سودای جهانی اروپا

محمدامین خرمی ـ خبرنگار

 «من همیشه معتقد بوده‌ام که اروپا یک قدرت جهانی است، اما قدرت جهانی بودن به این معنی نیست که به‌تنهایی می‌توان تمام مشکلات دنیا را حل کرد.» این جمله‌ فدریکا موگرینی در جمع سفرای اتحادیه اروپا به سادگی خط اصلی سیاست خارجی این نهاد طی سال‌های اخیر را تبیین کرده است. اروپا دست‌کم طی 3سال گذشته، به‌دنبال ایفای یک نقش بین‌المللی در کنار تقویت روندهای مبتنی بر چندجانبه‌ای بوده است.
اوایل سال 2014، فدریکا موگرینی در دولت متیو رنزی به‌عنوان وزیر خارجه ایتالیا معرفی شد تا با 41سال سن، جوان‌ترین وزیر خارجه تاریخ این کشور لقب بگیرد. عمر دولت رنزی آنقدر طولانی نبود اما انتخاب موگرینی از سوی او برای پست وزارت خارجه باعث تغییر مسیر حرفه‌ای موگرینی شد. تا آن زمان، کمتر کسی فدریکا موگرینی را می‌شناخت، اما 9‌ماه بعد او پست مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پست‌های این سازمان را در دست داشت.
موگرینی جزو گروهی از سیاستمداران اروپایی بود که به ایده «اروپای واحد» معتقد بودند و به همین دلیل مورد توجه مقام‌های کمیسیون اروپا قرار گرفت. موگرینی در پایان سال 2014این پست را در دست گرفت و میراث‌دار کاترین اشتون در مذاکرات هسته‌ای با ایران شد. سال بعد سال شکوفایی مذاکرات و نهایی شدن توافق هسته‌ای با ایران بود تا امضای موگرینی از سوی اتحادیه اروپا پای این توافقنامه بین‌المللی بیفتد.
تلاش‌های موگرینی و تیم او برای هماهنگ کردن سیاست خارجی اروپا در سال 2016به تصویب «استراتژی جهانی اتحادیه اروپا در زمینه سیاست خارجی و امنیتی» منجر شد؛ سندی که چارچوب و چشم‌انداز عملکرد اتحادیه اروپا را به‌عنوان یک بازیگر جهانی تعیین می‌کند. محور این استراتژی بر مبنای چندجانبه‌گرایی است که در زمینه سیاست خارجی، تلاش‌های اتحادیه اروپا و شخص موگرینی برای اجرایی شدن توافق هسته‌ای با ایران را می‌توان مهم‌ترین نمود آن دانست.
فدریکا موگرینی که تا 2‌ماه دیگر باید کرسی خود را به جوزف بورل بسپارد، دیروز برای آخرین بار در جمع سفرای اتحادیه اروپا بر ضرورت توجه به چندجانبه‌گرایی در مقابل یکجانبه‌گرایی تأکید کرد. او گفت: «قدرت اروپا از چندجانبه‌گرایی و همکاری میان کشورها نشأت می‌گیرد. درست در دوره‌ای که ایده نظم جمعی جهانی تحت فشار فزاینده قرار دارد، ما در اتحادیه اروپا بیش از پیش بر چندجانبه‌گرایی تمرکز داریم.» اشاره موگرینی به فشارهایی است که از سوی آمریکا طی دو سال و نیم حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید به رویکرد چندجانبه‌گرایی در سیاست بین‌الملل وارد شده است.
موگرینی در چارچوب این چندجانبه‌گرایی، به تلاش‌های اتحادیه اروپا برای زنده نگه داشتن توافق هسته‌ای اشاره کرد و گفت: «اتحادیه اروپا فضا را برای مذاکره ایجاد می‌کند، شرایط را برای یک میانجیگری مبتنی بر راه‌حل فراهم می‌کند؛ این درست همان مسیری بود که ما برای رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران طی کردیم و اکنون برای حفظ آن را دنبال می‌کنیم.» سخنان موگرینی در زمینه توافق هسته‌ای با ایران نشان می‌دهد که حفظ توافق هسته‌ای با ایران برای اتحادیه اروپا اکنون جنبه حیثیتی دارد؛ چرا که این توافق ارزشمندترین میوه ایده همگرایی اروپایی در زمینه سیاست خارجی است.

دفاع مشترک اروپایی، محور فعالیت موگرینی
استراتژی جهانی اتحادیه اروپا بر دفاع مشترک اروپایی نیز تأکید دارد. طبق همین سند بود که «صندوق دفاعی اروپا» در سال 2017تاسیس شد تا تامین‌کننده بودجه مورد نیاز فعالیت‌های تحقیقاتی و خرید تجهیزات برای ماموریت‌های دفاعی مشترک 28کشور عضو اتحادیه باشد. موگرینی در نشست دیروز در بروکسل گفت: «در زمینه مسائل امنیتی و دفاعی اروپا، ما موفق شدیم دفاع مشترک اروپا را پایه‌گذاری کنیم و این در زمانی اتفاق افتاده که اتحادیه اروپا یکی از سخت‌ترین دوران خود را تجربه می‌کند. به اعتقاد من دلیلش این است که کشورهای عضو به این نتیجه رسیده‌اند که سرمایه‌گذاری در زمینه امنیت مشترک، یکی از هوشمندانه‌ترین اقدامات آنها می‌تواند باشد.» منظور موگرینی از دوران سخت اروپا، اشاره به قدرت‌گیری احزاب افراط‌گرای دست راستی در برخی کشورهای اروپایی است که تمایلات مرکزگریز دارند و به‌دنبال محدودکردن اختیارات اتحادیه اروپا به‌خصوص در زمینه سیاست خارجی و دفاعی هستند.

مسیر پیش رو چگونه خواهد بود؟
5سال پیش، زمانی که موگرینی جوان هدایت سیاست خارجی اتحادیه اروپا را به‌عهده گرفت، بسیاری نسبت به توانایی او ابراز تردید می‌کردند. در سازمانی که بسیاری از اعضا همچنان بر سر مرزها و قوانین مهاجرتی دچار اختلاف هستند، هماهنگ‌کردن سیاست خارجی آنها، کاری دشوار است که برای فرد کم‌تجربه‌ای همچون موگرینی می‌توانست به یک چالش بزرگ تبدیل شود. موگرینی و تیم او اما به خوبی از عهده پرونده‌های باز روی میز خود برآمدند. با این حال، برای آنها تعامل با دولت آمریکا که همیشه به‌عنوان متحد در کنار اروپا بوده، به یک چالش ناخواسته تبدیل شد؛ چالشی که فروپاشی توافق هسته‌ای با ایران می‌تواند یکی از نخستین آثار آن باشد. چگونگی رفتار با آمریکا همچنان چالش بزرگ جانشین موگرینی نیز خواهد بود. جوزف بورل 72ساله تجربه زیادی در دیپلماسی دارد و به‌شدت منتقد سیاست‌های دونالد ترامپ است. بورل حامی توافق هسته‌ای با ایران است و بارها از آمریکا به‌خاطر خروج از برجام انتقاد کرده است. جوزف بورل در مقابل همکاری با آمریکا، به تقویت تعامل اروپا با چین معتقد است و حتی علاقه‌مندی خود به پیوستن اروپا به طرح بزرگ اقتصادی چین موسوم به طرح «یک جاده، یک کمربند» را اعلام کرده است. بازیگری اروپا در سیاست جهانی پس از این به ابتکار عمل بورل بستگی خواهد داشت.