زندگی منهای آب

آب شرب روستاهای پایین‌دست سد پیشین در استان سیستان و بلوچستان به شیوه سقایی تامین می‌شود و آب مصرفی از رودخانه باهوکلات. در رودخانه گاندوها زندگی می‌کنند و این‌سو زنان و دختران رخت و لباس می‌شویند.

به گزارش مهر، صدای خنده کودکان در کنار صدای آب به گوش می‌رسد. ساعت ۳ بعدازظهر است. هوا به شدت گرم است. منتظر می‌مانم، تا صاحب صداها نزدیک شود. ۶ تا ۷ دختربچه و چند پسربچه به همراه 2 پسر نوجوان از راه می‌رسند. موها و لباس همه‌شان خیس است. مشخص است آب‌تنی کرده‌اند. به فاصله ۱۰۰ متر از جایی که ایستاده‌ایم، رودخانه باهوکلات است و این‌جا روستای «هوت‌گت».


شستن لباس در کنار گاندوها

کمی آن طرف‌تر از ما، دختر نوجوانی در حال آب‌کشی ظرف‌هاست. او حاضر به صحبت کردن نیست. با مرد بلوچی که همراه ماست، حاضر به گفت‌وگو می‌شود. از داستان قطع شدن دست دختربچه‌ای در روستای مولاآباد کشاری خبر دارد که در زمان شستن لباس، گاندو (تمساح‌های پوزه‌کوتاه) به او حمله کرده است. نمی‌خواهد بگوید که از این حادثه ترسیده و نگران است. فقط می‌گوید: «مراقبم اما نمی‌توانم به خاطر گاندو به رودخانه نروم و رخت و لباس‌ نشویم.» 

در حالی که دختر به سختی با ما حرف می‌زند، زن بلوچ از وضعیت اسفناک‌ روستایشان می‌گوید: «آب نداریم. آب خوردن را هم مرتب نمی‌آورند. ناچاریم برای شستن لباس کنار رودخانه برویم. با پول آب می‌خریم اما آن را مرتب نمی‌آورند. ما از بچگی در کنار گاندوها بزرگ شده‌ایم. با ما کاری ندارند. قبلاً فقط ممکن بود گوسفند یا بزمان را بگیرد و بخورد ولی کاری به خودمان و بچه‌هایمان نداشت اما امروز گاندو به خودمان هم حمله می‌کند.» 


صدای اعتراض روستاییان

حوضچه‌های سیمانی آبی که آب شرب اهالی روستا در آن نگهداری می‌شود، بدون حفاظ است و رنگ آب داخلش به سبزی می‌زند. مردم این روستا تا جایی که بتوانند آب خریداری‌شده را در داخل این مخزن لجن‌زده می‌ریزند، اما آن‌هایی که قادر به خرید آب نیستند، از آب رودخانه باهوکلات استفاده می‌کنند.  یکی از پسرهای نوجوانی که آبی به تن زده، کمی آن طرف‌تر از ما با چوب عصا ایستاده است. تعریف می‌کند که پدرش برای او گفته پیش از این در سال‌های نه‌چندان دور قبل از این‌که سد پیشین را بزنند و دسترسی به آب محدود شود، این منطقه این گونه خشک نبود؛ حاصلخیز بود و آن‌ها کشاورزی می‌کردند. اما امروز نه‌تنها آب برای کشاورزی ندارند بلکه ناچارند آب شرب را با تانکر بخرند. 


قاچاق سوخت به جای کشاورزی

«حسین» از اهالی روستا می‌گوید: مگر ما با مردم چابهار و روستاهای اطرافش چه فرقی داریم؟ چرا برای ما لوله‌کشی آب نیست؟ چرا آب پولی است؟ ما در این آب سهم نداریم؟ چرا باید مادر و خواهرمان برای شستن لباس به کنار رودخانه بروند و استرس داشته باشند. 

اهالی روستاها می‌گویند در سال‌های گذشته شرایط آب در رودخانه باهوکلات بهتر بود اما در این چند سال که‌ خشکسالی شده آب پایین آمده و گاندوها هم از محدوده خودشان بیرون می‌آیند. شغل مردم این منطقه کشاورزی بوده و اگر آب باشد انواع صیفی را می‌کارند، اما حالا که ‌آب نیست وابسته به یارانه و پول قاچاق سوخت هستند. در فضای روستا خودروهای شاسی‌بلند که پشتشان گازوئیل و بنزین داخل تانکرهای کوچک ریخته‌اند، دیده می‌شود. 


پر آب شدن رودخانه‌های محلی 

سد پیشین در شهرستان سرباز یکی از سدهایی است که در اوایل دهه ۷۰ در جنوب استان سیستان و بلوچستان افتتاح شد. این سد با ظرفیت ۱۷۵ میلیون متر مکعب آب از روان شدن سیلاب در مناطق کشاری سرباز، گرم بیت و باهوکلات چابهار جلوگیری و آب شرب و کشاورزی این مناطق را تامین می‌کند. در سال‌های اخیر به دلیل کاهش باران، روستاهای پایین‌دست سد آب کمتری دریافت کردند و این موضوع موجب شده زندگی برای ساکنان این روستا با سختی‌های زیادی همراه شود. 

از ابتدای امسال به دلیل بارش‌های باران عمده رودخانه‌ها پرآب شدند. رودخانه‌های محلی و فصلی به‌ویژه رودخانه سرباز سیستان و بلوچستان نیز به دلیل ترسالی پربار شدند. در چند هفته گذشته نیز اعلام شد سد پیشین شهرستان سرباز پس از ۶ سال در طی بارش‌های چند روز گذشته سامانه مونسون سرریز شد. سرریز شدن سد خبر خوب و خوشایندی برای روستاییان بود اما با جان گرفتن دوباره رودخانه‌های محلی توزیع گاندو نیز بیشتر شد. 


کارگروهی برای حل مشکل آب شرب 

رئیس مجمع نمایندگان استان سیستان و بلوچستان و نماینده مردم شهرستان سرباز با بیان این‌که شرایط زندگی در روستاهای استان به خصوص روستاهای پایین‌دست سد پیشین سخت است، می‌گوید: در جریان حادثه‌ای که برای دختری در یکی از روستاهای پایین‌دست سدپیشین رخ داد، در جلسه علنی مجلس تذکری به رئیس‌جمهوری و وزیر نیرو دادم. با توجه به ناتوان شدن این دختربچه، باید حمایت‌های لازم از این دختر و خانواده او انجام شود و او برای مداوا به تهران بیاید. 

وی می‌افزاید: ‌ بعد از این حادثه و با پیگیری‌های رئیس مجلس کارگروهی در دفتر وزیر نیرو با حضور معاون آب وزیر نیرو، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب، مدیرعامل شرکت مهندسی سدهای ایران، مدیران استانی آب و فاضلاب و آب منطقه‌ای و رئیس کمیسیون کشاورزی و آب مجلس شورای اسلامی تشکیل شد. در این کارگروه مقرر شد برای اجرای تعهدات وزارت نیرو از محل صندوق توسعه ملی به مبلغ ۲۰ میلیارد تومان با توجه به نیاز استان اعتبار تخصیص یابد تا مشکل آب شرب روستاهای منطقه جنوبی استان برطرف شود. 

«محمدمهران امینی‌فرد» در پاسخ به گلایه‌های ساکنان روستای پایین‌دست سد پیشین نیز می‌افزاید: ساخت این سد از قبل انقلاب شروع شد. متاسفانه در این طرح برنامه مشخصی برای پایین‌دست سد طراحی نشد. امروز فقط ۱۰ درصد روستاهای پایین‌دست دارای آب شرب هستند و این موضوع نگران‌کننده است. با توجه به اعتباراتی که قرار است تخصیص یابد امیدواریم تمام روستاهای پایین‌دست این سد نهایت تا 3 سال آینده به شبکه توزیع آب شرب متصل شوند؛ البته تا آن زمان باید برای روستاهای اطراف باهوکلات و کشاری که زیستگاه گاندو است، چاره‌ای اندیشید. 


علت حمله گاندو به انسان

به گفته این نماینده مجلس مشکل گاندو در چند کیلومتر پایین‌تر از سد پیشین است. سازمان محیط زیست باید تمهیداتی برای نگهداری گاندو داشته باشد. حمایت این سازمان از این حیوان که از جاذبه‌های توریستی منطقه است باید با اقدامانی همراه باشد؛ برای مثال باید در روستاها حتماً محیط‌بان وجود داشته باشد، باید مردم آموزش‌های لازم را فراگیرند و اگر گاندوها به مواد غذایی نیاز داشته باشند، ‌این موضوع تامین شود تا گاندو به انسان‌ها حمله نکند. 

امینی‌فرد درباره بررسی علل حمله گاندوها به انسان می‌گوید: در سال‌های گذشته نیز شاهد حمله گاندوها به انسان‌ها بودیم و این‌که گفته می‌شود زندگی مسالمت‌آمیزی داشتند، صحت ندارد. کم‌آبی و کاهش مواد غذایی لازم از یک‌سو و تهاجمی شدن این حیوان در زمان تخم‌ریزی از سوی دیگر جای نگرانی دارد. سازمان محیط‌ زیست در این حوادث به دلیل نقش خود سهیم است زیرا مراقبت از گاندو برعهده این سازمان است. 

متاسفانه غالب روستاهای جنوب استان با تانکر آب‌رسانی می‌شوند و لوله‌کشی انجام نشده است. این‌که روستاها هنوز به شیوه سقایی تامین آب می‌شوند جای تامل دارد که در صورتی که این رویه به صورت مداوم انجام شود کمی از آلام روستانشینان را می‌کاهد اما مساله این‌جاست که آب‌رسانی سقایی نیز به صورت مداوم و مرتب انجام نمی‌شود. 


حفاظت جان روستاییان در برابر گاندوها

عدم تامین آب مصرفی روستاییان زیردست سد پیشین و رودخانه باهوکلات که زیستگاه گاندوهاست، فضای زندگی ساکنان این روستاها را در معرض خطر قرار داده است. با توجه به مشکلات مالی در تامین منابع مالی برای توزیع آب شرب به صورت لوله‌کشی پیشنهاد می‌شود مسئولان استانی و کشوری حداقل آب مصرفی روستاهای پرخطر را تامین کنند تا زنان و دختران این روستاها برای شست‌وشوی رخت و لباس ناچار نباشند به رودخانه باهوکلات بروند تا در معرض خطر قرار گیرند. این روش بسیار ساده بوده و با کمتر از ۱۰ میلیون تومان در صورت تمایل مسئولان قابل اجراست. 


سدسازی، آغازگر کم‌آبی

از دید مردان پایین‌دست سد پیشین، سدسازی بر روی دریاچه پشین آغازگر تمامی مشکلات آن‌ها بوده است. مردم این روستاها برای گاندو احترام قائل هستند و با وجود حملات اخیر به فرزندانشان، همچنان این حیوان را دوست دارند و این احترام را به کودکان نیز منتقل کرده‌اند. کودکان روستاها با کفش و بی‌کفش در اطراف رودخانه باهوکلات بازی می‌کنند و از دیدن گاندو لذت می‌برند و زمانی که گاندویی را ببینند برای او کف و سوت می‌کشند. با اتفاق‌های اخیر نیز اگرچه از گاندو ترسیده‌اند، معتقدند باید با گاندوها همزیستی کرد و مراقب بود. در میان سروصدای کودکان و بازی دسته‌جمعی آن‌ها، آن طرف‌تر زنانی در حال شستن رخت و لباس و پتو هستند.


چاره‌اندیشی سازمان حفاظت از محیط زیست

 با پرآب شدن رودخانه باهوکلات که زیستگاه گاندو است، باید امیدوار باشیم تنوع جانوران این رودخانه، غذای گاندوها را تامین کنند یا حداقل سازمان حفاظت از محیط زیست برای تامین غذای این گاندوها چاره‌ای بیندیشند؛ در غیر این صورت با توجه به عمق یافتن این رودخانه، خطر حمله گاندوها به انسان‌ها بیشتر خواهد شد.

 متاسفانه از ۲۶۰ روستای پایین‌دست سد پیشین فقط ۱۰ درصد دارای آب شرب و مصرفی لوله‌کشی هستند و ۹۰ درصد باقی‌مانده ناچارند آب مصرفی خود را از رودخانه تامین کنند. تامین آب مصرفی ساکنان این روستاها یعنی مواجهه روزانه زنان و کودکان این روستاها با خطری که پیش از این برای «حوا» اتفاق افتاد.