آخرین امید بیماران صعب‌العلاج

خدیجه ستارزاده | البرز- خبرنگار


پیوند سلول بنیادی خون‌ساز یک راه نجات برای بیماری است که روش‌های زیادی را برای رسیدن به سلامتی امتحان کرده و حالا منتظر است تا نمونه سازگارش را پیدا کند و به زندگی برگردد. در این روش بیمار شانس بیشتری برای زنده ماندن و بهبود دارد و برای این فرایند باید افراد سالم جامعه برای اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز داوطلب شوند.
با اهدای سلول‌های بنیادی خونی طی فرایندی بدون درد و عارضه می‌تواندست‌کم جان یک بیمار صعب‌العلاج را نجات داد. اما آنچه اکنون اهمیت دارد این است که تعداد محدودی از افراد جامعه از این فرایند اطلاع و آگاهی دارند و شاید اگر مانند اهدای خون و یا پلاسما بین مردم آگاه‌سازی شود و مردم در این راه قدم بردارند، بتوان جان بسیاری از همنوعان را که دیگر امیدی به ادامه زندگی‌شان نیست، نجات داد.


تنها راه درمان خواهرم

یک شهروند کرجی که خواهر جوانش حدود یک سال است با ابتلا به بیماری سرطان مغز دست و پنجه نرم می‌کند، می‌گوید: در یک سال گذشته انواع راه‌های درمان از مصرف داروهای عوارض‌دار تا شیمی‌درمانی و... را انجام دادیم و خواهرم شرایط خیلی سختی را گذراند، اما تاکنون نتیجه قطعی نداشته است.
«ثریا اقبالی» می‌افزاید: این اواخر پزشکان از پیوند سلول‌های بنیادی به عنوان یک راه درمان امیدبخش گفتند و از نزدیکان بیمار خواستند تا برای اهدای سلول‌های بنیادی و آزمایش‌های لازم مراجعه کنند تا در صورت سازگار بودن شرایط هر کدام از افراد اهداکننده با بیمار، بتوان برای ادامه درمان اقدام کرد. وی می‌گوید: از بین من، برادر و دیگر افراد نزدیک خانواده که برای این کار داوطلب شدند، شرایط هیچ‌کدام برای اهدای سلول‌های بنیادی مناسب نبود، اما در این مسیر با اطلاعاتی که پزشکان دادند من متوجه شدم که اهدای سلول‌های بنیادی می‌تواند جان دیگر افرادی را که هیچ نسبتی با ما ندارد هم نجات دهد، در حالی که با اهدای این سلول‌ها هیچ آسیبی به فرد اهداکننده وارد نمی‌شود.
اقبالی می‌گوید: با وجود این‌که این کار را برای خواهرم نتوانستم انجام دهم، اما با توجه به این‌که با این کار شاید بتوانم جان کودک، جوان یا هر فرد دیگری را که از بیماری رنج می‌برد نجات دهم، برای اهدای سلول‌های بنیادی اقدام و پذیره‌نویسی کردم.


نظارت بر فرایند اهدای سلول‌های بنیادی

مدیر کل انتقال خون البرز با بیان این‌که پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز دریچه امیدی برای درمان بیش از 70 نوع بیماری صعب‌العلاج از جمله بیماری‌های بدخیم، سرطان خون، بیماری‌های تالاسمی، نقایص ایمنی ارثی، بیماری‌های متابولیک ارثی و تومورهای توپر سایر بافت‌ها و اعضای بدن باز کرده است، می‌گوید: فرایند اهدای سلول‌های بنیادی تحت نظارت شورای ملی توسعه و نظارت بر مراکز پذیره‌نویسی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی خون‌ساز و بانک‌های خون بند ناف انجام می‌شود.
«محمدرضا مهدی‌زاده» می‌افزاید: این شورا با هدف کمک به بیماران نیازمند پیوند سلول‌های بنیادی در کشور بنا نهاده شد و شبکه ملی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی خون‌ساز ایران از سال 94 تاسیس شد.
وی می‌گوید: وظیفه اصلی این شورا ساماندهی، استانداردسازی، ارتقای کیفیت، هماهنگی و نظارت بر فعالیت مراکز پذیره‌نویسی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی خون‌ساز و بانک‌های خون بند ناف است.
مهدی‌زاده با بیان این‌که سلول‌های بنیادی خون‌ساز سلول‌های چندتوانی هستند که قادرند انواع سلول‌های خونی را تولید کنند، می‌افزاید: اهدای سلول‌های بنیادی در بازه سنی 18 تا 35 سال امکان‌پذیر است و اهدا‌کننده باید از سلامت عمومی برخوردار باشد. وی ادامه می‌دهد: از دیگر شرایط اهدای سلول‌های بنیادی، عدم ابتلا به بیماری‌های قلبی، عروقی، کلیوی، کبدی، بیماری‌های انگلی و ویروس‌های خونی نظیر اچ‌آی‌وی، هپاتیت ب و مالاریاست و اهداکننده باید بدون سابقه سرطان، دیابت، بیماری‌های اتوایمیون و سایر بیماری‌های صعب‌العلاج و مزمن باشد.
مدیرکل انتقال خون البرز در مورد مراحل عضویت تا اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز می‌گوید: پس از مراجعه داوطلب به یکی از مراکز پذیره‌نویسی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی خون‌ساز و تکمیل پرسشنامه سلامت عمومی و رضایت‌نامه آگاهانه، 10 میلی‌لیتر خون نمونه برای بررسی وضعیت «اچ‌ال‌آ» در همان مرکز پذیره‌نویسی از وی گرفته می‌شود.
مهدی‌زاده می‌افزاید: در صورتی که اهداکننده سازگار با بیمار شناخته شود، با وی تماس گرفته می‌شود و در صورت موافقت اهدا‌کننده بررسی‌های آزمایشگاهی بیشتری خواهد شد و در این مسیر همه اطلاعات اهداکننده به صورت کاملا محرمانه حفظ می‌شود.


ثبت نام 794 البرزی برای اهدای سلول‌های بنیادی

مدیرکل انتقال خون البرز می گوید: از سال ۹۴ تاکنون ۷۹۴ نفر دراین استان برای اهدای سلول‌های بنیادی ثبت نام کرده‌اند که ۷۵۸ نفر آنها مرد و ۳۶ نفر زن هستند اما در تلاشیم، با اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به شهروندان فعالیت دراین بخش را توسعه دهیم. «محمدرضا مهدی زاده» با بیان اینکه بانک اطلاعاتی افراد ثبت نام کرده برای اهدا سلول‌های بنیادی در اداره‌کل انتقال خون البرز موجود است، می‌افزاید: شهروندان در صورت نیاز به این نوع  درمان می توانند به انتقال خون استان مراجعه و از ظرفیت این بخش استفاده کنند. مدیر کل انتقال خون البرز با بیان این‌که امسال شبکه ملی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی روز 7 مهر را برای بزرگداشت روز جهانی «اهداکنندگان سلول‌های بنیادی» برای کشور تعیین کرده است، می‌گوید: این روز می‌تواند با اطلاع‌رسانی فرصتی برای افزایش آگاهی و دانش عمومی جامعه در خصوص اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز باشد. مهدی‌زاده با اشاره به این‌که پذیره‌نویسی سلول‌های بنیادی در البرز در روزهای شنبه، یکشنبه و دوشنبه هر هفته از ساعت 8 تا 12 در اداره کل انتقال خون استان در چهارراه گلزار انجام می‌شود، می‌افزاید: امیدواریم با آگاهی مردم از این فرایند و نقش اهدای سلول‌های بنیادی در زندگی‌بخشی به دیگران، بتوانیم برای نجات جان افرادی که با بیماری‌های صعب‌العلاج دست و پنجه نرم می‌کنند، اقدام کنیم
 

2 روش اهدای سلول بنیادی

یک فوق‌تخصص هماتولوژی، آنکولوژی و مسئول بخش پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز با بیان این‌که سالانه هزاران مورد ابتلا به سرطان خون و دیگر بیماری‌های خونی در جهان تشخیص داده می‌شود، می‌گوید: در گذشته بیماری‌هایی از این دست معمولا کشنده بودند، اما امروزه یک پیوند سلول بنیادی خونی می‌تواند درمانی نجات‌بخش برای بیماری‌های مختلف باشد. به گزارش همشهری «علی نادری» می‌افزاید: در این نوع از پیوند، سلول‌های بنیادی معیوب بیمار با سلول‌های سالم جایگزین می‌شوند. اما متاسفانه بسیاری از بیماران که می‌توان از این طریق جانشان را نجات داد، از درمانی که شدیدا به آن نیاز دارند محروم می‌مانند، زیرا پیدا کردن اهدا‌کننده‌ای که نوع بافت مشابهی داشته باشد کار ساده‌ای نیست. وی بیان می‌کند: در حدود یک‌سوم موارد، می‌توان اهداکننده مناسب را از میان اعضای خانواده بیمار پیدا کرد، اما در سایر موارد برای پیوند موفقیت‌آمیز سلول بنیادی خونی به یک اهداکننده غیرخویشاوند نیاز است.
وی با بیان این‌که ابتلا به بیماری یا مشکلی که جلوی ساخت تعداد کافی سلول‌های بنیادی توسط بدن را بگیرد، فرد را به پیوند سلول بنیادی خونی نیازمند می‌کند، می‌گوید: از جمله بیماری‌هایی که چنین اثری دارند می‌توان به سرطان خون، لنفوم، تالاسمی، کم‌خونی آپلاستیک، کم‌خونی داسی‌شکل، سندرُم نقص ایمنی مختلط شدید، سندرُم‌های میلودیسپلاستیک، نوتروپنی مادرزادی و گرانولوماتوز مزمن اشاره کرد.نادری با تاکید بر این‌که در جمع‌آوری سلول‌های بنیادی نخاع اهداکننده درگیر نمی‌شود، می‌گوید: در این فرایند اهداکننده تحت بیهوشی عمومی قرار گرفته و سلول‌های بنیادی از ستیغ تهیگاهی یا ایلیاک کرست که در پشت استخوان لگن وی قرار دارد، گرفته می‌شوند.

این فوق‌تخصص هماتولوژی اضافه می‌کند: برخلاف باور عموم برای اهدای مغز استخوان همواره به انجام عمل جراحی نیازی نیست. اهدای سلول‌های بنیادی از 2 روش اهدای سلول بنیادی خون‌ساز از مغز استخوان و اهدای سلول بنیادی از خون محیطی انجام می‌شود که اگرچه در روش اول به انجام عمل جراحی نیاز است، اما در روش دوم این کار بدون نیاز به جراحی و در خارج از بدن انجام می‌شود. وی ادامه می‌دهد: در روش اهدای سلول بنیادی خون‌ساز از مغز استخوان، پس از بیهوشی، پزشک با استفاده از یک سوزن مخصوص مایع موجود در مغز استخوان را از ایلیاک کرست در پشت استخوان لگن استخراج می‌کند. اما در روش اهدای سلول بنیادی از خون محیطی، دارویی خاص از 5 روز قبل به اهداکننده تزریق شده و تعداد سلول‌های بنیادی را در جریان خون محیطی وی افزایش می‌دهد. در پایان این دوره ۵روزه، پزشک با استفاده از یک سوزن خون اهداکننده را از یک دست وی وارد دستگاه می‌کند، در داخل دستگاه سلول‌های بنیادی از خون جدا شده و همزمان خون از دست دیگر اهداکننده به بدن وی بازگردانده می‌شود که این روزها استفاده از روش اهدا از خون محیطی بیشتر از روش اول طرفدار دارد.
نادری اظهار می‌کند: با توجه به این‌که مغز استخوان و سلول‌های بنیادی هر فرد به طور کامل تجدید می‌شوند، می‌توان تا چندین بار اقدام به اهدا کرد. احیای کامل مغز استخوان تقریبا بین ۴ تا ۶ هفته زمان می‌برد و در روش اهدای سلول از خون محیطی نیز سلول‌های بنیادی خون ظرف یک تا 2 روز پس از اهدا به روال عادی خود برمی‌گردند.
 

درباره پیوند مغز استخوان بیشتر بدانیم
​​​​​​​

یک متخصص هماتولوژی، انکولوژی و پیوند مغز استخوان با بیان این‌که به تصور برخی، پیوند مغز استخوان برای فرد اهداکننده امری طاقت‌فرساست و به همین دلیل از آن سرباز می‌زنند، می‌گوید: اقدام برای این امر خیر شاید فرد را با تحمل سختی خارج شدن از منزل و مراجعه به مراکز درمانی مواجه کند، اما این‌که اهدای سلول‌های خونی برای پیوند مغز استخوان به بیمار نیازمند باعث شود که اهدا‌کننده دچار بیماری شود یا عواقب خطرناکی او را تهدید کند یا دردناک است، به‌هیچ‌وجه صحت ندارد. به گزارش همشهری «اسدالله موسوی» با اشاره به مراحل انجام معاینات می‌گوید: در این مرحله آزمایش‌های سلامت اهداکننده به منظور اثبات بی‌خطر بودن اهدای سلول بنیادی برای سلامت اهداکننده و بیمار انجام می‌شود و در مرحله بعد اهدای سلول بنیادی غالبا از خون محیطی که یک روش بدون نیاز به جراحی است، انجام می‌شود. وی در مورد نحوه دریافت مغز استخوان یا همان سلول‌های خونی می‌گوید: اهداکنندگان دارای شرایط اهدا که می‌خواهیم از خون آنها سلول‌های بنیادی تهیه کنیم، زیر دستگاهی شبیه دیالیز می‌خوابند و از یک رگ بزرگ خون اهدا‌کننده وارد دستگاه می‌شود و آن سلول‌هایی که مدنظر ماست توسط دستگاه از خون جدا شده و وارد کیسه‌های مخصوص می‌شود. سپس خون اهدا‌کننده از دست دیگر به بدن بازمی گردد. پس این تصور که عمل اهدا دردناک است،

به‌هیچ‌وجه صحت ندارد. موسوی اضافه می‌کند: اهداکنندگان به مدت 3 تا 5 روز قبل از اهدای سلول‌های بنیادی، داروی جی‌سی‌اس‌اف یا فاکتور محرک کلونی گرانولوسیتی را به صورت سرپایی غیربستری دریافت می‌کنند که باعث افزایش تعداد سلول‌های بنیادی در جریان خون محیطی می‌شود. پس از به حد نصاب رسیدن تعداد سلول‌های بنیادی در خون محیطی اهداکننده، جداسازی سلول‌های هسته‌دار (سلول‌های بنیادی زیرمجموعه‌ای از سلول‌های بنیادی هستند) با استفاده از دستگاه‌های مخصوص از ورید بازوی اهدا‌کننده انجام می‌شود. پس از جدا‌سازی سلول‌های هسته‌دار، سایر اجزای خون (گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها) و پلاسما از طریق ورید بازوی دیگر اهداکننده به وی بازگردانده می‌شود. این متخصص پیوند مغز استخوان می‌گوید: احتمال دارد اهداکنندگان کمی سردرد، درد استخوان و دردهای عضلانی را چند روز قبل از جمع‌آوری سلول‌های بنیادی تجربه کنند. موارد گفته‌شده از عوارض جی‌سی‌اس‌اف است و در مدت کوتاهی پس از اهدا از بین می‌روند و نهایتا اهداکنندگان در عرض چند روز به زندگی عادی خود بازمی‌گردند.