سپر زمینی در مقابل خطرات فضایی
گفت و گو با «پی‌یر روشت» استاد دانشگاه مارسی فرانسه در حوزه زمین و سیارات درباره همه شایعاتی که درمورد برخورد شهاب‌سنگ‌ها و سیارک‌ها با زمین وجود دارد
اشکان خسروپور/خبر‌نگار
فرضیه نابودی جهان بر اثر برخورد شهاب‌سنگ‌های غول‌پیکر یا سیارک‌ها با تخیل حتی پیش آمدن سرنوشت احتمالی دایناسورها برای ما آدم‌ها، عده‌ای را به تکاپو انداخته تا راه‌های دفاعی ویژه‌ای را برای کم کردن احتمال این برخورد تدارک ببینند. هر چند گروهی این ماجراها را رد می‌کنند و آنها را افسانه می‌خوانند. برخی از این برنامه‌ها، شامل تغییر مسیر شهاب‌سنگ هم می‌شود، به شکلی که اگر خرد کردن تخته‌سنگ بزرگ غیرممکن باشد، دست‌کم آن را در مسیری فرعی بیندازند. از روی همین فرضیه فیلم‌ها و کتاب‌های علمی- تخیلی فراوانی هم نوشته شده است. اما در دنیای واقعی چقدر احتمال برخورد شهاب‌سنگ خطرآفرین با زمین جدی است و آیا می‌تواند نسل بشر را منقرض کند؟
روس‌ها در جست‌وجوی سیارک‌ها
میلیون‌ها روبل روسی، هزینه‌ای است که تا به حال از سازمان فضایی روسیه برای پژوهش درباره احتمال برخورد سیارک‌ها و دنباله‌دارها با زمین صرف شده است. بخشی از این پروژه طولانی‌مدت به بررسی وضعیت کیهان، ساخت و نصب تلسکوپ و تجهیزات ردیاب فضایی روی زمین و در فضا و... اختصاص دارد. به‌دلیل سری بودن، بسیاری از جزئیات اینگونه پروژه‌ها درباره شیوه کارکرد این سیستم‌ها و اینکه آیا سامانه‌ای برای نابودی شهاب‌سنگ‌های احتمالی وجود دارد یا نه، در دسترس نیست. ایتارتاس گزارش داده که دست‌کم 50میلیون روبل برای چنین پروژه‌هایی هزینه می‌شود.
انحراف سیارک‌ها؛ برنامه جدی ناسا
ناسا نیز برنامه بلندمدت و جدی برای بررسی خطرهای کیهانی و مقابله با آنها تدارک دیده است. مهم‌ترین هدف پروژه «دارت» آمریکا که قرار است در سال 2020به نتیجه برسد، منحرف کردن مسیر حرکت شهاب‌سنگ‌ها یا جرم‌های آسمانی خواهد بود. یکی از اهداف این پروژه، شناسایی اجرامی است که جرم متوسط یا کمی دارند چون پیدا کردن این اجرام معمولا کار دشواری است. البته، این برنامه بیشتر فاز پژوهشی دارد و جزئیاتی درباره اینکه چنین پروژه‌ای از نظر عملی چطور کار خواهد کرد، منتشر نشده است.
اجرام متوسط می‌توانند خطری برای شهرها باشند
«پی‌یر روشت»، استاد دانشگاه مارسی فرانسه در حوزه زمین و سیارات درباره میزان جدی بودن خطر شهاب‌سنگ‌ها برای حیات زمین با همشهری گفت‌وگو کرده است. او می‌گوید: احتمال اینکه شهاب‌سنگی بتواند باعث نابودی کل حیات زمین شود، ناچیز است؛ ضمن اینکه تا زمانی که چنین اتفاقی رخ بدهد، احتمالا ما خودمان زمین را به مقصد یک سیاره دیگر ترک کرده‌ایم.
خطر برخورد یک جرم آسمانی بزرگ با زمین چقدر جدی است و چقدر احتمال دارد که در چند دهه آینده چنین واقعه‌ای برای ساکنان زمین رخ بدهد؟
البته که یک ریسک کوچکی در این‌باره وجود دارد اما در عین حال، تعداد دنباله‌دارها و سیارک‌های خطرناک در منظومه شمسی نسبت به گذشته کمتر شده است. ما همین الان حفره‌های بزرگی را در ماه و برخی سیارات می‌بینیم که نتیجه برخورد سنگ‌های آسمانی هستند که مدت‌ها پیش برخورد کرده‌اند. ضمن اینکه گفته می‌شود ماه نیز بر اثر برخورد یک جرم آسمانی غول‌پیکر با سیاره دیگری ایجاد شده است. دوره این برخوردهای عجیب گذشته و به‌نظر نمی‌رسد برخوردهایی به این وحشتناکی را دیگر در منظومه‌مان شاهد باشیم؛ یا دست‌کم به این زودی‌ها وقتش نیست، چون به‌نظرم منظومه‌شمسی هم‌اکنون وضعیتی ایستا و پایدار دارد.
اما برخی می‌گویند، همین که سازمان‌های فضایی بزرگ برنامه‌هایی برای دفاع از زمین تدارک دیده‌اند، یعنی این احتمال صفر نیست و شاید به اندازه کافی درباره‌اش اطلاع‌رسانی نمی‌شود.
شهاب‌سنگ‌های کوچک همیشه به زمین برخورد می‌کنند اما شهاب‌سنگ بزرگی، شبیه آن‌چیزی که احتمالا 60میلیون سال پیش حیات دایناسورها را با چالش جدی مواجه کرده و حدود 200کیلومتر قطر داشته است نه؛ چون برخورد چنین جرم بزرگی که بتواند چنان تأثیر عجیبی روی سیاره ما بگذارد، هر چندین میلیون سال یک‌بار رخ می‌دهد. با این حساب، احتمالا شهاب‌سنگ بزرگ بعدی 300میلیون سال دیگر به زمین برخورد می‌کند؛ زمانی که ما احتمالا جای دیگری را برای ادامه حیات انتخاب کرده‌ایم، اما حتی اگر فرض بگیریم که بشر در زمان برخورد شهاب‌سنگ همچنان روی زمین سکونت داشته باشد، باز هم با برخورد یک شهاب‌سنگ غول‌پیکر حیات در زمین متوقف نمی‌شود؛ چنان‌که در زمان دایناسورها هم اینطور نشد. بعد از نابودی دایناسورها نوع دیگری از حیات در زمین شکل گرفت، پستانداران باز هم تولیدمثل کردند و به زندگی ادامه دادند.
درباره برنامه‌های تحقیقاتی بگویید که برای مقابله با برخورد سیارک‌های غول‌پیکر با زمین در حال اجرا هستند. این برنامه‌ها بیشتر روی چه زمینه‌هایی تمرکز دارند و چطور قرار است جلوی مرگ اهالی زمین را بگیرند؟
برنامه‌هایی که الان در جریان هستند، هدفشان پیدا کردن و تغییر مسیر اجرامی به‌مراتب کوچک‌تر (چیزی بین یک تا 10 کیلومتر)است که حیات بشر را نابود نمی‌کنند، اما می‌توانند یک شهر یا کشور را با چالش‌های جدی روبه‌رو کنند. یک شهاب‌سنگ با قطر چند کیلومتر، حجم و جرم عجیبی دارد که نابود کردن آن با راکت یا امثالهم کار دشواری است. به همین دلیل عمدتا برنامه‌هایی برای منحرف کردن آنها از مسیر اصلی‌شان وجود دارد که هدفشان شناسایی اجرام، چک کردن مسیر آنها و احتمال برخورد با زمین است و در نهایت می‌خواهند به جایی برسند که بتوانند به مرور این مدار را تغییر بدهند. همین تغییر مدار، کاری پرهزینه و زمان‌بر خواهد بود و برای موفقیت آن، باید برنامه‌های مفصلی چیده شود. اجرام بزرگ، بسیار غول‌پیکر هستند و نمی‌توان با راکت یا چیزی شبیه آن متوقف‌شان کرد. در نتیجه شاید برای تغییر مدار نیاز باشد که از سامانه‌های دیگری استفاده شود.
بعضی‌ها به پرهزینه و در عین حال، بی‌فایده بودن چنین برنامه‌هایی انتقاد دارند. آیا واقعا اینطور است که سازمان‌های فضایی آینده باید هر جرم آسمانی بزرگی را منفجر کنند یا راه‌های کم‌چالش‌تری نیز وجود دارد؟
یکی از راه‌هایی که می‌تواند جلوی هزینه اضافه را بگیرد، بازبینی مسیر دقیق شهاب‌ها و پیش‌بینی محلی است که محل فرودشان خواهد بود. فرض کنید اگر قرار باشد یک شهاب‌سنگ – حتی غول‌پیکر – در یک منطقه بزرگ صحرایی فرود بیاید، وقتی مشکل خاصی برای بشر به‌وجود نمی‌آورد، شاید پرتاب یک موشک یا مجموعه‌ای از سیستم‌ها برای منحرف کردن آن اقتصادی نباشد.
