آماده کنند.
 سالمندی از جنبه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی حائز اهمیت است. حفظ حرمت و تأکید بر افزایش عزت‌نفس افراد سالمند ازجمله موارد بسیار کمک‌کننده است. در جوامعی مانند کشور ما سالمندان هنوز از نظر اجتماعی جزو ارکان اصلی جامعه و خانواده هستند.  در سالمندی به‌دلیل تغییراتی که در توانایی و قابلیت‌های مختلف به‌خصوص جسمی و فرد رخ می‌دهد، احتمال رخ‌دادن حوادث زیادتر از افراد دیگر اجتماع است و این در حالی است که در حوادث مشابه نیز میزان آسیب‌دیدگی سالمندان بیشتر از بقیه گروه‌های سنی بوده و هزینه‌های درمانی بالاتری نیز خواهد داشت.
 
سقوط
یکی از شایع‌ترین حوادث در دوران سالمندی سقوط است. افراد سالمند به‌علت ضعف عضلانی، عدم‌تعادل جسمی و به‌علت سرگیجه (ناشی از تغییرات فشار خون و یا ضربان‌های نامنظم قلب) قادر به ممانعت از سقوط و زمین‌خوردن نیستند‌. اینگونه حوادث ممکن است در حمام، راه‌پله، سطوح لیز و لغزنده (به‌خصوص سطوح سنگی و پوشیده‌شده با پارکت و سرامیک)‌ و حتی در تختخواب (سقوط از تختخواب) اتفاق بیفتد. برای پیشگیری از این حوادث سالمندان حین حمام‌کردن مراقب باشند. برای آنها در کنار دوش، دستگیره وجود داشته باشد و در کف حمام و زیر‌دوش، زیر پایی غیر‌لغزنده قرار گیرد. راه‌پله‌ها و همه محل‌های عبور سالمندان در منزل باید نور و روشنایی کافی داشته باشد و این محل‌ها عاری از هر‌گونه وسایل اضافی و مانع باشد و سطوح آنها لغزنده نباشد. نخستین پله و آخرین پله باید علامت‌گذاری شود. فرش و موکت در منزل باید به زمین فیکس شده باشد و سر نخورد. برای ایمنی هرچه بیشتر، سالمندان حین راه‌رفتن در منزل و خارج از آن باید عصا همراه داشته باشند. تلفن باید در نزدیکی محل خواب و نشستن فرد سالمند باشد تا زمان پاسخگویی به آن که با عجله بلند می‌شوند زمین نخورند. 
 
مسمومیت  
به‌علت وابستگی‌ای که سالمندان به انواع و اقسام داروها دارند و از طرف دیگر به‌علت ضعف بینایی آنان، احتمال دارد که داروها را بیش از اندازه لازم و یا به‌طور اشتباه مصرف کنند و دچار مسمومیت دارویی شوند. بهتر است داروها کاملا برچسب مشخص‌کننده با رنگ‌های متفاوت داشته باشند و داروها جداسازی شوند و فقط به میزان‌ لازم در دسترس آنها باشد و حتی‌المقدور مصرف دارو به همراه مراقب انجام شود. تداخلات دارویی نیز ازجمله موارد دیگری است که به‌علت مصرف داروها برای بیماری‌های مختلف ایجاد می‌شود. مشاوره با پزشک خانواده و یا یک داروساز بالینی می‌تواند در کنترل این شرایط بسیار کمک‌کننده باشد.
 
سوختگی 
در نزدیکی محل خواب و نشستن و در مسیرهای تردد آنها در منزل‌، بخاری و ظروف غذا و مایعات داغ وجود نداشته باشد. قبل از حمام‌کردن بهتر است درجه آب تنظیم شود تا خیلی داغ و سوزاننده نباشد. در زمان خوردن غذاها و مایعات داغ با دقت کافی این کار صورت گیرد و با عجله و شتابزدگی نباشد. سالمندان حین استفاده از اجاق گاز و روشن و خاموش‌کردن آن و حین آشپزی و در زمان روشن و خاموش کردن بخاری و شومینه باید بسیار مراقب باشند و اصول ایمنی را رعایت کنند.
 
بریدگی 
به‌علت لرزش دست و ضعف حرکات ظریف انگشتان، سالمندان قادر نیستند که از چاقو و سایر وسایل تیز مثل قیچی، سوزن و... به خوبی استفاده کنند. حتی‌المقدور کار با این وسایل را نباید به آنها محول کرد و اگر ناچار به انجام این کار شدند، باید با دقت و احتیاط کافی باشد. در مسیرهای رفت‌وآمد، خوابیدن و نشستن سالمندان نباید اشیای تیز و برنده مانند اشیای تزئینی تیز و یا میزهای دارای لبه‌های تیز و … وجود داشته باشد.

 حوادث ترافیکی  
سالمندان به‌دلیل محدودیت‌های جسمانی و حرکتی خود نمی‌توانند به سرعت از خیابان عبور کنند و به‌دلیل ضعف بینایی و شنوایی قادر نیستند که موقعیت وسایل نقلیه را به‌طور سریع و مناسب تشخیص دهند. در چنین مواقعی آنها نیاز به یاری دارند و از سوی دیگر رانندگان باید مراقب وضعیت سالمندان باشند و احتیاط بیشتری کنند. رانندگی توسط افراد سالمند باید با رعایت ایمنی کافی صورت گیرد‌، قبل از اقدام به رانندگی، باید فرد سالمند از سلامت جسمی و روانی خود مطمئن باشد و دچار ضعف حرکتی و بینایی نباشد و از جهت‌یابی سالمی برخوردار باشد. تنها با وجود چنین شرایطی سالمندان می‌توانند رانندگی کنند و بهتر است مسافت و مدت زمان رانندگی آنان طولانی نباشد.
 
آموزش کمک‌های اولیه 
آموزش کمک‌های اولیه به افراد سالمند و همچنین کسانی که وظیفه نگهداری از آنها را دارند بسیار کمک‌کننده است. این آموزش‌ها این کمک را خواهد کرد که حتی در موارد ایجاد آسیب عوارض ناشی از آن کم شود. ازجمله این موارد می‌توان از نحوه بستن عضو شکسته، یا احیای قلبی- ریوی و همچنین اندازه‌گیری صحیح علائم حیاتی نام برد.