در ششم ژوئن 2017، یک بحران سیاسی جدید در خاورمیانه دنیا را غافلگیر کرد؛ عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر به بهانه حمایت قطر از تروریسم، رابطه سیاسی با این کشور کوچک را قطع و تحریم‌های جامعی علیه آن اعمال کردند.
چیزی که بسیاری در آن زمان نمی‌دانستند این بود که از ماه‌ها پیش، زمینه‌سازی برای تحریم قطر در شبکه‌های اجتماعی مختلفی ازجمله توییتر شروع شده بود؛ پروپاگاندای آنلاینی که همین حالا هم ادامه دارد.
تحریم با روبات‌ها
الجزیره بیش از 2.3میلیون توییت از تقریبا 2400حساب توییتری را که بین ژوئن 2017تا اکتبر 2018منتشر شده، در همین باره تحلیل کرده است. براساس این تحلیل‌ها، روبات‌ها نقشی تعیین‌کننده در مباحث آنلاین درباره تحریم قطر بازی کرده‌اند.
مارک جونز، استاد دانشگاه مطالعات خاورمیانه در دانشگاه حمدبن‌خلیفه در دوحه در این‌باره می‌گوید: «در 2ماه قبل از بحران خلیج‌فارس، شبکه‌ای از حساب‌های توییتری مشخصا برای ترویج پیام‌های ضدقطری تشکیل شد.»
جونز سال‌ها درباره اینکه چطور از توییتر در خاورمیانه برای انتشار محتوای تبلیغات سیاسی استفاده می‌شود تحقیق کرده است.
او می‌گوید: «وقتی تعدادی حساب کاربری می‌بینید که در یک روز ساخته شده‌اند و یک موضوع را نشر می‌دهند و تعاملی با دیگر حساب‌ها ندارند، می‌توانید مطمئن شوید که این حساب‌ها روبات هستند. بر این اساس می‌توان گفت که شبکه‌ها از حساب‌های توییتری علیه قطر ایجاد شده بود.»
جونز در تحقیقاتش در بحران خلیج‌فارس شبکه‌ای از روبات‌ها را مشخص کرده که هشتگ‌های خاصی را برجسته و اخبار جعلی منتشر می‌کردند؛ «هدف این روبات‌ها فقط این نیست که ترند‌ها (جریان‌های شاخص در توییتر) را دستکاری کنند بلکه این است که افراد واقعی را متقاعد کنند از این هشتگ‌ها استفاده کنند. این چیزی است که ما به‌صورت فراوان در بحران خلیج‌فارس دیدیم و این روبات‌ها بودند که استفاده از هشتگ‌ها را شروع می‌کردند.»
الجزیره در تحقیقاتش متوجه شده است که همزمان با گذر زمان و فراموش شدن تحریم قطر در بسیاری از نقاط دنیا، این روبات‌ها همچنان تولید می‌شدند تا برد توییت‌های سیاسی را افزایش دهند.
درحالی‌که جونز روبات‌هایی را کشف کرده که پیام‌هایی در حمایت از تحریم قطر منتشر می‌کردند، الجزیره هم به روبات‌هایی رسیده که حمایت از قطر را بزرگ‌نمایی می‌کردند.
درحالی‌که روبات‌های حامی تحریم قطر هشتگ‌هایی مانند «قذافی خلیج‌فارس (اشاره به رهبران قطر)» و «صهیونیست‌های خلیج‌فارس» را ریتوییت می‌کردند، روبات‌های طرف مقابل، هزاران‌بار هشتگ‌هایی مانند «تمیم (رهبر قطر)، افتخار ما» را بازنشر می‌کردند.
روبات‌ها علیه روبات‌ها
الکسی آبراهام از دانشگاه تورنتو که درباره دستکاری شبکه‌های اجتماعی پژوهش کرده معتقد است که استفاده از روبات‌ها، ریسک کم و سود زیادی دارد؛ «یک رژیم، می‌تواند با بودجه مناسب، چندین هزار حساب جعلی ایجاد کند تا در حمایت از خودش توییت کنند یا اینکه هشتگ‌های خاصی را ترند و چیزهایی را که مقامات رسمی گفته‌اند ریتوییت کند.»
الجزیره در تحقیقات خود متوجه شده است که توییت‌های سعود القحطانی و ترکی الشیخ، مشاوران خاندان پادشاهی سعودی، در تعداد بسیار بالا توسط روبات‌ها ریتوییت می‌شدند.
القحطانی که متهم است در قتل جمال خاشقجی هم دخالت داشته، به‌خاطر کنترلش بر حساب‌های جعلی سعودی، به سلطان پشه‌ها (توییت‌های جعلی در عربی به پشه تشبیه می‌شوند) معروف است.
در سوی دیگر، توییت‌های شاهزاده جوعان بن حمد آل‌ثانی و عادل علی بن علی تاجر سرشناس قطری هم بارها توسط روبات‌ها ریتوییت شده‌اند.
در زمینه رسانه‌ها هم توییت‌های شبکه قطری الجزیره و «سعودی نیوز50»مورد استقبال روبات‌ها بوده‌اند.
دریای تردید
جونز معتقد است با وجود اینکه می‌توان انگیزه‌های سیاسی پشت این روبات‌ها را تشخیص داد، نمی‌توان با قطعیت گفت که چه‌کسی آنها را اداره می‌کند. با این حال، به گفته مونا السوا از پروژه پروپاگاندای کامپیوتری دانشگاه آکسفورد، ایجاد تعداد زیادی از روبات‌ها، نیازمند منابع مالی است؛ «هرکسی، ازجمله یک رژیم یا گروه سیاسی، می‌تواند محتوای شبکه‌های اجتماعی را دستکاری کند. برای این کار، شما باید افرادی را استخدام کنید تا روبات خلق کنند و این افراد ضرورتا انگیزه‌های سیاسی ندارند اما می‌دانند چطور کدهایی بنویسند تا روبات‌ها را بسازند.»
در تحقیق الجزیره مشخص شده است که برخی از این روبات‌ها محتواهای تبلیغاتی و مستهجن هم منتشر کرده‌اند. این نشان‌دهنده این است افرادی که شبکه روبات‌های ضدقطری را اداره می‌کردند استخدام شده بودند.
به گفته آبرامز، در بیشتر کشورهای خاورمیانه انتخابات برگزار نمی‌شود و بنابراین این سؤال بزرگ مطرح است که مردم چطور باید متوجه محبوبیت رهبران خود شوند. در این شرایط، تکنیک‌های تبلیغاتی توسط دولت‌ها و یا حامیان آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ «قرار نیست ضرورتا تلاش کنید تا نظر مردم را تغییر دهید. کافی است تلاش کنید تا تصور آنها از نظر دیگران را تغییر دهید... هدف اصلی این مدل پروپاگاندا این است که تا می‌تواند تردید ایجاد کند.»
پایان توییتر؟
با وجود تلاش‌های توییتر برای مقابله با این روبات‌ها، هرگونه بحث درباره قطر، همچنان توسط آنها گروگان گرفته و منحرف می‌شود. بسیاری از حساب‌هایی که توسط الجزیره شناسایی شده‌اند، همچنان فعال هستند و مباحث آنلاین را منحرف می‌کنند.
جونز در این شرایط است که امید خود به کارایی توییتر به‌عنوان یک محیط جدی برای مباحثه را از دست داده است؛ « از خیلی لحاظ، توییتر در خاورمیانه و به‌خصوص خلیج‌فارس، پلتفرم قابل اتکایی نیست چون اسپم‌ها، حساب‌های جعلی و پروپاگاندا آن را اشباع کرده‌اند.»
در مقابل اما السوا معتقد است که توییتر، حتی اگر فقط نشان‌دهنده طرز تفکر مقامات باشد، باارزش است و ابزار مناسبی است که می‌توان با آن درباره پروپاگاندای حکومتی آموخت؛ «توییتر بازتابی از پیام‌های سیاسی خاصی است که کشورها و گروه‌های سیاسی به دنیا می‌فرستند.»
توییتر؛ زمین جنگ سیاست در خاورمیانه
در همینه زمینه :
