گزارش
مرهمی بر زخم رودخانه‌های لرستان
معاون طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان: فعالیت‌های معدنی در رودخانه‌ها برای استان صرفه اقتصادی ندارد و فقط به محیط زیست خسارت می‌زند
فاطمه حافظی | خرم آباد - خبرنگار:
لرستان 136 معدن فعال در بخش‌های مختلف از جمله کانی، سالیک، گوهره، سنگ‌های تزئینی، آهک، گچ، شن و ماسه رودخانه‌ای، قیر طبیعی، تالک و کربنات کلسیم دارد. کارشناسان تاکید دارند که برداشت زیاد و بی‌رویه از معادن خسارت‌های غیرقابل جبرانی را به محیط زیست وارد می‌کند. در استان، بیشترین حجم خسارت‌ها متوجه معادن شن و ماسه رودخانه‌ای است.
برداشت‌های زیادتر از حد مجاز از کف تعدادی از رودخانه‌های چند شهر استان باعث تغییر شکل و ریخت رودخانه‌ها و از بین رفتن کف و بستر آنها شده است به طوری که کار به ورود دادستان‌های هر شهر و توقف بهرهبرداری انجامیده است.
از 50 معدن شن و ماسه رودخانه‌ای فعال در استان، پالایشی صورت گرفت و برای ساماندهی آنها طرح انتقال معادن شن و ماسه رودخانه‌ای به معادن کوهی کلید خورد. برای اجرای این طرح، سایت‌هایی در برخی از شهرستان‌های استان در نظر گرفته شده تا معادن رودخانه‌ای به آنجا منتقل شوند و در بخش معادن کوهی بهرهبرداری داشته باشند.
تبعات برداشت بی‌رویه از رودها
معاون طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان در این زمینه به خبرنگار همشهری می‌گوید: با توجه به کاهش بارندگی‌ها و توسعه خشکسالی در استان، معادن شن و ماسه رودخانه‌ای دیگر صرفه و آورد اصولی نداشتند و برداشت از آنها فقط به محیط زیست خسارت وارد می‌کرد.
«امیر زند» می‌افزاید: خسارت‌های وارد شده به محیط زیست شامل تخریب اراضی کشاورزی، انحراف اکوسیستم رودخانه‌ها و تغییر شکل رودخانه‌ها بود. وی بیان می‌کند: برداشت از معادن شن و ماسه رودخانه‌ای باید بعد از بارندگی و زمانی که رودخانه به شرایط آرام می‌رسد و رسوبات در کناره‌های آن می‌نشیند یا در جاهایی که ماسه و شن دپو می‌شود، صورت بگیرد.
زند می‌گوید: وقتی صاحبان معادن تجهیزات و ماشین‌آلات را به صورت مستمر در رودخانه مستقر می‌کنند، قطعا در تمامی فصول سال برداشت را در دستور کار دارند و از بستر و حریم رودخانه برداشت می‌کنند.این مسئول تاکید می‌کند: این اقدامات موجب آلودگی آب، نابودی ماهیان و دیگر آبزیان، تخریب زیستگاه‌ها، از بین رفتن ریخت رودخانه و شکل آن، کم شدن اکسیژن آب، کم شدن زنجیره غذایی و افزایش تنش آب می‌شود.
توقف برداشت از رودخانه‌های زخمی
زند می‌گوید: رودخانه‌های تیره دورود، کشکان پلدختر و خرگوش‌ناب الشتر به دلیل برداشت‌های زیاد دچار شرایط بحرانی و غیرقابل جبران شده بودند چراکه عمده معادن شن و ماسه استان در این چند رودخانه فعالیت داشتند.
وی ادامه می‌دهد: اکنون در این رودخانه‌ها دیگر هیچ برداشتی صورت نمی‌گیرد و هیچ شرکتی حق فعالیت در آنهارا ندارد. معاون طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان بیان می‌کند: همان‌طور که فعالیت‌های غیرمجاز را متوقف و مجوزها را باطل و کارگاه‌ها را پلمب می‌کنیم، در مناطقی هم که ظرفیت برداشت وجود دارد، اجازه فعالیت می‌دهیم چون در غیر این صورت صنعت استان در حوزه معادن دچار مشکل می‌شود.
وی می‌گوید: محیط زیست مجوز صادر می‌کند و در کنار آن فعالان را نیز مجاب می‌کند که در عمق مناسب و دپوی ماسه برداشت انجام دهند. حال اگر معدنی برداشت غیرمجاز داشته باشد، با تذکر و تعیین جریمه از ادامه فعالیت یا فعالیت نادرست آن جلوگیری می‌شود.
مزایای انتقال معادن رودخانه‌ای به معادن کوهی
این مسئول اظهار می‌کند: یکی از راه‌های جایگزین برای فعالیت معادن شن و ماسه رودخانه‌ای، هدایت آنها به سمت معادن کوهی است که کمترین مشکلات زیست‌محیطی متوجه آنهاست. زند می‌گوید: انتقال معادن رودخانه‌ای به معادن کوهی بهترین راهکار ممکن است. البته هزینه تولید در معادن کوهی بسیار بالاتر از معادن رودخانه‌ای است، اما معادن کوهی کیفیت بالاتری دارند. وی می‌افزاید: از سوی دیگر، در مدت مشابه، مقدار کمتری از معادن کوهی برداشت می‌شود چون در طول 30 سال برداشت از این معادن ممکن است تنها 50 متر سنگ متراکم به سنگ شکسته تبدیل شود.
تعیین سایت‌های کوهی در 3 شهرستان
معاون امور معدن سازمان صنعت، معدن و تجارت لرستان نیز در گفت‌وگو با همشهری بیان می‌کند: به دلیل مشکلاتی که معادن شن و ماسه رودخانه‌ای در بستر رودخانه‌های استان ایجاد کرده‌اند، طرح ساماندهی آنها در دستور کار قرار گرفته است.
«جمال مومیوند» می‌گوید: از 50 معدن شن و ماسه رودخانه‌ای، در حال حاضر 10 واحد شرایط لازم را برای استقرار در سایت‌های کوهی کسب کرده‌اند. وی با اشاره به این‌که ادارات منابع طبیعی و محیط زیست موافقت خود را با فعالیت معادن کوهی اعلام کرده‌اند، می‌افزاید: به همین منظور سایت‌هایی در شهرهای خرم‌آباد، دورود و پلدختر به منظور انتقال واحدهای رودخانه‌ای به معادن کوهی با هدف جلوگیری از تخریب بستر رودخانه در نظر گرفته شده است.
مناطق جایگزین
مومیوند می‌گوید: در پلدختر، به دلیل برداشت‌های زیاد شن و ماسه از رودخانه کشکان، مجوز فعالیت در این حوزه متوقف شد و معادن شن و ماسه به منطقه سراب حمام منتقل شدند چون این منطقه معادن کوهی خوبی دارد. برای خرم‌آباد هم منطقه‌ای در 6 کیلومتری کمربندی در نظر گرفته شده است.
وی اظهار می‌کند: در شهرستان سلسله نیز به دلیل این‌که برداشت از خرگوش‌ناب الشتر بسیار بیشتر از حد مجاز بود و کف رودخانه دچار مشکل شده بود، فعالیت معدن با دستور دادستانی متوقف شد. اکنون منطقه دیگری در نزدیکی گرین به عنوان منطقه جایگزین در نظر گرفته شده است.
مجوز برداشت در معادن کوهی جایگزین
معاون امور معدن سازمان صنعت، معدن و تجارت لرستان با بیان این‌که برداشت‌های رودخانه‌ای پرآسیب هستند، می‌گوید: از طرفی 300 کارگر به صورت مستقیم در این حوزه فعالیت داشتند که با تعطیل این کارگاه‌ها از بیکار شدند. با شروع فعالیت سایت‌های جدید، علاوه بر این‌که از آلودگی‌ها جلوگیری می‌شود، 300 نیروی کار به صورت مستقیم و 600 نفر نیز به صورت غیرمستقیم به مجموعه اضافه می‌شوند. زند ادامه می‌دهد: هر کدام از این واحدها بین 50 تا 150 هزار تن مجوز برداشت خواهند داشت و این موضوع به توان بهرهبرداری آنها بستگی دارد.
نیاز بهره‌برداران به پروانه اکتشاف
این مسئول با اشاره به این که این واحدها باید پروانه اکتشاف، گواهی کشف و پروانه بهرهبرداری دریافت کنند، می‌گوید: البته صدور پروانه بهرهبرداری منوط به جمع‌آوری همه وسایل و تجهیزات از بستر رودخانه‌ها و استقرار آنها در معادن کوهی است.
مومیوند می‌افزاید: از سوی دیگر، بهره‌برداران حق خرید و فروش معادن را ندارند و فقط اجازه برداشت دارند. آنها بابت این برداشت‌ها باید معادل 10 درصد ارزش مواد معدنی استخراج شده را به حساب خزانه دولت واریز کنند.
معاون امور معدن سازمان صنعت، معدن و تجارت لرستان به محاسن معادن کوهی اشاره می‌کند و می‌گوید: محاسن فعالیت در معادن کوهی به جای رودخانه‌ای به مراتب بیشتر از معایب آن است و شاید تنها عیب معادن شن و ماسه کوهی را بتوان تراشیده شدن کوه‌ها برای خروج مواد معدنی عنوان کرد.
