غیریت‌سازی ترفند نظام‌ها برای حکومت بر مردم
صادق زیباکلام _ استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران
یکی از شیوه‌هایی که از جانب بسیاری از نظام‌ها به‌خصوص نظام‌های کمتر دمکراتیک، مورد استفاده قرار می‌گیرد، فرایند غیریت‌سازی است. بسیاری از نظام‌های سیاسی تلاش می‌کنند با غیریت‌سازی و ایجاد یک دشمن نیرومند خارجی، فضایی را برای انسجام، وحدت و مهم‌تر از همه، حمایت از خود، در سطح جامعه ایجاد کنند. در این شرایط نظام‌ها شرایطی را شکل می‌دهند که مردم ترجیح دهند انتقادها و نارضایتی‌هایشان از وضع موجود کشورشان را کنار بگذارند، همه پشت حکومت قرار بگیرند تا خطر دشمن خارجی رفع شود و بعد از حل مشکل به‌دنبال مطالباتشان بروند. این سیاست شناخته‌شده‌ای است که در علم سیاست و در حوزه روابط بین‌الملل بیگانه نیست.
این سیاست وجه دیگری هم دارد. با به‌وجود آمدن آن دشمن خارجی بسیاری از توجهات به‌طور طبیعی از مسائل و مشکلات داخلی دور و معطوف آن دشمن خارجی می‌شود، به‌عبارت دیگر احتیاجی نیست که حکومت‌ها از مردم بخواهند که فعلا مطالبات، نارضایتی و انتقادهایشان را کنار بگذارند تا از برهه سخت رد شوند و پس از آن به مطالبات مردم بپردازند، در چنین فضایی به‌طور اتوماتیک این اتفاق می‌افتد و توجهات از تنگناهای داخلی دور و متوجه آن بحران به‌وجود آمده خارجی می‌شود.
اما فراموش نکنیم که هر اندازه نظام‌ها دمکراتیک و مردمی‌تر باشند استفاده از این سلاح دشوارتر می‌شود؛ به‌عنوان مثال اگر آقای ترامپ خیلی نمی‌تواند با غیریت‌سازی ایران و از تهدید خارجی‌ای به نام ایران استفاده کند، چون در کشور آمریکا قوه مقننه هم قدرت زیادی دارد و مستقل است. در همین مدت اخیر مشاهده کردیم که مجلس سنا و کنگره جلسه‌ای با ترامپ گذاشته بودند و به او هشدار داده بودند که نمی‌تواند بدون مجوز کنگره، وارد جنگ ایران شود. حال شما فرض کنید اگر نظام دمکراتیک نباشد هیچ قدرتی نمی‌تواند جلوی ترامپ و واشنگتن را بگیرد به‌عبارت دیگر در یک نظام دمکراتیک تنها ترامپ نیست که تصمیم‌گیری می‌کند و از آن عنصر غیریت سوءاستفاده می‌کنند. نهادهای دیگر حاکمیت وجود دارند و چنین اجازه‌ای را به حکومت نمی‌دهند اما اگر نهادهای دیگر چندان نیرومند نباشند، آن زمان تمام تصمیم به‌عهده آقای ترامپ و رئیس‌جمهور می‌افتد.
تنها نهادهای قانونی نیستند که امکان مانع تراشی در مسیر غیریت‌سازی حکومت را دارند، بلکه رسانه‌ها و مطبوعات عنصر دیگری هستند که با انتقاد از سیاست حکومت و مطرح کردن اینکه بخشی از این حرف‌ها مجازی است نه حقیقی، کار را برای ترامپ دشوار می‌کنند. اما در جوامعی که کمتر در آن دمکراسی نهادینه شده است این تنها پارلمان نیست که قدرت چندانی ندارد و نمی‌تواند جلوی حکومت به‌معنای قوه مجریه را بگیرد، بلکه رسانه‌ها هم نمی‌توانند آن سیاست غیریت‌سازی و دشمن تراشی را مورد نقد و بررسی قرار بدهند.
بنابراین به‌وجود آوردن یک غیریت در بیرون از مرزها و ایجاد دشمنی در خارج از مرزها یک پدیده جدی است که تنها از طریق نهادهای دیگر قدرت، آزادی مطبوعات و آزادی بیان می‌توان آن را با چالش روبه‌رو کرد.
همانطور که اشاره کردم، غیریت‌سازی سیاست شناخته‌شده‌ای است که بسیاری از کشورها از آن استفاده کرده‌اند و با به‌وجود آوردن خطر یک تهدید خارجی سعی شده است تا حمایت‌های لازم را برای حکومت جلب کنند اما این سیاست نمی‌تواند پایدار باشد، به‌عنوان مثال وضعیتی که هم‌اکنون میان ایران و آمریکا رخ داده است، این دغدغه مطرح شد که آیا برخورد نظامی میان ایران و آمریکا به‌وجود می‌آید یا خیر؟ به‌طور یقین این وضعیت چه از طرف ایران و چه از طرف آمریکا، نمی‌تواند برای مدت طولانی ادامه پیدا کند؛ چرا که درگذر زمان مشخص می‌شود این خطری که حکومت سعی در ایجاد آن دارد، چندان هم جدی نیست.
