ظرفیت کردستان برای کشت گیاهان دارویی

محمدتوفیق مشیرپناهی  | سنندج- خبرنگار:


کردستان به دلیل ویژگی‌های طبیعی و داشتن خاک مناسب، علاوه بر کشاورزی، زمینه‌ای مناسب برای رشد گیاهان دارویی است. از سوی دیگر با وجود جنگل‌های بلوط گیاهانی مانند چونور، گرمینه و فراورده‌هایی چون مازوج برگرفته از درخت مازوج که صرفاً روی درخت بلوط‌های زاگرس می‌روید، گیاهان خاص این منطقه هستند. در ادامه گفت‎وگوی همشهری را با «سید مختار هاشمی» دکترای آب و کارشناس و فعال محیط زیستی استان در مورد وضعیت گیاهان دارویی کردستان بخوانید.

گونه‌های خاص و شاخص گیاهان دارویی در ‌ کردستان کدامند؟

با توجه به پراکندگی گیاهان دارویی در ایران و این‌که اغلب گیاهان شناخته شده دارویی ایران با دیگر کشورهای همسایه ایران و اروپایی مشترک هستند، گیاهان دارویی که در این استان رشد می‌کنند، در سایر مناطق ایران نیز رشد می‌کنند و نمی‌توان از گیاه دارویی خاصی به عنوان گونه خاص و شاخص این استان نام برد؛ زیرا هیچ‌یک از گیاهان دارویی ایران به‌جز تعدادی از گیاهان معطر ایرانی که ارزش دارویی آنها به‌درستی شناخته شده نیستند (اگرچه ممکن است توسط بعضی افراد بومی بدون تحقیق مصرف شوند) انحصاری و مختص ایران نیستند و به‌تبع در استان کردستان نیز چنین است. 

تعدادی از گیاهان هستند مانند چونور، گرمینه و فراورده‌هایی چون مازوج برگرفته از درخت مازوج یا «دار مازو» و موخور که صرفاً روی درخت بلوط‌ زاگرس می‌روید و توسط بعضی از مردم استان برداشت می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد، صرفاً در این استان می‌روید.

کاشت و برداشت گیاهان دارویی در استان تا چه اندازه توجیه اقتصادی دارد؟

رشد هر گیاهی از جمله گیاهان دارویی وابستگی زیادی به شرایط آب و هوایی مناطق تحت کشاورزی دارد. از سوی دیگر برای این‌که بدانیم یک صنعت تا چه اندازه در یک منطقه می‌تواند توجیه اقتصادی داشته باشد، باید شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مردم آن منطقه را هم در نظر بگیریم. به عنوان مثال در جایی که تولید سیب صرفه اقتصادی دارد و باغدارهای آن منطقه در باغ‌هایشان سیب می‌کارند، کاشت زردآلو توجیه اقتصادی ندارد. در استان کردستان هم همین شکل است. اگر اتفاقات سال‎های اخیر مانند آتش‎سوزی و تخریب مراتع، گرد و غبارها و موضوع آب حل شود، این استان می‌تواند به کشت گیاهان دارویی هم بپردازد.

اکنون بیشتر زمین‌های شیبدار این منطقه زیر کشت گندم دیم است و از آب موجود به منظور تولید محصولات اقتصادی و پرنیاز در دشت‌ها استفاده می‌شود. اگر شرایط همین‌گونه باشد به اندازه کافی آب و زمین مناسب برای تولید گیاهان دارویی وجود ندارد و کشت گیاهان دارویی دیم توجیه اقتصادی ندارد؛ زیرا کشاورز ترجیح می‌دهد محصولی را تولید کند که مشتری و خریدار آن آماده پرداخت پول فوری باشد، اما اگر سرمایه‌گذار باشد یا شرکت‌های تولید و مصرف‌کننده گیاهان دارویی مزرعه‌ای را در آنجا تأسیس کنند و گیاهانی را که کشت کرده‌اند پس از برداشت، به دارو تبدیل شود، منافعی حاصل خواهد شد. 

این تنوع و گستردگی در استان چگونه است؟ 

همان‌طور که اشاره کردم، تنوع و گستردگی رشد گیاهان دارویی وابسته به شرایط آب و هوایی هر منطقه است؛ با توجه به شرایط مساعد و معتدل آب و هوایی کردستان این استان دارای پوشش گیاهی گسترده و متنوعی است. از سوی دیگر در استان هم زمین‌های خوب برای کشت گیاهان دارویی وجود دارد و هم ذخایر آبی مناسب. با یک مدیریت درست می‌شود از ظرفیت‌های خوب استان بهترین بهره را گرفت. 

اهمیت این گیاهان در پرورش دام‌ها، سلامت و کیفیت گوشت آنها چیست؟ 

قطعاً تأثیر مثبتی دارد. بسیاری از این گیاهان کاربردهای مختلفی دارند و تنها بخشی از آنها به تولید داروهای گیاهی اختصاص پیدا می‌کند و از سایر بخش‌های آنها می‌شود استفاده‌های دیگری کرد. به عنوان نمونه از پوست میوه‌ها که دورریختنی است می‌شود اسانس درست کرد و از تفاله این پوست‌ها ماده ارزشمند «پکتین» استخراج می‌شود که نوعی قند سنگین برای قوام دادن به داروهاست. 

دانه گیاهان دارویی نیز بهترین خوراک برای دام‌هاست که بر سلامت و کیفیت گوشت آنها تأثیر می‌گذارد و در بسیاری از کشورهای دنیا از آن استفاده می‌شود. البته باید در نظر گرفت ورود بی‌رویه دام‌ها به مراتع و مزارع کشت گیاهان دارویی در انقراض این گیاهان نقش مهمی دارد که باید برنامه‌ریزی درست آن را مدیریت کرد. 

در چند سال گذشته پدیده ریزگردها در غرب کشور چالش بزرگی را برای ساکنان منطقه ایجاد کرده است؛ این پدیده تا چه میزان تأثیر منفی روی گیاهان دارویی داشته است؟ 

این پدیده همان اندازه که روی انسان‌ها تأثیر منفی دارد و زندگی آنها را به خطر انداخته، روی تمام گیاهان از جمله گیاهان دارویی نیز تأثیر منفی داشته است.این ریزگردها همانند لایه‌ای روی گیاهان می‌نشینند و باعث می‌شوند که گیاهان آرام‌آرام خشک و نابود شوند. متأسفانه خشکسالی سال‌های اخیر(تا سال 96) و برخی سدسازی‌ها در داخل کشور و کشورهای همسایه از سوی دیگر باعث این پدیده شده است. 

نیمی از جنگل‌های جنوبی زاگرس نیز به همین علت تخریب و دچار خشکیدگی شده است. این پدیده یا در صورت بارندگی فروکش می‌کند یا در صورت پرآب شدن رودها این منطقه می‌تواند از آسیب‌های این پدیده رهایی یابد. میزان نزولات جوی در نیمه دوم سال 97 تاکنون می‎تواند در تغییر اکوسیستم منابع طبیعی و مراتع تا حدودی تغییر ایجاد کند که در نهایت به نفع طبیعت است.


 منابع طبیعی 
 

قاچاق گیاهان بهاری 

مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی استان کردستان با اشاره به این‌که مدیریت صحیح برداشت گیاهان بهاری نیازمند تلاش همگانی است، گفت: هر سال این اداره کل برای مدیریت صحیح بهره‌برداری از این گیاهان بر اساس قوانین و مقررات جاری با بهره‌برداران محلی ذی‌حق یا تعاونی‌های روستایی قرارداد می‌بندد. به گزارش ایسنا «پیام شریفی» اظهار کرد: استان کردستان با توجه به شرایط اقلیمی خاص و تنوع آب و هوایی بیشترین گیاهان بهاری را در کشور به خود اختصاص داده است. وی عنوان کرد: متأسفانه بسیاری از گیاهان بهاره به صورت قاچاق و غیررسمی از استان خارج می‌شود و آمار دقیقی از برداشت گیاهان بهاره در دسترس نیست.

 مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی استان کردستان ذکر کرد: منابع طبیعی برای هر شهرستان طرحی به نام طرح‌های مصوب بهره‌برداری محصولات فرعی جنگلی و مرتعی دارد که در آن مشخص شده هر شهرستان دارای چه ظرفیتی از لحاظ آب و هوایی و نوع گیاهان بهاره است.  این مسئول در ادامه افزود: تعدادی از شهرستان‌های استان از جمله مریوان، سروآباد، کامیاران و سنندج بیشترین آمار برداشت از «ریواس» را دارند و در این زمینه شاخص هستند. 

مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی استان کردستان با اشاره به این‌که مدیریت صحیح برداشت گیاهان بهاره نیازمند تلاش همگانی است، افزود: شهرستان مریوان دارای یکی از تعاونی‌های فراگیر منابع طبیعی و کشاورزی فعال است که اعضای آن به نوعی در برداشت یا فروش و صادرات این گیاهان مشارکت فعال دارند.  شریفی افزود: ریواس برداشت شده جزو منابع طبیعی و اراضی ملی است که به صورت خودرو رویش می‌کند. 

مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی استان کردستان بیان کرد: شرکت تولید بذر در کشور، بذر گیاهانی از جمله ریواس، کنگر، غازیاغی و سایر گیاهان دارویی و خوراکی را به صورت فروشی دارد که کشاورزان می‌توانند این بذرها را خریداری کرده و در زمین‌های کشاورزی بکارند.  شریفی ادامه داد: کشاورزان کردستانی به دلیل شرایط آب و هوایی استان ‌می‌توانند بذر این گیاهان را بکارند و به عمل بیاورند، این کار اقتصادی نیز به شمار می‌آید.  وی اظهار کرد: ریواس و کنگر جنبه صادراتی بسیار مهمی در کشور دارد، لذا در این شرایط می‌طلبد کشاورزان استان نسبت به صادراتی بودن آن اقدام کنند. ‌