از ایده تا استارتاپ
نبرد استارتاپی با بحران جهانی پناهجویی
اکوسیستم استارتاپی جهان در فکر شیوه‌هایی است که از بحران پناهجویی به‌عنوان یک فرصت جدید برای پیشرفت استفاده کند
اشکان خسروپور ـ روزنامه‌نگار
از پناهجویی تا سوادآموزی، هرکدام مسائل بزرگ و غیرقابل‌حلی در دنیای امروز هستند؛ پرهزینه، سرشار از چالش و با کمترین بازده. دست‌کم در سامانه‌های سنتی و آفلاین راه‌حل‌هایی که تا به حال‌آزموده شده، کمتر جواب داده است. دلیل این ناکامی تقریبا در تمام دنیا ثابت است؛ کند بودن سیستم‌های دولتی و سنتی نسبت به استارتاپ‌ها، در کنار خوگرفتن سامانه‌های قدیمی به قوانین دست و پا گیر. اما شرکت‌های خصوصی و سرمایه‌گذارهای بزرگ و خطرپذیر مدتی است در حال تغییر این معادله هستند. آنها سیستم‌هایی را تشویق می‌کنند که هدفشان بهبود زندگی بشر، حل بخش‌هایی از بحران پناهجویی و گسترش سوادآموزی است. در میان استارتاپ‌هایی که طی چند‌ماه اخیر نام‌شان در جهان مطرح شده، چند نمونه جزو موفق‌ترین‌ها بوده‌اند. «وان‌بیلیون» و «کیت‌کیت» که جایزه میلیون دلاری X Prize را به‌دست آورده‌اند، روش‌های جدیدی برای سوادآموزی ارزان و در دسترس ایجاد کرده‌اند و «نتکلم» از آموزش به‌عنوان ابزاری برای حل مشکل پناهجویان استفاده کرده و به‌عنوان یک سیستم نوآورانه در جهان مورد توجه قرار گرفته است. این گزارش داستان این استارتاپ‌های جوان اما موفق است؛استارتاپ‌هایی که زندگی میلیون‌ها نفر در جهان را با استفاده از فناوری‌های نوین متحول کرده‌اند.
نتکلم؛ استارتاپ برآمده از جنگ
استارتاپ نتکلم را عالینه سارا، یک دختر لبنانی-آمریکایی حدود یک سال و نیم پیش راه انداخت. او سیل ورود مهاجران و پناهجویان سوری به کشورش را دیده و مشکلات آنها را می‌دانست. در عین حال، می‌خواست زبان عربی‌اش را تقویت کند و به فکرش رسید که می‌تواند از همین آدم‌ها کمک بگیرد. او بعد از اینکه با گروه‌های پناهجویی بیشتری آشنا شد، فهمید که خیلی از آنها حاضر هستند در ازای دریافت هزینه نه‌چندان زیاد، زبان عربی را به دیگران یاد بدهند. همه آنها لزوما معلم نبودند اما با شرایط جدیدی که پیش آمده بود، می‌توانستند اصول اولیه آموزگاری را از یکدیگر یاد بگیرند و از آن برای پول درآوردن استفاده کنند. عالینه سارا همین گروه معلم‌ها را وارد فضای آنلاین کرد. پناهجویانی که حاضر شده‌اند در آکادمی نتکلم به‌عنوان معلم ثبت‌نام کنند، هزینهای پرداخت نمی‌کنند اما بخشی از شهریه دانشجوهایشان سهم عالینه ساراست.
آموزش زبان خارجی؛ از فارسی تا فرانسوی
قیس، باسابقه‌ترین همکار نتکلم تا پیش از ترک سوریه معلم زبان عربی بود اما چند‌ماه پیش، به لبنان رفت تا از جنگ در امان باشد؛ در اطرافش دست‌کم یک‌میلیون پناهجوی دیگر از خانه و کاشانه خودشان بیرون رفته‌اند. آمارها نشان می‌دهد لبنان بیشترین آمار پناهجویان ناشی از جنگ سوریه را در خودش جای داده است. بسیاری از آنها جوان هستند، خانواده و دوستانشان را از دست داده و عمدتا پول چندانی هم ندارند. مهم‌ترین نیاز چنین افرادی شغل و دوست است. می‌توان گفت برای بسیاری از آنها در دسترس‌ترین شغل که کرامت‌شان را هم حفظ کند، آموزگاری است. نتکلم پلتفرم آموزش آنلاین زبان است که در آن، دبیران پناهجو هستند و دانشجویان، مردم سراسر جهان. زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی و فرانسوی نیز در آن آموزش داده می‌شود. این سامانه به پناهجویان کمک می‌کند کار، دوست و درآمد داشته باشند و برای سمت مقابل، فرصت زبان‌آموزی را فراهم می‌آورد.
اینجا زندگی آنلاین جریان دارد
آکادمی‌های آنلاین که مهارت‌ها و زبان‌های گوناگون را آموزش بدهند، در دنیا کم نیستند. مواد درسی آنها در مواردی بسیار گسترده است و کیفیت تدریس‌شان هم بهتر. اما آنچه نتکلم را از دیگران متمایز کرده، نقشی است که این استارتاپ روی کیفیت زندگی پناهجویان می‌گذارد؛ نقش مهمی که صرفا منحصر به پول نمی‌شود. عالینا سارا، مؤسس نتکلم می‌گوید:«یکی از مشکلات جنگ‌زده‌ها از دست‌دادن توانایی‌شان در ارتباط با دیگران و عدم‌اعتماد به مردم است. به همین دلیل، نمی‌توانند دوست پیدا کنند و به مرور افسردگی‌شان شدت پیدا می‌کند. این سیستم می‌تواند به آنها کمک کند که آرام‌آرام با دیگران ارتباط برقرار کرده و حرف بزنند. هرچند قرار نیست موضوع مکالمه‌شان خارج از مسئله زبان و درس باشد اما همین که می‌توانند حرف بزنند و یک انسان روبه‌روی‌شان باشد، خیلی خوب است. ضمن اینکه احساس مفید‌بودن، برای این افراد بسیار مهم است و در کنار همه اینها، بحث درآمد باعث می‌شود نتوانند به سادگی از کار کنار بکشند». یکی دیگر از مهم‌ترین نیازهای پناهجویان که نتکلم برطرف می‌کند، به موضوع «اعتماد‌کردن» به دیگران مربوط می‌شود. از آنجا که روال دریافت حق‌الزحمه شفاف و مشخص است، در عین حال، سلامت دانشجویان نیز توسط نتکلم تأیید شده است، در نتیجه به این افراد آسیبی نمی‌رسد. ضمن اینکه هرکدام از طرفین اگر مایل باشند، می‌توانند چهره‌شان را مخفی نگه‌دارند.
کلاس ارزان با اسکایپ
وضعیت اینترنت در لبنان چندان خوب نیست. از طرفی، معلم‌های نتکلم که تمام اسباب زندگی‌شان را از دست داد‌ه‌اند، کمتر پیش می‌آید تلفن هوشمند با قابلیت‌های فراوان یا لپ‌تاپ‌های گران‌قیمت داشته باشند. در نتیجه، ارتباط آنها و شاگردانشان باید با یک نرم‌افزار عمومی که بیشتر از دیگران در دسترس باشد، فراهم شود. انتخاب گروه نتکلم، اسکایپ بوده است. کلاس‌ها در همین محیط برگزار می‌شود. محیط چت نیز مثل تخته‌سیاه و دفترچه یادداشت عمل می‌کند. جزوه‌ها و فایل‌های احتمالی نیز در همین محیط رد و بدل می‌شود. در نهایت، گیرنده یعنی شاگرد می‌تواند با نصب نرم‌افزار روی رایانه یا موبایلش، صدا یا ویدئوی کلاس را ضبط کرده، آن را همیشه در دسترس داشته باشد. اسکایپ رایگان است اما گاهی برای برخی سرویس‌های خاص هزینه اضافی درخواست می‌کند. در این مورد، چون استارتاپ نتکلم یک کار عام‌المنفعه محسوب می‌شود، استفاده از خدمات اصلی و جانبی اسکایپ هیچ هزینهای ندارد.
سوادآموزی برای همه
2 استارتاپی که در اردیبهشت‌ماه امسال جایزه مشهور «ایکس‌پرایز» را دریافت کردند، هدفشان سوادآموزی هوشمند در مناطق دورافتاده و فقیر جهان بود. یادگیری زبان محلی با بازی و بدون نیاز به معلم را پی گرفته بودند. یکی از این استارتاپ‌ها، در مدرسه کیت‌کیت در تانزانیا راه افتاده بود. گروهی از برکلی آمریکا و سئول در کره‌جنوبی طرحی برای آموزش الفبا و ریاضی با بازی ارائه کرده بودند. آنها یک مجموعه بازی ویدئویی آماده کرده بودند که به بچه‌ها کمک می‌کرد بدون نیاز به آموزگار یا حضور در مدرسه این مفاهم را یاد بگیرند. «وان‌بیلیون» برنده بعدی جایزه ایکس است. این تیم با همکاری گروهی در نایروبی و لندن آغاز به‌کار کرده و هدفش این است که بچه‌ها بتوانند خواندن، نوشتن و حساب را به زبان خودشان و بدون نیاز به معلم یاد بگیرند. این گروه می‌خواهند با پولی که به‌دست آمده، برنامه‌هایشان را در بیشتر از 5هزار مدرسه دیگر در آفریقا پیاده کنند. این سامانه‌ها به‌صورت بازی طراحی شده بودند تا گیرایی بیشتری برای دانش‌آموزان داشته باشد. در عین حال، به‌خاطر دشواری دسترسی به اینترنت این برنامه‌ها طوری ساخته شده که به ارتباط اینترنتی و سامانه‌های آنلاین ارتباط کمتری داشته باشد. دوره آزمایشی این سیستم روی ساده‌ترین تبلت شرکت مایکروسافت ایجاد شده بود تا نشان بدهد، این برنامه می‌تواند روی تمام سامانه‌ها فعالیت کند. پیش از ارائه نسخه آزمایشی برنامه، 74درصد بچه‌ها به مدرسه نرفته بودند و 90درصدشان حتی یک واژه برای خواندن و نوشتن بلد نبودند. اما بعد از این دوره که 15ماه طول کشید، ۳۰ درصد بچه‌ها بدون معلم توانستند بخوانند و بنویسند و ریاضی پایه بلد باشند.
تبدیل بحران پناهجویی به فرصت
دلمان بخواهد یا نه، پناهجو وجود دارد و بعد از پذیرفته شدنشان توسط کشور مقصد، از نظر قانونی راهی برای بیرون راندنشان وجود ندارد. در عین حال، بخشی از آنهایی که از جنگ فرار کرده‌اند، جزو نیروهای نخبه و توانمند کشور خودشان بوده‌اند که می‌توانند در کشور مقصد این ایده‌ها را پیاده کنند. «استیشن اف»، بزرگ‌ترین مجتمع استارتاپی جهان برنامه مفصلی برای حمایت از طرح‌های برآمده از کشورهای درحال توسعه، مناطق درگیر جنگ و... هستند. استارتاپ‌هایی که شرایط حضور در این برنامه را داشته باشند، بعد از پذیرش، تخفیف‌های ویژه‌ای دریافت می‌کنند که مهم‌ترینشان امکان دریافت رایگان تمام امکانات استیشن‌اف به‌صورت رایگان است. این افراد عمدتا از کشورهایی آمده‌اند که بازار بکری دارند؛ جایی که کمتر سلیقه و ذخایر فرهنگی و هنری آن مورد توجه قرار می‌گرفت. بازار مصرف‌شان نیز با توجه به افزایش مهاجرت‌ها در حال گسترش است اما در عین حال، این مصرف‌کنندگان تازه سلایق جدیدی دارند که با مردم بومی متفاوت است. تسهیلات استیشن‌اف می‌تواند برای بار دوم نیز تمدید شود.
بحران پناهجویی
دلمان بخواهد یا نه، پناهجو وجود دارد و بعد از پذیرفته‌شدنشان توسط کشور مقصد، از نظر قانونی راهی برای بیرون راندنشان وجود ندارد. در عین حال، بخشی از آنهایی که از جنگ فرار کرده‌اند، جزو نیروهای نخبه و توانمند کشور خودشان بوده‌اند که می‌توانند در کشور مقصد این ایده‌ها را پیاده کنند
راه‌اندازی یک استارتاپ
استارتاپ نتکلم را عالینه سارا، یک دختر لبنانی-آمریکایی، حدود یک سال و نیم پیش راه انداخت. او سیل ورود مهاجران و پناهجویان سوری به کشورش را دیده و مشکلات آنها را می‌دانست
