جلبک‌ها در مسیر تجاری‌سازی

از 2 هزار سال پیش تاکنون جلبک‌های دریایی به عنوان موجودات مهم دریایی در علم پزشکی شناخته شده و به صورت مستقیم و غیرمستقیم در تغذیه انسان و تولید مواد شیمیایی مختلف به کار می‌روند.

 با توجه به سودآور بودن گیاه دریایی جلبک، کشورهایی مانند چین، کره‌جنوبی، مالزی، اندونزی و هند از ۴ دهه پیش به صورت جدی به تولید، مصرف و همچنین صادرات آن رو آورده‌اند و این گیاه دریایی در سبد خوراکی آنان قرار گرفته است. 

به گزارش ایرنا، خواص بسیار جلبک‌های دریایی موجب شده حدود ۴۰ تا ۵۰ نوع محصول با کاربری‌های مختلف در زمینه‌های تولید مواد غذایی، آرایشی‌، بهداشتی، دارویی، کشاورزی، تصفیه آب، تأمین علوفه و مکمل غذایی دام و شیلات به کار برده شود. 

یکی از منابع پایان‌ناپذیر برای تهیه گیاهان دارویی، دریاها و اقیانوس‌ها هستند. ایران هم با وجود داشتن ظرفیت بزرگ در زمینه تولید جلبک به عنوان یکی از کشورهای مصرف‌کننده این ماده، سال‌هاست به طور میانگین ده‌ها تن از این ماده را وارد کشور و مصرف می‌کند. 


هرمزگان، مستعد سرمایه‌گذاری جلبک

خلیج فارس با مساحتی حدود 390/509 کیلومتر مربع و جزایر متعدد با سواحل صخره‌‌ای، ماسه‌ای و مرجانی متفاوت، منبع رشد جلبک‌های دریایی متنوع و گوناگون است.  طرح‌های تحقیقاتی شیلات هرمزگان بیانگر آن است که هرمزگان شرایط لازم را برای تولید و پرورش انواع جلبک دارد. 

این گیاهان دریایی با انواع اسیدهای چرب، آمینواسیدها، پروتئین‌ها، پلی‌ساکاریدها، مونوساکاریدها، مواد معدنی و ویتامین‌ها کاربرد وسیعی در کشاورزی، پژوهش‌های زیستی، تصفیه آب، تأمین علوفه، مکمل‌های غذایی دام، طیور و آبزیان و همچنین تأمین سلامت انسان دارند. 

طبق تحقیقات انجام‌شده در شیلات هرمزگان، از هر 4 کیلوگرم جلبک خیس یک کیلوگرم جلبک خشک و از هر ۱۰ کیلوگرم جلبک خیس نیز یک کیلوگرم «آگار» که در صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی کاربرد فراوانی دارد، به دست می‌آید. 

 «آگار» نوعی پلی‌ساکارید است که در صنایع نساجی و تولید کنسرو، لاستیک، شیرینی، تهیه میوه، شربت، داروسازی و لوازم آرایشی کاربرد دارد. این در حالی است که از هر هکتار مزرعه یا کانال انتقال آب پرورش میگو در هرمزگان طی یک دوره ۴۵ روزه می‌توان نزدیک به ۲۰ تن جلبک دریایی تر تولید و برداشت کرد. این رقم در کشور اندونزی که از دمای مناسب‌تری برخوردار است، به حدود ۵۰ تن می‌رسد. 


۵۰ گونه جلبک دریایی صنعتی و دارویی

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان در این‌باره گفت: 347 جلبک در این استان شناسایی شده که ۵۰ گونه آن صنعتی و دارویی است. 

 «عبدالحمید حاجبی» افزود: طرح‌های تحقیقاتی این مرکز در زمینه‌های زراعت و باغبانی، خرما و میوه‌های گرمسیری، گیاه‌پزشکی، خاک و آب، علوم دامی، منابع طبیعی و آبخیزداری است. 

وی بیان کرد: زمان اجرای طرح‌های تحقیقاتی که با همکاری محققان و اعضای هیأت علمی جهاد کشاورزی این مرکز انجام می‌شود یک تا ۵ سال است و پژوهشگران تاکنون ۱۲۵ مقاله داخلی ارائه داده‌اند. 


نگهداری ۳۴۷ گونه جلبک 

رئیس بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان نیز در این‌باره گفت: تاکنون ۳۴۷ گونه جلبک شناسایی شده است. از این تعداد جلبک‌های دریایی که در هرباریوم اختصاصی این مرکز نگهداری می‌شوند، ۱۶۷ گونه جلبک قرمز، ۷۹ گونه جلبک سبز، ۸۰ گونه جلبک قهوه‌ای، ۱۵ گونه جلبک سبزآبی و ۶ گونه جلبک دیاتومه است. 

 «رضا ربیعی» افزود: ۴۴ طرح تحقیقاتی و دانشجویی در رابطه با موضوعات مختلف جلبک‌ها شامل ۱۳ گیاه‌شناسی جلبک‌ها، ۷ طرح مطالعات اکولوژیک، ۱۲ طرح آثار دارویی و مواد مؤثر جلبک‌ها، ۹ طرح کشت و پرورش جلبک‌ها و طرح تأثیر جلبک به عنوان آثار کودی این گیاه دریایی انجام شده است. 

وی بیان کرد: از سال ۹۲ طرح ملی تدوین خانواده‌های جلبکی آب‌های دریای خلیج فارس و دریای عمان با تلفیق مطالعات تاکسونومی مدرن و کلاسیک انجام و در استان‌های هرمزگان، بوشهر و سیستان و بلوچستان اجرا شده است. 

این دکتر متخصص در رشته بیولوژیک ادامه داد: جلبک‌ها از مرز بوشهر تا مرز پاکستان با هدف نمونه‌های جلبکی منطقه جمع‌آوری و شناسایی می‌شود و روش شناسایی آن به صورت مطالعات بر اساس شکل ظاهری و خصوصیات مولکولی است. 


جلبک قرمز در خلیج فارس

رئیس بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان در بخش دیگری از سخنان خود گفت: یکی از نتایج مطالعات طرح ملی فلور، جمع‌آوری و شناسایی گونه جلبک قرمز و آگاروفیت (گراسیلاریوپسیز پرسیکا) با وام گونه جدید برای نخستین بار در دنیا از سوی خلیج فارس معرفی شده است.  ربیعی اضافه کرد: خصوصیات این‌گونه جلبکی، استخراج ماده پلی‌ساکاریدی آگار و آگاروز است که دارای کاربردهای گسترده‌ای در صنایع غذایی، دارویی و آزمایشگاه تشخیص طبی و جزو بهترین گونه‌های آگاروفیت در دنیاست. 

این محقق در بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات افزود: این جلبک به دلایلی شامل ساخت‌و‌ساز در حاشیه ساحل، ورود فاضلاب‌های صنعتی و شهری به بلوار ساحلی و تردد مردم در سواحل هنگام جزر و مد دریا در معرض انقراض قرار گرفته است و برای تکثیر نیاز به حفاظت و حمایت دارد. 


خورها، بهترین مکان پرورش جلبک 

معاون آبزی‌پروری شیلات هرمزگان از خورها و سواحل گلی و ماسه‌ای با قدرت آب‌گیری بالا به عنوان بهترین مکان برای تولید و پرورش جلبک نام برد و گفت: دمای مناسب برای پرورش این گیاه بین ۱۸ تا ۲۸ درجه سانتی‌گراد است. 

 «عبدالرسول دریایی» افزود: از آن‌جایی که دمای بالای ۳۰ درجه سانتی‌گراد منجر به از بین رفتن جلبک‌های دریایی می‌شود، بهترین زمان در هرمزگان برای پرورش طبیعی این گیاه 4 ماه در سال، یعنی اوایل دی تا پایان فروردین است. 

وی خاطرنشان کرد: با توجه به هوای گرم هرمزگان، تولید نشا یکی از مشکلات اقتصادی جلبک است که در صورت تأمین اعتبار، می‌توان طرح‌های تحقیقاتی را در سواحل اجرا کرد. 

معاون آبزی‌پروری شیلات استان بیان کرد: تأمین نشا در سطح انبوه و انتقال آن به محل‌های تعیین‌شده برای پرورش می‌تواند بزرگ‌ترین کمک به متقاضیان اجرای طرح‌های پرورش جلبک در استان باشد. 

دریایی اظهار کرد: ایجاد ایستگاه تولید نشا کمک می‌کند به میزان مورد نیاز سطوح از پیش تعیین‌شده را زیر کشت قرار دهیم که در این صورت 4 دوره ۵۰ روزه در سال کشت و برداشت خواهد شد. 


هر کیلو آگار ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان

رئیس پارک علم و فناوری هرمزگان با اشاره به ارزش بالای سود ریالی این محصول گفت: از هر هکتار مزرعه کشت جلبک، حدود ۲ تن آگار استخراج می‌شود که با قیمت هر کیلوگرم بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان در بازار به فروش می‌رسد. 

 «علی فتی» افزود: می‌توان با استفاده از جلبک‌های دریایی، پلیمرهای زیستی شامل، آگار، آلژینات و کاراجینان را تولید و استحصال آن را تجاری‌سازی کرد. 
وی با اشاره به محصول کودهای ارگانیک و پلیمرهای زیستی از جلبک‌های دریای خلیج فارس ادامه داد: با تکثیر و تولید جلبک‌ها به عنوان یکی از ذخایر ارزشمند آب‌های شور دریا و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌توان محصولات باارزش متعددی تولید کرد که در کشاورزی، داروسازی، پزشکی، محصولات بهداشتی، آرایشی و صنعت کاربردهای گسترده‌ای دارد. 

رئیس پارک علم و فناوری استان خاطرنشان کرد: از آن‌جا که جلبک‌ها در آب شور دریا کشت می‌شوند، مصرف کودهای ارگانیک جلبکی، آثار مخرب کودهای شیمیایی را کاهش و کیفیت محصولات زراعی را افزایش می‌دهد. 

فتی بیان کرد: مدت زمان کشت محصول از ابتدا تا زمان برداشت 6 ماه طول می‌کشد که در هر هکتار بین ۶۰ تا ۹۰ تن ماده تر جلبکی ظرفیت تولید دارد. 


جلبک قرمز، بیشترین تنوع گونه‌ای منطقه

جلبک‌های قرمز در اواخر پاییز و اوایل زمستان و جلبک‌های قهوه‌ای در تمام فصل‌ها رشد می‌کنند. تعداد گونه‌های مختلف جلبک‌های دریایی در جزیره هنگام نشان می‌دهد در خلیج فارس و دریای عمان جلبک‌های قرمز بیشترین تنوع گونه‌ای را به خود اختصاص داده‌اند. 

بررسی‌های انجام‌شده درباره گسترش گونه‌ها در سواحل نشان می‌دهد نوع بستر از عوامل اساسی و مؤثر بر پراکنش و حضور جلبک‌های دریایی است. رشد جلبک‌های قرمز بیشتر در بخش تحتانی منطقه جزر و مدی مشاهده شده و جلبک‌های قهوه‌ای در بخش‌های میانی و تحتانی ساحل جزر و مدی رویش دارند.