محکوم به چاقی

خدیجه نوروزی/روزنامه ‌نگار


چاقی؛ یک اپیدمی نهفته که واقعا کسی نمی‌داند به‌خودی خود عاملی نگران‌کننده برای سلامت روان هست یا نه. هنوز تحقیقات پزشکی و روانشناسی در سطح دنیا نتوانسته با قطعیت علت چاقی را درمان کند و تا دلتان بخواهد به‌دنبال معلول رفته و با تشخیص غلط علت و معلول‌زا در چاقی مواجه هستیم. کسی چه می‌داند شاید چاقی مفرط یک واکنش متابولیک به رویدادی تهدیدآمیز باشد. قطع به یقین تا علت را کشف نکنیم نمی‌توانیم قربانیان چاقی را مورد سرزنش قرار دهیم و آنها را از خوردن منع کنیم. منع خوردن در طول دهه‌ها فقط موجب افزایش اختلالات جسمی و روانی افراد شده و اوضاع را بدتر کرده. آمار چاقی مفرط در 30سال گذشته در سطح جهان افزایش یافته و کودکان در معرض ابتلا به چاقی و دیابت آمار رو به افزایشی دارند.

   اختلالات خوردن
اختلالات خوردن که یکی از اختلالات شایع روانی- روان تنی است و مشکلات فراوانی را در عملکرد جسمانی و روانی افراد موجب می‌شود در ایران رو به افزایش است و براساس تحقیقات اپیدمیولوژیک در ایران فراوانی اختلال پرخوری در دانش‌آموزان دختر بیشتر است.
دکتر افشین احمدوند، روانپزشک در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید عوامل ژنتیک و رشدی، تغییرات ناشی از بلوغ، سوء‌تغدیه، پدیده‌های استرس‌زا و چالش‌های اجتماعی و محیطی می‌توانند زمینه‌ساز اختلالات خوردن در دختربچه‌ها باشند. او توضیح می‌دهد:« ارتباط ضعیف بین اعضای خانواده یا بی‌میلی والدین برای دادن استقلال به فرزندان و عوامل روانی از جمله عزت نفس ضعیف و عوامل اضطراب‌زا در این سنین در گسترش اختلالات خوردن نقش دارند».
گرایش به فرهنگ غربی، مدگرایی، عوامل نژادی، طبقه اجتماعی و وضعیت رشد موجب شده تا دختران از همان کودکی دست به تحریف تصویر بدن خود بزنند و روزبه‌روز بر پرخوری‌های عصبی و استرس‌زایشان افزود شود. احساس رقابت در دختران برای کنترل وزن نسبت به پسران بیشتر است و ناکامی در آن و رژیم های گوناگون منجر به اضافه وزن در این جنس شده است.
یکی از دلایلی که دختران اعتماد‌به‌نفس لازم را در ارتباط با بدنشان از دست می‌دهند این است که متصورند با افزایش وزن، در اجتماع و جمع های دوستانه کند‌ذهن به‌نظر می‌رسند و همین مسئله با ایجاد استرس‌ها جسم‌شان را به سمت چاقی بیشتر می‌کشاند. اما دکتر احمدوند، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی کاشان می‌گوید رابطه معناداری بین هوش و چاقی وجود ندارد. هیچ دلیل و مدرک و منبع معتبر پزشکی و علمی هم در سطح دنیا در این زمینه وجود ندارد. اساسا اضافه‌وزن ربطی به سیستم مغزی و هوش افراد ندارد. بسیاری از کودکان کم‌هوش ما لاغرند و بسیاری از بچه های باهوش ما چاق. البته ممکن است رفتارهای افراطی در پرخوری و کم خوری به مغز آسیب بزند اما خود چاقی نه. چون ممکن است فردی اضافه وزن داشته باشد اما قند خون و کلسترولش در حد نرمال و طبیعی باشد.

   منع‌کردن بی‌فایده است
ولع خوردن است که چاقی را به‌دنبال می‌آورد. در ذهن مدام شما به خوردن فکر می‌کنید و فکر کردن به گرسنگی خیلی سخت است.
حسن عماری، روانشناس کودک و خانواده در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «جامعه روی چاقی دختران کودک ارزش‌گذاری منفی نکرده است. والدینی که دوست دارند نوزاد تپل و گوشتی داشته باشند تا درنظر دیگران بانمک و بامزه جلوه کند را باید یکی از عاملان اصلی چاقی کودکان دختر دانست. آنها وقتی کودک‌شان را در مراحل رشد در معرض چاقی می‌بینند به ناگاه از لذت خوردن منعش می‌کنند. در این بین بسیاری از فاکتورها را نادیده می‌گیرند و اوضاع را خراب‌تر می‌کنند و در سیکل معیوبی می‌افتند».
احمدوند، روانپزشک هم درباره این موضوع می‌گوید: «با مداخلات دارویی می‌توان مداخلات وسواس‌گونه غذا خوردن را کاهش داد. البته در ابتدا باید ارزیابی شود که این رفتار از چه چیزی ناشی می‌شود. ممکن است نگاه وسواس‌گونه به غذا داشته باشد، یا خوردن ناشی از داشتن اشتها و نیاز بدنش باشد. البته کنترل‌کردن، تا حدودی باید وجود داشته باشد اما شرایطی دارد. نباید بی‌برنامه و بدون ارزیابی علت خوردن کودک، مانع او شد. چاقی زمانی به‌عنوان بیماری تعریف می‌شود که فرد عملکردهای عادی خود را از دست بدهد». 
بخشی از پرخوری‌ها مربوط به تنظیم رفتار تغذیه‌ای کودکان است که معمولا بین 7تا 15سالگی در آنها نمود پیدا می‌کند و گاهی تا بزرگسالی هم ادامه دارد.
عماری بی‌تحرکی دختران را عامل چاقی بیشتر آنها عنوان می‌کند و می‌گوید: «بی‌تحرکی دختران باعث می‌شود بیشتر پای برنامه‌های تبلیغاتی و تلویزیونی بنشینند که تحریک‌کننده اشتها هستند. البته سبک زندگی والدین نیز بسیار تأثیرگذار است. والدین کم‌تحرک و پرخور اثرات روانی باور‌نکردنی‌ای روی پرخوری و بی‌تحرکی کودکان می‌گذارند. اینکه دختران مانند پسران بازی‌های مهیج انجام نمی‌دهند نیز عاملی است تا بیشتر چاق شوند».
او معتقد است هر چیزی در سبک زندگی که تفاوت‌هایی را به‌وجود می‌آورد که وزن کودکان خارج از منحنی رشد شود، در مقوله مباحث روانشناسانه جای می‌گیرد؛ مثلا محیط‌های ژنتیک یا مشکلاتی که در غدد می‌تواند به‌وجود آید مانند کم‌کاری تیروئید علت‌ومعلول‌هایی است ما نگاه‌های روانشناسانه به آن داریم. کم‌کاری تیروئید در کودکی می‌تواند چاقی و پرخوری را به‌وجود آورد و در بزرگسالی موجب بروز افسردگی شود. در مجموع باید آگاهی‌ والدین نسبت به مهارت‌های فرزند‌پروری افزایش یابد تا کودکان دچار آسیب‌های جسمی و روانی نشوند.