گزارش
تولیدکنندگان صابون مراغه تسهیلات می‌گیرند
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مراغه: کارگاه‌های تولید صابون مراغه با هدف توسعه اقتصادی و گردشگری احیا می‌شوند
سید مرتضی احمدپور | تبریز – خبرنگار:
تا همین 2 دهه قبل، صابون مراغه شوینده بی‌رقیب در اکثر خانه‌های آذری‌ها بود؛ صابونی که 200 سال قدمت دارد و حتی برخی آن را اولین صابون تولید بشر به شیوه امروزی می‌دانند؛ صابونی که هم برای شست‌وشوی سر و بدن، لباس و به گفته برخی طبیبان سنتی، برای موهای حساس و آسیب‌دیده هم کاربرد دارد.
این محصول با تغییر در رنگ و میزان دنبه گوسفندی و سود سوزآور درست می‌شود و استفاده‌های متعددی دارد. بنا بر اعلام فعالان این حوزه و پیش‌کسوتان تولید این شوینده، تعداد کارگاه‌های تولیدی صابون مراغه در این شهر و همچنین تبریز و آذرشهر بیش از 200 کارگاه بزرگ و کوچک بوده و شیوه تولید هم به صورت کاملا سنتی انجام می‌شده است.
اما در 2 دهه گذشته، روند نزولی کارگاه‌ها به دلیل تاکید بر تولید این محصول با شیوه جدید و استاندار آغاز شد، به نحوی که سازمان میراث فرهنگی از ترس نابودی تولید این اثر اقدام به ثبت ملی آن در کشور کرد.
به همین دلیل، امروز دیگر از آن کارگاه‌های سنتی پررونق سال‌های گذشته خبری نیست و تنها 3 کارگاه شناسنامه‌دار صابون مراغه در این شهرستان فعال هستند. هرچند همین تعداد واحدهای تولیدی اندک هم توانسته‌اند بازار خوبی برای این محصول در داخل و خارج کشور ایجاد کنند، فعالان سنتی هم انتظار دارند با حمایت بیشتر فعالیت‌های تولیدشان احیا شود.
عدم دسترسی به آمار تولیدکنندگان صابون مراغه
در حالی که فرماندار مراغه حدود 2 هفته قبل در دیدار از یکی از 3 کارخانه تولید صابون در این شهرستان بر لزوم حمایت از صابون مراغه، رفع مشکلات آن و همچنین افزایش تعداد کارگاه‌ها تاکید کرده بود، مسئولان اداره صمت شهرستان مراغه پس از چند بار تماس و پیگیری خبرنگار همشهری از وضعیت تولید، صادرات، نحوه حمایت‌ها و دیگر مسائل مربوط به صابون مراغه اظهار بی‌اطلاعی کردند.
«محمدرضا حسن‌زاده» رئیس اداره صمت مراغه، در حالی از آمار و ارقام کارگاه‌ها و تولیدات آنها اطلاعی در دست نداشت که «حمید شکری» فرماندار مراغه، چندی قبل در بازدید از واحدهای تولید صابون مراغه، تولید این محصول را حدود 1200 تن اعلام کرد.
به گفته شکری، بیش از 150 نفر نیروی کار مستقیم در این صنعت مشغول به کار هستند. البته تولیدکنندگان محلی و بومی معتقدند این تولید حدود هزار تن است و در صورت حمایت تا 2 هزار تن در سال هم قابل افزایش است.
حذف روش سنتی تولید صابون را از سکه انداخته است
یکی از تولیدکنندگان قدیمی صابون مراغه که کارگاهش چند سالی است به علت عدم رعایت مسائل بهداشتی تعطیل شده، می‌گوید: من و اجدادم نزدیک به 200 سال است صابون را به همین شیوه سنتی تولید می‌کردیم، اما اکنون این شیوه را به بهانه عدم رعایت مسائل بهداشتی تخلف به شمار آورده‌اند و کارگاه ما را تعطیل کرده‌اند.
«علی حجتی» بیان می‌کند: حرارت دادن دنبه گوسفند و ذوب شدن آن یک روش سنتی دارد، ولی می‌گویند این روش غیربهداشتی است. یا خشک کردن صابون زیر نور آفتاب را غیربهداشتی می‌دانند و تاکید دارند که این کار باید در محیط بسته مانند گلخانه انجام شود، در حالی که در خشک شدن زیر نور آفتاب آب صابون گرفته می‌شود و محصولی با‌کیفیت عرضه می‌شود.
اینها بهانه‌هایی هستند که صابون مراغه را از تب و تاب انداخته است و اکنون آن همه کارگاه تولیدی و آن همه اشتغال منحصر به 3 کارگاه شده که نهایتا 500 نفر نیروی کار مستقیم و غیر‌مستقیم دارد، اما در گذشته این کارگاه‌ها بسیار زیاد بودند و در همه جای مراغه فعالیت داشتند.
وی با اشاره به کیفیت متفاوت صابون مراغه تاکید می‌کند: علاوه بر دنبه و سود سوزآور در ترکیب صابون اصیل مراغه از بوته نوعی گیاه هم استفاده می‌کردیم که این ترکیب یک فرمول منحصر به فرد دارد که آن را سینه به سینه منتقل کرده‌ایم و صابون‌های فعلی آن خاصیت و عطر صابون‌های قدیمی را ندارند.
صادرات صابون مراغه به بیش از 10 کشور جهان
یکی از فروشندگان عمده صابون مراغه درباره ظرفیت‌ها صادراتی این محصول استان بیان می‌کند: حدود نیمی از تولیدات صابون مراغه به خارج از کشور صادر می‌شود. حتی واحد تولیدی صابون صدر مراغه در جمهوری آذربایجان هم کارگاه تولیدی احداث کرده و به شهروندان این کشور صابون تازه با برند ایرانی تحویل می‌دهد.
به گفته «قاسم صبوری»، به 6 کشور در اروپا و کشورهای همسایه استان صابون مراغه فروخته می‌شود؛ صابونی که بر خلاف گذشته چندان هم ارزان نیست و اکنون کیلویی 25 هزار تومان در بازار داخلی و حدود 60 هزار تومان یا 6 دلار برای هر کیلو به خارج از کشور صادرات می‌شود.
این فعال تجاری تاکید می‌کند: صابون مراغه چون آب زیادی دارد، محصولی به‌شدت کاهنده از نظر وزنی است و بر همین اساس، فروش آن در بسته‌بندی‌هایی صورت می‌گیرد که ورود و خروج هوا در آن ممکن نباشد.
با توجه به تولید کاهش، این اقدامات انجام می‌شود، اما عمر صابون این شهرستان را که در گذشته به 10 سال هم می‌رسید، به چند ماه کاهش داده است چرا که در شیوه تولید جدید، این محصول به صورت مستقیم مقابل آفتاب خشک نمی‌شود و به دلیل باقی ماندن آب در آن زمان خراب شدنی کاهش پیدا کرده است.
حمایت از مهارت تولید صابون مراغه
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مراغه می‌گوید: از اواخر سال 95 که صابون مراغه ثبت ملی شد، اقدامات متعددی برای حمایت از این محصول و مهارت و روش‌های تولید سنتی آن صورت گرفت، چراکه نگرانی‌هایی از فراموشی روند تولیدی سنتی این صابون وجود داشت.
«یعقوب طالبی» ادامه می‌دهد: بر این اساس، از کارگاه‌های قدیمی تولید صابون مراغه و تولیدکنندگان قدیمی و ماهر فیلم، عکس و آثار مستند تهیه شده تا این روش ماندگار بماند. البته تولیدات فعلی هم که تقریبا صنعتی است، به همان فرمول و شیوه قدیمی تولید می‌شود و افزایش فروش و صادرات هم دلیلی بر حفظ کیفیت این محصول است.
وی درباره تعداد کارگاه‌های تولید این صابون در استان بیان می‌کند: در گذشته در تبریز و آذرشهر هم کارگاه‌های تولید این محصول وجود داشت، اما اکنون تنها در مراغه 3 کارگاه بزرگ وجود دارد که جوابگوی نیاز بازار هستند. البته وجود برخی کارگاه‌های کوچک زیرزمینی هم در این شهر پیش‌بینی می‌شود که به تولید این محصول به همان شیوه قدیمی می‌پردازند.
طالبی از نگاه مثبت و حمایت میراث فرهنگی از این محصول خبر می‌دهد و می‌گوید: پرداخت تسهیلات برای ابقای کارگاه‌های بهداشتی و سنتی تولید صابون مراغه، امکان مشاهده مستقیم روش تولید برای گردشگران و در نهایت، ابقای این صنعت بومی از رویکردهای میراث فرهنگی است.
تلاش برای احیای کارگاه‌های صابون‌سازی مراغه
فرماندار مراغه هم با تاکید بر این‌که تلاش می‌کنیم با حفظ و توسعه کارگاه‌های صابون سنتی مراغه، این صنعت بومی احیا شود، بیان می‌کند: مشکلات زیست‌محیطی و برخی مشکلات موجود در تولید این صابون از اصلی‌ترین دغدغه‌های تولیدکنندگان است و تلاش می‌کنیم با تعامل و همکاری مطلوب بین دستگاه‌های اجرایی شهرستان این مشکلات رفع شود.
«حمید شکری» با بیان این‌که صابون سنتی و طبیعی مراغه سوغات اصلی و ارزشمند این شهرستان محسوب می‌شود، اظهار می‌کند: سالانه بیش از 1200 تن صابون سنتی در این شهرستان تولید و بیش از ۴۰۰ تن به کشورهای آسیای میانه، شرق آسیا و آذربایجان و افغانستان صادر می‌شود. وی می‌افزاید: صابون مراغه تا پیش از تولید صابون‌های صنعتی، مورد استفاده بیشتر مردم شهرهای ایران بود و هم‌اکنون نیز در بازارهای سنتی همه شهرهای ایران به‌وفور یافت می‌شود و طرفداران زیادی دارد.
خواص صابون مراغه
صابون مراغه از چربی گوسفند و سود سوزآور ساخته شده است و با وجود رواج صابون‌های صنعتی، این نوع صابون همچنان به عنوان یکی از شوینده‌های سنتی رایج در خانواده‌های ایرانی استفاده می‌شود. برای تولید این محصول ۶ ساعت برای مخلوط شدن مواد آن و ۳ ساعت برای تبدیل شدن این مواد به صابون صرف می‌شود. صابون مراغه در سه رنگ سفید، زرد و سیاه تولید می‌شود و معروف‌ترین نوع آن صابون زرد است. گاهی به ترکیبات صابون سیاه سدر و رنگ حنا اضافه می‌شود که مناسب برای رفع شوره سر، ریزش مو و تقویت پیاز مو است.