میراث
«لوپتو» همدم فراموش‌شده دختران کرمانی
«لوپتو» نام عروسک دست‌ساز پارچه‌ای است که در حال فراموشی است؛ این عروسک با همت واحد مردم‌شناسی در تیرماه ۹۸ در فهرست آثار ناملموس به ثبت رسید
«لوپتو» نام عروسک دست‌ساز پارچه‌ای است که روزگاری نه‌چندان دور، هنر دست بانوان و همدم دختران دیار کویری کرمان بود اما گذر زمان، این هنر زیبا را در خاطر مردم دیار کریمان کم‌رنگ کرده است.
به گزارش ایرنا، دیار کریمان با سابقه تمدنی و فرهنگی گوناگون و غنی، مهد هنرها و ابزاری است که هر کدام ریشه در افسانه‌ها، باورها و آیین‌های این منطقه دارد که در طول اعصار و قرون متمادی به نماد فرهنگ و زیست‌بوم این دیار کهن تبدیل شده است.
عروسک لوپتو یا همان لعبت (لعبتو) که در گویش مردمان جنوب کرمان به عنوان بازیچه یا عروسک است روزی در دستان کودکان نقش خواهر و دوست را داشت و روز دیگر مادری بود که تنهایی دخترش را پر می‌کرد. لوپتو روزها همبازی خوب و شب‌ها خالق قصه‌های خیالی در افکارشان می‌شد تا جایی که با آن به خواب می‌رفتند.
لوپتو هر چند ساخت ساده‌ای دارد، برای ساخت آن از طبیعت و اشیا و همچنین خورشید، ماه و ستاره، درخت و گیاه و گل‌ها الهام می‌گرفتند که هر یک نشانه و تفسیر متفاوت و عمیقی از محیط پیرامون دارد و این عروسک را برای مردم این سرزمیین فراتر از تکه‌ای پارچه و چوب پیش می‌برد.
نحوه ساخت عروسک
مسئول مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان با اشاره به نحوه ساخت عروسک لوپتو گفت: در زمان‌های قدیم مادران عروسک‌های پارچه‌ای برای فرزندان خود آماده می‌کردند و از پارچه لباس‌هایی که به تن خود می‌کردند برای عروسک‌ها نیز از همان لباس می‌دوختند.
«فاطمه رضاپور» افزود: در ابتدا لوپتوها را از چوب ۱۰ سانتی‌متری می‌ساختند و بعد از آن پارچه مربعی را به طول و عرض ۵ سانتی‌متر برمی‌داشتند، مقداری پنبه یا پرز‌های چیده‌شده قالی و چوب بدن را بین آن قرار می‌دادند و به صورت توپ کوچکی درست می‌کردند؛ زیر آن را با نخی محکم می‌بستند تا سر لوپتو شکل بگیرد و پشت سر را با نخ و سوزن جمع می‌کردند.
وی ادامه داد: سپس پارچه‌ای را به صورت سه‌گوش درست می‌کردند و روی سر آن قرار می‌دادند و با نخی محکم دور آن را می‌بستند. سپس پارچه‌ای را دولا می‌کردند و لوپتو را درون آن قرار می‌دادند و قنداق‌پیچ می‌کردند. برای شکل دادن به صورت آن با نخ و سوزن ابرو و دهان برای آن درست می‌کردند.
مسئول مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان افزود: لوپتوها در ابتدا چشم نداشتند. سازندگانش معتقد بودند این کار دخالت در قدرت الهی است. این عروسک‌ها نام‌های مختلفی در بین مردم داشتند یا نوزاد بودند یا مادر یا بی‌بی. برای پیراهن بی‌بی و مادر از پارچه‌های گلدار که زنان روستا برای لباس‌های خود می‌پوشیدند استفاده می‌شد.
عروسک‌های صنعتی
رضاپور گفت: لوپتوها در گذر زمان از حافظه کودکان پاک شد و عروسک‌هایی که دیگر از طبیعت الهام نمی‌گرفتند و شباهتی با فرهنگ ایرانی نداشتند جای خود را در بین کودکان باز کردند و دل کودکان با عروسک‌های صنعتی خو گرفت.
وی با اشاره به آغاز تلاش‌ها برای زنده ماندن و احیای عروسک لوپتو در کرمان گفت: با یاری مادران و مادربزرگ‌ها لوپتوها جانی دوباره گرفتند و ساخت آن به جوانان آموزش داده شد و با همت واحد مردم‌شناسی در تیرماه ۹۸ در فهرست آثار ناملموس به ثبت رسید.
رضاپور با بیان این‌که اخیراً ساخت عروسک‌های لوپتو توسط برخی فعالان صنایع دستی آغاز شده است تاکید کرد: عروسک‌های لوپتو می‌توانند پیشرفت اقتصادی برای کویرنشینان به دنبال داشته باشند و با معرفی آن به جهان این نماد زیبا و باسابقه مردم کرمان را به برندی شناخته‌‌شده تبدیل کرد.
کاربردهای لوپتو
مسئول مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان با اشاره به کاربردهای متفاوت این عروسک در خانه افزود: عروسک لوپتو علاوه بر ابزار بازی، در زمینه تزئینات و وسایلی مانند جاکلیدی و غیره نیز قابل استفاده است.
وی گفت: مهم‌ترین گام در شناخت هویت فرهنگی هر جامعه شناخت نمادها، ابزارها و مصنوعات آن است و عروسک لوپتو می‌تواند به عنوان نشانه و نماد زندگی ساده و بی‌پیرایه مردمان دیار کویری معرفی و تکثیر شود.
رضاپور گفت: با ثبت این عروسک در فهرست آثار ملی تا حدود زیادی از گمنامی و فراموشی آن جلوگیری شده و نیاز است کودکان و نوجوانان کرمانی و ایرانی در قالب‌های متفاوت با آن آشنا شوند.
کودکان تحت تأثیر بازی‌های دیجیتال
در عصری که پیشرفت‌های تکنولوژیک هر روز جاذبه شگفت‌انگیزی را خلق می‌کنند و کودکان و نوجوانان به شدت تحت تاثیر و در معرض انواع وسایل بازی دیجیتال و خوش‌رنگ و لعاب قرار دارند، معرفی و شناخت داشته‌های فرهنگی کهنی مانند عروسک لوپتو با راهکارهای خلاقانه گامی مؤثر در زنده نگهداشتن میراث فرهنگی در اذهان نسل جوان و نوجوان محسوب می‌شود.
ضروری به نظر می‌رسد تا مسئولان و متولیان امر هرچه بیشتر و بهتر به لوپتوها و امثال آن توجه نشان دهند و با برنامه‌‌ریزی و سرمایه‌گذاری در آینده شاهد حضور لوپتوها در خانه و دستان کودکان این مرز و بوم باشیم.
در همینه زمینه :
جشنواره
سینمای ایران
