کاهش گردوغبار جازموریان پس از باران بهاری

الهام مصدقی‌راد/خبرنگار

تالاب جازموریان با 69هزار و 600کیلومترمربع وسعت ازجمله تالاب‌های بکر و بین‌المللی ایران است که از 20سال پیش تاکنون چهره‌اش تغییر کرده و به وسعتی بیابانی تبدیل شده است. شترهایی که چند سال قبل، تالاب به چراگاهشان تبدیل شده بود، در این سال‌ها آن را برای گذر هم انتخاب نمی‌کنند. جازموریان میان 2استان کرمان و سیستان و بلوچستان واقع شده و اندکی با هرمزگان نیز همسایه است. 51درصد این تالاب در کرمان و 49درصد وسعت آن در سیستان و بلوچستان قرار دارد. بارش‌های فصلی اصلی‌ترین منبع تامین آب جازموریان است. اما در این چند سال کاهش بارندگی تالاب را خشک و به یکی از کانون‌های گردوغبار کشور تبدیل کرد. فروردین سال‌جاری بارش قابل توجه باران، حال و روز جازموریان را کمی بهتر کرد و از غبار آن کاست اما تالاب همچنان تشنه است.

خاک تالاب هنوز مرطوب است 
خشک شدن تالاب جازموریان آن را به یکی از کانون‌های گردوغبار کشور تبدیل کرده تا جایی‌که 20 تا 25درصد از منشا گردوغبار داخلی، ‌به همین تالاب نسبت داده می‌شود. بارندگی و سیلاب وارد شده به جازموریان در فروردین و اردیبهشت گذشته، تا حدودی ازریزگردهای این تالاب کاسته که البته موقتی خواهد بود.آن‌گونه که حجت‌الله مرادی، کارشناس تالاب جازموریان در اداره کل محیط‌زیست کرمان به همشهری می‌گوید، در فروردین و اردیبهشت سال‌جاری 10هزار و 80کیلومترمربع از حریم اکولوژیک تالاب، ‌آبگیری شد، اما به‌دلیل گرمای بسیار زیاد و تبخیر بالا، درحال حاضر تقریبا همگی خشک شده و تنها در بخش‌هایی حدود نیم متر آب دارد. وحید پورمردان، مدیرکل محیط‌زیست سیستان و بلوچستان نیز به همشهری می‌گوید: «آبگیری تالاب در قسمت‌های عمیق وضعیت بهتری دارد و هرچه از عمق فاصله می‌گیریم میزان خشکیدگی به‌دلیل افزایش دما بیشتر می‌شود.» مسعود باقرزاده کریمی، مدیر اکوسیستم‌های تالابی سازمان محیط‌زیست نیز با اشاره به تأثیرات بارندگی‌های بهاره در مهار کانون گردوغبار جازموریان می‌گوید:‌ «‌باوجود خشک شدن بخش قابل توجهی از آب، همچنان پروفیل عمقی خاک در این محدوده‌ها رطوبت داشته و همین مسئله باعث شده گردوغبار جازموریان فعلا مهار شود. به‌عبارت دیگر، عمق خاک هنوز دارای رطوبت است که اجازه بلند شدن غبار را نمی‌دهد.»‌ حجت‌الله‌مرادی نیز می‌گوید: «رطوبتی که هم‌اکنون در خاک تالاب وجود دارد، شدت گردوغبار بلند شده از آن را در مقایسه با سال‌های قبل کاهش داده است.» این رطوبت به مرور زمان و افزایش تبخیر کاهش خواهد یافت و تنها درصورت بارندگی و یا تامین آب، ازبین نخواهد رفت. با این حال به گفته باقرزاده کریمی، زمانی‌که هنوز در بالادست، ‌سد ساخته نشده و کشت و صنعت جیرفت فعالیتش را آغاز نکرده بود ماندگاری آب بیشتر بود. تامین آب جازموریان یکی از مهم‌ترین مباحث درخصوص این تالاب است و هم‌اکنون تعیین و تامین این حقابه در ستاد ملی احیاء تالاب‌ها و در قالب طرح حفاظت از تالاب‌های ایران در حال بررسی است.

برنامه جازموریان‌
یکی از اقداماتی که برای تالاب‌های کشور درنظر گرفته شده «‌برنامه مدیریت زیست بومی تالاب» ‌است که براساس آن وظیفه تمامی دستگاه‌های مرتبط با این حوزه مشخص شده است. 15دستگاه به‌صورت مشارکتی در مطالعه و اجرای این طرح حضور خواهند داشت و برنامه موردنظر در نهایت توسط کمیته مدیریت تالاب و با مسئولیت استاندار، ‌اجرایی می‌شود. به گفته مدیرکل اکوسیستم تالابی، مطالعات برنامه مدیریت زیست بومی تالاب جازموریان نیز در سال آینده به اتمام می‌رسد و بلافاصله فاز اجرایی آن آغاز خواهد شد. از آنجا که یکی از مشکلات این تالاب وجود تقریبا 12هزار حلقه چاه غیرمجاز است و به گفته کارشناسان تالاب جازموریان در اداره کل محیط‌زیست کرمان، چاه‌های مجاز نیز بدون نظارت، آب برداشت می‌کنند، یکی از بخش‌های مهم در برنامه مدیریت زیست بومی جازموریان، تعیین تکلیف این چاه‌ها خواهد بود. معیشت جایگزین هم برای این منطقه درنظر گرفته شده تا گذران زندگی بومیان با تهدید مواجه نشود. آن‌گونه که مدیرکل محیط‌زیست سیستان و بلوچستان می‌گوید خشک شدن جازموریان در سال‌های اخیر تأثیر منفی بر زندگی و معیشت بومیان و کشاورزان منطقه گذاشته و کشاورزی را تقریبا به‌صورت کامل ازبین برده است. او تأکید می‌کند موضوعاتی همچون افزایش قاچاق سوخت، ازجمله پیامدهای بیکاری در این منطقه است. به جز برنامه مدیریت زیست بومی، در سال‌جاری نیز از محل صندوق توسعه ملی اعتبار 100میلیون یورو برای مقابله با گردوغبار درنظر گرفته شده که با همکاری سازمان برنامه و بودجه و ستاد ملی مبارزه با گردوغبار، اعتبار همه دستگاه‌های فعال در این حوزه مشخص شده است. براساس ابلاغ سازمان برنامه و بودجه، 66میلیارد تومان اعتبار از کل این بودجه به سازمان محیط‌زیست تعلق خواهد گرفت و بخشی از آن برای مهار کانون گردوغبار جازموریان هزینه خواهد شد.