زنان ریاضیدانی که جهان را تغییر دادند

مریم میرزاخانی را نمی‌شود در دنیای علم از یاد برد. جبر روزگار به او امان تحقیقات بیشتر و کشفیات جدید در ریاضیات را نداد اما او با تلاش و پشتکارش تبدیل به الگویی برای بسیاری از دختران و زنان ایران و جهان شد که علم را با هیچ پول و ثروتی در جهان عوض نمی‌کنند. روز تولد مریم میرزاخانی حالا به نام روز جهانی زنان در ریاضیات گرامی داشته می‌شود. امروز هرچند جای «نخبه آرام» ایرانی علم ریاضی خالی است اما نام او در میان زنانی که دنیا را متحول کردند همچنان می‌درخشد.





مریم میرزاخانی؛ نخبه آرام
«چیره‌دست در گستره‌ قابل توجهی از تکنیک‌ها و حوزه‌های متفاوت ریاضی، او تجسم ترکیبی کمیاب است از توانایی تکنیکی، بلندپروازی جسورانه، بینش وسیع و کنجکاوی ژرف.» این توصیف کمیته مدال فیلدز از مریم میرزاخانی، ریاضیدان ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد است که با درگذشتش در ۴۰ سالگی، دنیا از ذهن زیبا و خلاق او محروم شد.
در تاریخ معاصر، علم ایران را نمی‌شود بدون نام مریم میرزاخانی بازخوانی کرد. مریم میرزاخانی که او را با بزرگ‌ترین ریاضیدانان دنیا مانند «امی نوتر» مقایسه می‌کنند آن‌قدر آرام و بی‌حاشیه بود که شاید خیلی از ایرانی‌ها او را تنها پس از مرگش پس از ۴ سال نبرد با سرطان شناختند. از او به سختی می‌توانید در کل اینترنت مصاحبه‌ای پیدا کنید. آن‌قدر  تمام وجودش معطوف به هدف و تحقیقاتش بود که به هیچ حاشیه دیگری توجهی نداشت.
وقتی مدال فیلدز که بالاترین نشان در ریاضیات است به او اعطا شد به‌خاطر شخصیت باحیایش حتی والدینش را هم از این موضوع باخبر نساخت و آنها از طریق رسانه‌ها از این موضوع باخبر شدند. او به آنها گفته بود که کار بزرگی انجام‌ نشده است!
 مریم میرزاخانی نخستین زن و نخستین ایرانی است که موفق به کسب جایزه «فیلدز» شده بود. از این جایزه به‌عنوان عالی‌ترین نشان در علم ریاضیات یاد می‌شود. برای زنان دنیا، میرزاخانی یک الگو بود که موفقیت را در یک رشته مردسالار از آن خود کرده بود.
برنده شدن مدال فیلدز توسط مریم یک دستاورد منحصربه‌فرد است؛ نه‌فقط برای اینکه او نخستین زنی بود که بدان دست‌یافت بلکه از آن‌ جهت که او یک ایرانی است و این تصور که زنان ایرانی تحصیل نمی‌کنند درهم‌ شکسته شد.









هیپاتیا؛ اولین زن ریاضیدان
هیپاتیا، ‌دختر تئون، ریاضیدان یونانی بود که مدرسه‌ای در شهر اسکندریه برپا کرده بود. او را نخستین ریاضیدان زن جهان می‌دانند.
هیپاتیا در مدرسه پدرش فلسفه و ستاره‌شناسی درس می‌داد. هرچند از او اثر و نوشته خاصی در دست نیست اما گفته می‌شود در پژوهش‌های پدرش نقش جدی ایفا کرده است. در سال2009 میلادی از زندگی هیپاتیا فیلمی با نام «آگورا» ساخته شد که همایون ارشادی، بازیگر ایرانی نیز در آن شرکت داشت. هیپاتیا آخرین کتابدار کتابخانه شهر اسکندریه بود و در سال415 بعد از میلاد، به جرم شیطان‌پرستی توسط مسیحیان اسکندریه به قتل رسید.







آدا لاولیس؛ جادوگر اعداد
او یکی از فرزندان لرد بایرون انگلیسی بود و با لقب جادوگر اعداد شناخته می‌شد. او که در دوران ویکتوریایی در انگلیس زندگی می‌کرد را به‌عنوان یکی از پیشگامان نظریات مربوط به ماشین‌های محاسباتی (کامپیوترها) می‌شناسند. او در سده19 میلادی، صدسال پیش از اینکه نخستین کامپیوترها اختراع شوند، فرضیه‌هایی را مطرح کرده بود که می‌گفت ماشین‌ها می‌توانند تمام محاسبات پیچیده عددی را انجام داده و کارهای خارق‌العاده بسیاری را به سرانجام برسانند.





















سوفی ژرمن؛ تحصیل با لباس مردانه
«ماری‌سوفی ژرمن»، دانشمند و ریاضیدان فرانسوی قرن18 با مطالعه آثار مربوط به ارشمیدس به هندسه و ریاضیات علاقه‌مند شد. برای اینکه بتواند در دانشگاه و مدرسه حاضر شود و دانش مورد علاقه‌اش را دنبال کند، ناچار بود به تنها آکادمی ریاضی پاریس برود که تنها مردان را پذیرش می‌کرد. در نتیجه سوفی ناچار بود خودش را به شکل یک مرد درآورده و با هویت جعلی سرکلاس درس حاضر شود. در زمان زندگی و حتی پس از مرگ کسی او را به‌عنوان یک ریاضیدان جدی نگرفت .زمانی که سوفی ژرمن درگذشت، مشخصات او را به‌عنوان «یک زن بدون حرفه»‌ ثبت کردند.






















امی نوتر؛ نابغه ریاضی تمام دوران
او نه‌تنها به‌خاطر خلاقیت و نبوغش در ریاضیات شناخته می‌شد بلکه تابوشکنی و حضورش در مجامع علمی مردسالار بسیار مورد توجه بود. نوتر که به‌خاطر نوآوری‌های گسترده در زمینه جبر شناخته می‌شود، سال‌ها برای تدریس و سخنرانی در دانشگاه‌های آلمان با مشکلات جدی روبه‌رو بود، چون هیچ‌جا او را به‌عنوان یک استاد زن نمی‌پذیرفتند. «امی» نیز به ناچار، به‌عنوان استاد مرد ثبت‌نام می‌کرد. آلبرت اینیشتین، دانشمند معروف در توصیف او، «امی نوتر» را خلاق‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نابغه ریاضی در تمام دوران خوانده بود.












جوان کلارک؛ زن کدشکن
او در زمان جنگ جهانی به‌عنوان «کدشکن» و کاشف پیام‌های رمزی محرمانه فعالیت می‌کرد و تنها زنی بود که در این سمت فعالیت داشت. او در نهایت ماشینی را اختراع کرد که می‌توانست پیام‌های رمزشده را به‌صورت خودکار و سریع‌تر از شیوه‌های سنتی به پیام‌های قابل خواندن تبدیل کند. هرچند او بعدها به‌عنوان سرپرست تیم سری مشغول به‌کار شد اما کمتر از مردانی که در رده‌های پایین‌تر مشغول کار بودند، حقوق می‌گرفت و مورد احترام بود.
















رادیا پرلمن؛ مادر اینترنت
پرلمن را به‌عنوان «مادر اینترنت» ‌نیز می‌شناسند. او در دهه1970 (1350) بعد از اینکه از دانشگاه «ام‌آی‌تی» در رشته ریاضی فارغ‌التحصیل شد، روی نوعی از الگوریتم‌هایی کار کرد و اختراع پروتکل درخت پوشا را به‌دنبال داشت. پروتکل درخت پوشا یک پروتکل اینترنتی است که توپولوژی بدون حلقه برای شبکه‌های محلی اینترنت دارد و راه‌اندازی شبکه جهانی اینترنت را امکان‌پذیر کرد.