راه‌اندازی پایگاه تحقیقاتی در غار مارهموار

محسن قراگوزلو | همدان ـ خبرنگار:

این هم از عجایب شهر ماست که وقتی یک اثر مهم تاریخی یا طبیعی کشف می‌شود، مسئولان اول خبر را انکار می‌کنند، پس از مقاومت رسانه‌ها مسئولیت حفاظت از آن را به گردن دیگری می‌اندازند و بعد از مدتی هم کلا اثر فراموش می‌شود و نوبت سوءاستفاده‌گران می‌رسد که از منافع آن استفاده شخصی کنند.

این روند برای غار روستای راهموار یا مارهموار در شهرستان بهار که چند وقتی است کشف شده، طی شد و اگر رسانه‌ها اطلاع‌رسانی نمی‌کردند این غار هم به سرنوشت آثار دیگر دچار می‌شد. با جواد نظام دوست، عضو انجمن غار و غارشناسی ایران، در این ‌باره صحبت کردیم. او معتقد است این غار به جای یک مکان گردشگری می‌تواند یک پایگاه تحقیقاتی برای دانشجویان، اساتید و کارشناسان باشد. 


پنهان‌کنندگان پاسخگو باشند

عضو انجمن غار و غارشناسی ایران درباره روند کشف این غار به همشهری می‌گوید: من در جریان وظیفه رسانه هستم، اما اصحاب رسانه گاهی از صفاتی استفاده می‌کنند که درست نیست. برخی رسانه‌ها از شبیه بودن این غار به غار علیصدر صحبت کرده بودند که تا حدی اغراق‌آمیز بود. از رسانه‌ها انتظار می‌رود در عین خبررسانی صحیح از غلو در ارائه خبر خودداری کنند. در ایران غارهای زیادی وجود دارد که هنوز دهانه آنها باز نشده است.

در ایران شبکه‌های غاری زیادی وجود دارد که ممکن است طول و عمق بسیار زیادی داشته باشند، اما از آنجا که هیچ راهی به بیرون پیدا نکرده‌اند از حضور آنها باخبر نیستیم. به دلایل طبیعی و مصنوعی دهانه غارها باز می‌شود و ما متوجه وجود آنها می‌شویم. زلزله و سیل عوامل طبیعی و معدونکاوی، برداشت شن، ماسه و مانند اینها عوامل مصنوعی باز شدن دهانه غارها به شمار می‌روند. دهانه غار کشف‌شده در جوار روستای مارهموار نیز حین برداشت شن و ماسه از معدن کنار آن باز شده است. 

جواد نظام‌دوست بیان می‌کند: این رسم بدی است که وقتی معدنکاران حین انجام کار به چیزی مثل غار برمی‌خورند، خبر را کتمان می‌کنند و چون نمی‌خواهند به ادامه کارشان لطمه وارد شود اقدام به پر کردن غار می‌کنند. در این غار کشف‌شده نیز همین اتفاق افتاد و ما از اداره کل حفاظت محیط‌‌ زیست استان انتظار داریم این موضوع را پیگیری کند کما این‌که این اداره دبیر کارگروه غارشناسی استان است و یکی از وظایفی که برای آن تعریف شده حفاظت از غارهای استان است و باید این موضوع را در کارگروه مطرح کند. 

وی درباره این‌که هنوز کارگروه تشکیل نشده است توضیح می‌دهد: بعضی چیزها تاریخ انقضا دارد و اگر دیر به آن بپردازیم زمان را از دست داده‌ایم. در خصوص غارها با اقدامی غیرکارشناسی یا اقدامی شتاب‌زده بسیار راحت تلاش میلیون ساله زمین را از دست می‌دهیم که ممکن است غیرقابل جبران باشد. وقتی دهانه غار باز می‌شود و آن را با لودر، بیل مکانیکی، سنگ و مانند این می‌پوشانند باید در این زمینه پاسخگو باشند. 


 مسدود بودن مسیر

عضو انجمن غار و غارشناسی ایران می‌گوید: مسدود بودن مسیر سبب شده است بررسی این غار سخت شود. باید گروهی متشکل از غارنوردان زمین‌شناس از مسیر و منطقه بازدید کنند و اگر مسیری برای ورود به این غار وجود داشت، آن را پیدا کنند. خوب است بدانید در سال 1951 یک گروه تخصصی که به دنبال کشف منابع نفتی بودند یکی از عمیق‌ترین غارهای سال‌های اخیر ایران را در کوهستان پرو کشف کردند.

آنها در خاطرات خود نوشته‌اند وقتی متوجه وجود این حفره عمیق شدند، پروژه خود را تعطیل کردند و طی تماسی که با انجمن سرپرستی جغرافیا و غارشناسی انگلستان داشتند، این انجمن تیمی به سرپرستی دیوید جادسون به ایران اعزام کرد و این تیم کاشف عمیق‌ترین غار آسیا در آن زمان شد. می‌خواهم بگویم یک همکاری تخصصی به کشف یک غار عمیق منجر شد و تیم‌های بعدی تا عمق 752 متری آن را پیمایش کردند.

در کشور ما هنوز هم غارهایی به این شکل کشف می‌شوند، اما از آنجایی که مسئولان ما در بخش معادن در قراردادهای خود هیچ بندی مبنی بر این‌که بهره‌بردار و سرمایه‌گذار معدن اگر چنین چیزی کشف کند باید اطلاع بدهد تا تیم تخصصی وارد کار شود قید نمی‌کند آن هم در شرایطی که غارشناسان خوبی در همدان فعالیت می‌کنند. نظام‌دوست در پاسخ به این سوال که چرا برای بررسی غار کشف‌شده به سرعت کارگروه تشکیل نمی‌شود، اظهار می‌کند: شاید شرایط کشور ما طوری است که آنقدر کارهای مهم‌تری داریم که کشف یک غار اهمیت چندانی برایمان ندارد. 

وی می‌افزاید: بعد از سال‌ها به تازگی کارگروه غارشناسی ایران آیین‌نامه‌ای تنظیم کرده است که طبق آن دستورالعمل شناسایی و درجه‌بندی غارها به طور کامل به ادارات کل حفاظت محیط‌‌ زیست استان‌ها ابلاغ شده و این ادارات موظفند فهرست همه غارهای موجود در استان‌ها را به این کارگروه ارائه دهند. کشف یک غار جدید برای متخصصان این امر مانند کشف یک کشتی یا هواپیمای جدید است که باید برای دسترسی به اطلاعات آن جعبه سیاه را با احتیاط بررسی کرد. 


غار جوان 

این کارشناس درباره این‌که برخی این غار را به دلیل داشتن سنگ‌های آهکی هم‌تراز با غار علیصدر دانسته‌اند تصریح می‌کند: با توجه به فیلم‌ها و عکس‌های مختصری که من از این غار دیدم، مسلما تشخیص دشوار است. وجود سنگ‌ها و خاک‌های دست‌ریزی که مسیر غار را بسته است نشان می‌دهد این غار بعد از کشف به عمد مسدود شده و گویا طول استلاتیک‌های موجود در غار زیاد نیست.

باید به عمق غار رفت، زیرا ممکن است در طول مسیر چیز دیگری دیده شود. باید تأکید کنم مکان کشف‌شده حتما غار است، اما غار جوانی است. این غار زنده و در حال رویش و تولید انواع نهشته‌های آهکی است. درباره این‌که غار آهکی و شبیه غار علیصدر است باید بگویم حدود 90 درصد غارهای دنیا آهکی‌اند چون طی فرایندی شیمیایی درست می‌شوند. 10 درصد باقیمانده نیز از نهشته‌های گچی، نمکی، آذرین و ماسه تشکل می‌شوند. باز هم به حضور کارشناسان رسوب‌شناسی و ریخت‌شناسی در غار نیاز است و سن‌شناسان نیز باید سن غار را به‌صورت دقیق مشخص کنند. 


 پایگاه تحقیقاتی

عضو انجمن غار و غارشناسی ایران می‌گوید: شایسته است قبل از این‌که به این غار به‌عنوان هدف گردشگری نگاه کنیم و آن را بنگاهی اقتصادی تصور کنیم، آن را یک پایگاه تحقیقاتی بدانیم. طبق آیین‌نامه تنظیم‌شده که قبلا درباره آن صحبت کردیم در هر غار نخست باید کارهای تحقیقاتی انجام شود و کارشناسان بخش‌های مختلف آن را بررسی و در نهایت درجه غار را مشخص کنند. نگاه صرف گردشگری به غارها جای انتقاد دارد. 

نظام‌دوست یادآور می‌شود: طبق آیین‌نامه موجود، اداره کل حفاظت محیط‌‌ زیست و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری باید در حوزه کارهای تحقیقاتی با هم همکاری کنند و پیش از آن‌که دیر شود اوضاع این غار را ساماندهی کنند. این غار به دلیل نزدیکی آن به شهر می‌تواند به جای یک مکان گردشگری، آزمایشگاهی تحقیقاتی برای دانشجویان و اساتید باشد.