شهر فیروزه

در دل کوه و پس از گذر از تونل‌های تاریک و پیچ در پیچ که ارتفاع آنها به 2 متر هم نمی‌رسد، رگه‌هایی به رنگ سبز آبی در دل سنگ‌های نشسته بر دیواره‌ها چشم‌ها را خیره می‌کنند. اینجا خانه اصیل‌ترین و مرغوب‌ترین سنگ جهان، فیروزه در نیشابور است. به گزارش ایرنا، نیشابور را به نام سنگ قیمتی فیروزه می‌شناسند. آوازه این سنگ به دورترین نقاط جهان رسیده است و آنان که دل در گرو زیورآلات و سنگ‌های قیمتی دارند، حتی ایران را به نام فیروزه می‌شناسند. می‌گویند قدیمی‌ترین معدن فیروزه جهان در دل کوهی در شهرستان فیروزه قرار گرفته است؛ معدنی که پس از 7 هزار سال هنوز متروکه نشده و فیروزه‌اش همچنان در مقابل دید معدن‌کاران خودنمایی می‌کند. پس از بزرگ شدن شهرهای اطراف نیشابور و شکل‌گیری شهرستان فیروزه با مرکزیت شهر فیروزه، هم اینک معدن از محدوده شهرستان نیشابور خارج شده و جزو تقسیمات منطقه‌ای شهرستان فیروزه قرار گرفته است. 

فیروزه یکی از شهرستان‌های نیمه شمالی استان خراسان رضوی است. این شهرستان از شمال و شرق به بخش مرکزی شهرستان نیشابور، از جنوب به بخش میان جلگه، از شمال غربی به بخش سرولایت و از غرب به بخش‌های مرکزی و مشکان شهرستان خوشاب و بخش مرکزی شهرستان سبزوار محدود می‌شود. مرکز این شهرستان، شهر فیروزه است که در ۲۰ کیلومتری شمال غرب نیشابور و ۱۴۵ کیلومتری غرب مشهد واقع است و معدن نامدار فیروزه نیز در همین شهر قرار دارد. هم اینک مسئولیت این معدن برعهده یک شرکت تعاونی است که سهامداران آن از روستاییان و ساکنان شهر فیروزه هستند. آنها علاوه بر بهره‌مندی از سود استخراج مواد معدنی، خودشان نیز در این معدن مشغول فعالیت هستند. ورودی معدن مانند ورودی غار است. در بدو ورود نسیم خنکی که ناشی از گذر سفره‌های آب زیرزمینی معدن است روح انسان را تازه می‌کند. 2 طرف تونل، نهری جاری است که آب آن به زلالی و گوارایی آب چشمه است. 

در معدن، ارتفاع تونل‌ها کم و زیاد می‌شود، به نحوی که در برخی نقاط ناگزیر از خم کردن سر هستیم. سراسر تونل سیم‌کشی شده و به فاصله هر ۱۰۰ متر، لامپی روشن است. پس از طی حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر از هر تونل، در چپ یا راست آن تونل دیگری ایجاد شده است که انتهای آن هم به تونل دیگری می‌رسد. در نقطه‌ای که روشن‌تر از سایر نقاط است می‌توان رگه‌های فیروزه را روی دیواره‌های تونل مشاهده کرد. در انتهای یکی از تونل‌ها کارگران با مته‌هایی در دست مشغول کندن جداره دیواره و جدا کردن سنگ‌های فیروزه‌اند. سنگ‌ها رطوبت زده و بسیار نرم هستند، به نحوی که می‌توان آنها را در دست با اندک فشاری خرد کرد، اما رسیدن به سنگ فیروزه درون آن به راحتی جدا شدن پوسته بیرونی نیست. در شهر فیروزه مغازه‌های متعددی برای تراش این سنگ و فروشش وجود دارد. برخی اهالی پس از خرید سنگ استخراجی معدن، آن را با دستگاه می‌تراشند، به گردشگران می‌فروشند و از این طریق کسب و کاری برای خود به راه انداخته‌اند. 


قدمت معدن فیروزه نیشابور

مدیرعامل شرکت تعاونی معدن فیروزه نیشابور گفت: فیروزه از آهن، سولفات مس، آلومینیوم و مولکول آب ساخته شده است و ۹ کشور دنیا از معدن فیروزه برخوردارند، اما باکیفیت‌ترین و مرغوب‌ترین فیروزه جهان متعلق به معدن نیشابور است. «حامد فضلیانی» افزود: معدن فیروزه نیشابور، قدیمی‌ترین معدن فعال دنیاست و شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که از 6 هزار و ۷۰۰ سال قبل آثار باقیمانده از استخراج فیروزه وجود داشته است. با این‌که خیلی از معادن قدیمی پس از استخراج متروکه شدند، اما معدن فیروزه همچنان فعال است. وی اضافه کرد: معدن فیروزه نیشابور در مجموع حدود 7 هزار سال فعال بوده و براساس برآوردهای انجام شده 8 هزار تن ذخیره معدنی دارد. با احتساب این‌که سالانه ۴۰ تن فیروزه از معدن استخراج می‌شود به نظر می‌رسد ۲۰۰ سال دیگر هم بتوان معدن را فعال نگه داشت. 

مدیرعامل شرکت تعاونی معدن فیروزه نیشابور ادامه داد: معدن فیروزه نیشابور بهره‌برداران متعددی از جمله آستان قدس رضوی، سازمان صنایع و معادن و شرکت‌های مختلف دیگر دارد، اما از سال ۱۳۸۱ مسئولیت آن به شرکت تعاونی واگذار شد. همان ابتدای فعالیت ۳۴۲ نفر از روستاییان منطقه در معدن مشغول فعالیت شدند. فضلیانی گفت: در حال حاضر ۱۵۰ نفر که از سهامداران این شرکت و اغلب ساکن روستاهای اطراف معدن هستند، در آن مشغول به کارند. 


شیوه استخراج فیروزه از معدن

مدیرعامل شرکت تعاونی معدن فیروزه نیشابور بیان کرد: روش استخراج فیروزه از معدن با بهره گرفتن از شیوه کارگاه و پایه است و از آنجا که رگه‌های فیروزه عمودی هستند به ناچار استخراج به صورت طبقه طبقه انجام می‌شود. فضلیانی افزود: حداقل ارتفاع سقف کارگاه 2 متر و حداکثر پهنای آن هم 2 متر است. پس از استخراج فیروزه در یک طبقه، 2 متر ضخامت سقف از کارگاه باقی می‌ماند و کار استخراج در طبقه بعدی انجام می‌شود. تاکنون ۱۸ طبقه استخراج در معدن فیروزه انجام و ۵۰ کیلومتر تونل در آن ایجاد شده است. وی اظهار کرد: در معدن فیروزه نیشابور 5 منطقه استخراجی شامل چاه آبدار، غار سبز، تونل رکوب، غار دم و غار زاک وجود دارد و تاکنون استخراج در این معدن تا عمق ۸۰ متر هم پیش رفته است. 

این مسئول گفت: روش فعلی استخراجی در این معدن ۷۰ سال قدمت دارد با این توضیح که پیشتر معدن‌کاری به صورت شدادی انجام می‌شد و داخل معدن چاه‌هایی به عمق ۷۰ تا ۸۰ متر حفر می‌کردند. فضلیانی افزود: در محدوده معدن فیروزه نیشابور ۳۴ غار قدیمی که محل استخراج معدن‌کاران در سال‌های قبل بوده وجود دارد که همه آنها ثبت شده و به دلیل وجود همین غارهاست که گاه از معادن فیروزه نیشابور صحبت می‌شود. وی ادامه داد: شیوه حفر تونل در معدن فیروزه با استفاده از دینامیت و انفجار است چون استخراج رگه‌های فیروزه از معدن بدون انفجار ممکن نیست و اساسا حفر کردن هیچ معدنی در کل دنیا به جز استفاده از روش‌های انفجاری مقرون به صرفه نیست.


فروش فیروزه

مدیرعامل شرکت تعاونی معدن فیروزه نیشابور گفت: هر قدر که سنگ فیروزه از معدن خارج شود باز مشتری خود را دارد با این حال فروش سنگ‌های استخراجی از معدن فیروزه در مزایده عمومی انجام می‌گیرد. فضلیانی افزود: هر چند وقت یک بار که استخراج سنگ‌های فیروزه به حد کفایت رسید و شرایط بازار متعادل بود در محوطه رو‌به‌روی معدن، فیروزه‌ها به صورت بسته در معرض بازدید عموم قرار می‌گیرد و در مزایده به بالاترین قیمت پیشنهادی به فروش می‌رسد. فضلیانی افزود: ۲۰ هزار نفر در شهرهای مشهد، نیشابور و فیروزه در صنعت فیروزه‌تراشی و ساخت زیورآلات فعالیت دارند. 

جاذبه گردشگری معدن فیروزه

مدیرعامل شرکت تعاونی معدن فیروزه نیشابور گفت: در سال ۱۳۹۳ معدن فیروزه نیشابور به عنوان معدن گردشگری ایران معرفی شد، اما هنوز این موضوع به طور کامل در معدن اجرا نشده است. «حامد فضلیانی» افزود: تقویت بخش گردشگری معدن فیروزه نیشابور نیاز به بیمه و تامین زیرساخت‌های لازم از جمله جاده و استراحتگاه دارد که تاکنون هیچکدام از این موارد تامین نشده است. وی بیان کرد: از نظر قانونی، معدن فیروزه نیشابور یک معدن استخراجی فعال بوده که ورود افراد غیر شاغل به آن ممنوع است بنابراین به رغم دریافت مجوزهای لازم از دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط، برای مساله بیمه، خلأ قانونی وجود دارد. با این‌که زیرساخت‌های گردشگری برای معدن فیروزه نیشابور مهیا نشده، سالانه گردشگران زیادی برای دیدن معدن به منطقه می‌آیند، اما شرکت نمی‌تواند خدماتی به آنها ارائه دهد. 

مدیرعامل شرکت تعاونی معدن فیروزه نیشابور گفت: وسایل مورد استفاده برای استخراج از جمله مته از خارج کشور تامین می‌شد و اکنون تامین این وسایل بسیار دشوار شده است. فضلیانی در پاسخ به سوالی در خصوص بروز حادثه در معدن فیروزه نیشابور بیان کرد: طی ۱۷ سال گذشته که شرکت تعاونی، مسئولیت این معدن را برعهده داشته است، هیچ حادثه منجر به فوت یا قطع عضوی رخ نداده است. فقط 3 حادثه در این معدن رخ داده که مربوط به قبل از انقلاب بوده است.