نگاه
جلوی ورود گونه‌های خارجی را بگیرید
حسین آخانی/استاد گیاهشناسی دانشگاه تهران
مسئله واردات گیاهان خارجی یکی از معضلات بزرگ تنوع‌زیستی در ایران و جهان است. اگر چه جابهجایی گیاهان و جانوران در دنیا قدمتی به اندازه تاریخ مهاجرت‌های انسانی دارد ولی با گسترش جابهجایی آسان در جهان و تمایل انسان‌ها در بهره‌مندی از داشته‌های دیگران، این روند به‌خصوص در قرن هجدهم تا اواسط قرن بیستم شتاب گرفت.
دیری نگذشت که دانشمندان و دولت‌ها پی بردند که این جا‌به‌جایی‌ها خسارت‌های هنگفتی برای کشاورزی و محیط‌زیست در پی دارد. این خسارت‌ها اغلب ناشی از مهاجم شدن گونه‌های خارجی و خسارت به زیست‌بوم‌هایی است که میلیون‌ها سال با آن مکان سازش پیدا کرده‌اند. چرا که گونه‌های وارداتی دشمن طبیعی ندارند و در صورت داشتن زیستگاه مناسب خیلی سریع تکثیر می‌شوند.
آمریکا و استرالیا، 2کشوری بودند که به‌دلیل ماهیت مهاجر بودن بخش عمده جمعیت انسانی، مورد تاخت‌وتاز گونه‌های مهاجم قرار گرفتند. این دو کشور به‌دلیل تفاوت فاحشی که گیاهان و جانوران آن با دیگر نقاط جهان داشتند، به محض ورود گونه‌های بیگانه آسیب‌های فراوان دیدند. خسارت سالانه گونه‌های مهاجم در آمریکا در جنگلکاری، کشاورزی و ماهیگیری بالغ بر 120میلیارد دلار (یعنی 3برابر درآمد سالانه عادی و غیرتحریمی نفت ایران) است.
بسیاری از کشورها برنامه‌های سختگیرانه در مورد گونه‌های مهاجم و وارداتی دارند. هر گونه خارجی که وارد این کشورها شود باید از مراجع رسمی و قانونی مجوز دریافت کند و فرد وارد‌کننده نیز باید هدف از واردات آن را مشخص کرده و تضمین‌های لازم را در مورد عدم‌ورود گیاه به محیط طبیعی بدهد. گمرک آمریکا برای بذرهایی که وارد این کشور می‌شود مجوز قانونی می‌خواهد و در اداره پست بذرهای فاقد مجوز یا برگردانده می‌شوند یا با اشعه، قوه رویشی آنها تخریب می‌شود. در کشور استرالیا برای به حداقل رساندن احتمال ورود گونه‌های خارجی، ورود با کفش کتانی به آن کشور ممنوع است.
اگرچه در کشور ما قوانین خوبی در مورد حفاظت از تنوع‌زیستی تصویب شده است (مانند قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع ژنتیک کشور) و ایران از امضا‌‌کنندگان کنوانسیون تنوع زیستی موظف به جلوگیری از گونه‌های مهاجم خارجی است ولی به‌دلیل خودسری و قانون‌شکنی عده‌ای سودجو، عدم‌مقاومت سازمان‌های مسئول در مقابل فشار سنگینی که گاهی منتفعین به آنها وارد می‌کنند، باعث شده است که قوانین به درستی رعایت نشده و ورود بی‌رویه گونه‌های بیگانه گیاهی و جانوری خسارت‌های سنگینی بر تنوع زیستی کشور وارد آورد.
نمونه‌های بارز این واردات را می‌توان در ورود ماهی مهاجم تیلاپیا، سرخس آزولا و سنبل آبی به محیط‌های آبی کشور و گیاه کهور آمریکایی را در جنوب کشور مثال زد. خوشبختانه دو اتفاق مبارک در روز درختکاری در اسفندماه سال گذشته با تذکر مقام رهبری در مورد نهال‌های مضر و سخنان روشنگرانه دکتر عبدلی در جلسه دیدار فعالان محیط‌زیست با ریاست قوه قضاییه در تاریخ 22تیرماه 1398و قول آقای رئیسی در برخورد با صاحبان قدرت و ثروت افتاد.
امید است که بتوان با استناد به قانون، مانع کسانی شد که کشور را بدون ورود نیروی نظامی در اختیار متجاوزان خارجی قرار می‌دهند. خطر ورود گونه‌های زیستی خارجی، صدها برابر خطر ورود فرهنگ‌های خارجی است. چرا که طبیعت بی‌گناه هیچ دفاعی در مقابل گونه‌های مهاجم و آفات بیگانه ندارد و نمونه بارز آن آفتی است که توانست بخش عمده شمشادهای خزری را
نابود کند.
