تاریخ شهر در آینه روزنامه

مرجان فرهمند | خراسان رضوی- خبرنگار:


 «بلدالامین» هفتمین نشریه بلدیه کشور است که نخستین شماره‌اش در تاریخ 21 محرم 1328 انتشار آن توسط «محمدصادق تبریزی» و با حمایت اداره بلدیه مشهد به چاپ رسید. این نشریه در 4 صفحه به خط نسخ درشت با چاپ‎سنگی به‎صورت هفتگی و در قطع20× 35 در مطبعه محمدزاده چاپ می‎شد. انتشار این روزنامه در 24 جمادی‌الثانی سال 1328 متوقف شد. در حال حاضر از 20 شماره‌ای که چاپ شده است فقط 6 شماره آن جمع‌آوری شده است. بسیاری از محتوا و مطالب این اسناد می‌تواند زوایای مربوط به انجمن و اداره بلدیه در دوره قاجار را برای ما روشن کند.

هم‌اکنون نسخه‌های این نشریه در آرشیو مطبوعات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.آرشیو مطبوعات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی از سال 1359 فعالیت مستقل خود را در زمینه مجموعه‌سازی، سازماندهی، آرشیو و اطلاع‌رسانی نشریات ادواری آغاز کرده و در این سال‌ها موفق به جذب ده‌ها هزار عنوان نشریه شده است که از این نظر بزرگ‌ترین آرشیو مطبوعاتی ایران محسوب می‌شود. در این مجموعه، نشریات نفیس مربوط به ادوار مختلف تاریخی موجود است که تاکنون بسیاری از آنها در هیچ آرشیو و مجموعه‌ای دیده نشده است. 


قدیمی‌ترین روزنامه شهری مشهد

«مهدی قیصری نیک» معاون امور موزه‌ها و دبیر کمیته رونمایی از آثار نفیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در گفت‌و‌گو با همشهری می‌گوید: موسس انجمن بلدیه مشهد «عبدالحمید خان متین السلطنه» از روزنامه‌نگاران بنام ایران بود و انتشار نشریه «بلدالامین» در سال ۱۲۸۸ شمسی آغاز شد و در ۲۰ شماره منتشر شد. «بلدالامین» هفتمین نشریه بلدیه کشور است که از تاریخ 21 محرم 1328 انتشار آن توسط محمدصادق تبریزی با حمایت اداره بلدیه مشهد شروع شد. این نشریه به‌صورت هفتگی و در قطع 20× 35 چاپ می‌شد. اشتراک سالانه آن در مشهد 10 قران، در ولایات 12 قران، در ممالک خارجه 15 قران بود و تک‌شماره آن 3 شاهی فروخته می‎شد. 

قیصری درباره شخصیت محمدصادق تبریزی اظهار می‌کند: متاسفانه از محمدصادق تبریزی (معتمدالسلطنه) اطلاعات کمی موجود است. معاونت ادیب الممالک فراهانی در روزنامه «ادب»، مدیر مسئولی روزنامه «خورشید» و نمایندگی جراید کشور در مشهد از جمله مسئولیت‌های وی در این شهر بوده است. وی اضافه می‌کند: وی بیش از این‌که روزنامه «خورشید» را منتشر کند، نزدیک به 20 سال در تنظیم و نشر جراید فارسی تلاش کرده است. میرزا صادق‌خان غیر از روزنامه‌نگاری، مدرسه و کتابخانه در شهر مشهد تاسیس کرد. او ورود تمدن مدرن را مرتبط با آموزش و پرورش می‌داند و زیربنای آن را هم آموزش از پایه نونهالی بیان می‌کند، چاپ مطالب بسیار در روزنامه‌های «ادب»، «خورشید» و «بلدالامین» درباره این موضوع گواه است. 

قیصری در ادامه بیان می‌کند: روزنامه «حکمت» چاپ مصر، وی را فردی آزادی‌خواه می‌داند و می‌نویسد: «او اول کسی است در آن کشور که قدیم منبع علم و فضل بوده... درفش معارف را به ‌‌‌‌‌دست گرفته و حی‌علی‌الفلاح‌گویان، در شاهراه حی‌علی‌خیرالعمل پویان است.» وی همچنین بارها به ‌خاطر صداقت در کلام و بیان حقایق در نشر اخبار مورد ضرب‌و‌شتم و حبس قرار گرفت. در روزنامه «روح‌القدس» تهران، جریان کتک‌خوردن تبریزی از گروهی به نام «همت» به دلیل چاپ مطالبی در روزنامه آمده است.دبیر کمیته رونمایی از آثار نفیس سازمان اسناد و کتابخانه‌ها بیان می‌کند: روزنامه «بلدالامین» در کنار روزنامه «خورشید» تاسیس شد تا مشروح مذاکرات انجمن بلدیه و اعلان‎های اداره بلدیه را پوشش دهد. در برخی شماره‎های روزنامه، بخش‌هایی از اولین قانون بلدیه مصوب مجلس شورای ملی به چاپ رسیده است. 


نقش روزنامه‌ها در تاسیس بلدیه

تاسیس بلدیه یا همان شهرداری در ایران بیش از یک قرن قدمت دارد. اولین بلدیه در کشاکش حوادث مشروطه در سال 1286 شمسی در تهران تاسیس شد و قانون بلدیه نیز در مجلس شورای ملی به‌ تصویب رسید. روزنامه‌ها تاثیر بسزایی در ایجاد ادارات بلدیه داشته‌اند و از اوایل مشروطیت به ‌چاپ مقاله‌هایی در این زمینه پرداخته‌اند. نخستین دغدغه‌های تشکیل انجمن بلدیه در اوایل رمضان 1325 ازسوی انجمن معدلت رضوی مطرح و در روزنامه‌ها به‌بحث گذاشته شد. دستور تشکیل انجمن بلدیه از طرف حکومت به‌ وسیله «عبدالحمید خان متین السلطنه» به انجمن ایالتی رسید. «اعضای انجمن هم از شنیدن این پیام مشعوف شدند و متین‌السلطنه را در اجرای این امر به ‌واسطه متمدن و قانون خواه بودن همراهی کردند.» 

وظایف نشریات بلدیه کمک به اداره شهر و اطلاع‌رسانی به ساکنان شهر در مورد اقداماتی است که بلدیه انجام داده است. البته در کنار آن به ارائه اطلاعات دیگری از قبیل معرفی شهرهای دیگر و تاریخچه آنها، آمار تولد، فوت، ازدواج، مقدار مصرف نان و گوشت در شهر و همچنین اطلاع‌رسانی در مورد ناهنجاری‌ها یا بیماری‌هایی می‌پرداخت که ممکن بود عموم جامعه را درگیر کند. 


تنها نسخه‌های بلدالامین 

«ابراهیم حافظی» سرپرست گروه مطبوعات آستان قدس رضوی با اشاره به ‌ویژگی‌‌های روزنامه بلدالامین می‌گوید: این روزنامه منحصر به فرد است، به این لحاظ که خیلی از اخبار و اعلان‌های بلدیه مشهد که در آن چاپ شده در هیچ روزنامه دیگری منعکس نشده است. در ارتباط با روند شکل‌گیری انجمن بلدیه اسنادی وجود ندارد و روزنامه‌ها تنها منابع ما برای مشاهده این روند هستند. وی نسخه «بلد‌الامین» موجود درآرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی را تنها نسخه اصلی در آرشیوهای مطبوعاتی کشور می‌داند و اظهار می‌کند: نسخ موجود در سایر آرشیوها تصویر این نشریه است.