مواجهه با چالش‌های آبی

گلبهار کیامنش | خبرنگار


تجربه سال‌ها خشکسالی در پرآب‌ترین استان‌های کشور، رویای دسترسی مداوم و مطمئن به منابع آبی را ناگهان با چالش روبه‌رو کرد.

 تا پایان دهه 70 و 80 بسیاری از مردم با اطمینان از همیشگی بودن وجود منابع آبی تصور می‌کردند که آب در بستر رودخانه‌های شهر و دیارشان همواره جریان دارد، اما وقایع آبی سال‌های پایانی دهه 80 و نیز خشکسالی‌های غیرمنتظره 7 سال نخست دهه 90، هراس از بی‌ثباتی موقعیت آبی کشور را به دغدغه همگانی تبدیل کرد. 

به دنبال افزایش حساسیت‌های محیط زیستی جامعه و درک این واقعیت که بحران کنونی آب، ریشه در نگرش غیرعلمی و رفتار‌های اسراف‌آمیز با منابع آبی دارد، تلنگری جدی به مدیران اقتصادی وارد آمد، به طوری که مدیران ارشد استان‌های درگیر با هدف رویارویی با بحران پیش آمده، در جست‌و‌جوی راهکاری علمی برآمدند، هرچند استفاده از دانش و تکنولوژی برای پایداری منابع آبی تا پیش از آن سال‌ها، هیچ‌گاه مورد توجه قرار نگرفته بود. 

حتی در نیم قرن گذشته، اهتمامی برای توسعه ساختاری منابع آبی در استان‌های کشور نشده بود، حال آن‌که تولید محصولات کشاورزی و بهبود امنیت غذایی، نیازمند دسترسی بلندمدت و بدون اختلال به منابع آبی است. 

به این ترتیب اجرای روش‌های‌ علمی در زمینه آبیاری‌های زراعی و بهره‌گیری از تکنولوژی مدرن در حوزه‌های کشاورزی و صنعتی در شهرهای پرآب شمالی، محور برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت مدیران قرار گرفت، زیرا پراکندگی بارش‌های سالانه از لحاظ زمانی و مکانی در این نواحی بسیار نامناسب است.

 مهم‌تر آن‌که راندمان آبیاری در کشاورزی همواره پایین بوده است. آب در کشاورزی حتی در استان‌های شمالی همیشه به عنوان محدودکننده‌ترین عامل در تولید مطرح بوده است. 

محدودیت منابع آبی موجب شده است تا بهره‌برداری از این منابع در طول تاریخ به صورت نظام‌‌مند و در چارچوب ضوابط و معیارهای حساب شده انجام شود.

 به همین دلیل از گذشته تاکنون برای استفاده از آب‌های سطحی و پرآبی قنات‌ها و چاه‌ها، در مسیر بسیاری از رودهای کشور، سدها و بندهایی ساخته شده که دسترسی به آب را در همه روزهای سال امکان‌پذیر کرده است، اما در چند سال اخیر با توجه به ظهور سازه‌های جدید برای ذخیره‌سازی، انتقال و توزیع آب ضروری است که روش‌های بهره‌برداری مناسب از این سازه‌ها، مورد مطالعه قرار بگیرد. 

واقعیت این است که تجربه‌های یک دهه گذشته این باور را در مردم ایجاد کرده است که پاسداری از منابع آبی کشور نیازمند مشارکت همگانی است. منابع آبی، عنصری کمیاب است و آب، هیچ جایگزینی مانند خود ندارد.

 حتی با وجود انواع نوشیدنی‌ها هیچ‌یک از آنها هنوز نتوانسته‌اند جای آب گوارا را بگیرند. نداشتن عوارض جانبی، سهل‌الوصول بودن، ارزانی و تنوع کاربرد از جمله ویژگی‌های منحصر به فرد آب در مقایسه با سایر نوشیدنی‌هاست. 

در حوزه کشاورزی هم آب یکی از ارکان اساسی کشت و زرع است. بنابراین بهره‌برداری پایدار از منابع آبی و حفاظت از اکوسیستم‌های گیاهی و جانوری که به نوعی متکی به اکوسیستم‌های آبی است از جمله وظایف همه شهروندان است.

 به یاد داشته باشیم که ما فقط به دوره‌ای کوتاه از زمان تعلق داریم. دنیا و ذخایر موجود فقط برای ما نیست، بلکه امانتی در دستان ماست.

 بنابراین حفاظت از آب و محیط‌زیست وظیفه همگان است. بی‌تردید یکی از مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری تمدن‌ها، نگرش مسئولانه جامعه اعم از کشاورزان، شهرنشینان و... به آب بوده است.

 نگاه درست به طبیعت و الزام اخلاقی برای پاسداشت آب و منابع آبی باعث شده که گذشتگان این سرزمین، نگاهی بلندمدت و ساختاری برای بهره‌برداری از منابع آبی داشته باشند.