گرد و غبار
طغیان کانون‌های جدید گرد و غبار در 5استان
دبیر ستاد ملی مبارزه با گردوغبار: سیل، گردوغبار را در دشت‌های کرمان، خراسان جنوبی و رضوی، سیستان و بلوچستان و خوزستان تشدید می‌کند
الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار
بعد از بارش‌های سنگین و سیل‌آسا در چند هفته اخیر که برخی استان‌ها را درگیر تبعات خود کرد، اتفاقات خوبی برای تالاب‌های خشکیده کشور که به کانون‌های ایجاد گردوغبار تبدیل شده بودند رخ داد و بخش قابل توجهی از آنها را پرآب کرد. آبگیری تالاب‌ها، کانون‌های گردوغبار کشور در نقاط مختلف را به‌طور موقت مهار کرد اما اینکه آیا این کانون‌ها برای همیشه مهار خواهند شد یا نه و حتی برعکس آیا سیلاب رخ داده می‌تواند منشا تشکیل کانون‌های جدید گردوغبار شود موضوعی است که این روزها در مورد استان‌های درگیر سیل به‌ویژه آنها که پیش از این درگیر گردو غبار بودند مطرح می‌شود. کارشناسان معتقدند نباید به این بارش‌ها و رطوبت ایجاد شده دل‌خوش کرد و لازم است اقدامات کنترلی که پیش از این به اجرا در آمده همچنان ادامه یابد و حفظ شود.
سیل کانون‌های گردوغبار در دشت‌ها را فعال می‌کند
برخلاف تصور برخی که براین باورند بارش‌های شدید اخیر، مسئله گردوغبار را تا حدود زیادی کنترل کرده، اثرات این بارش‌ها بر کانون‌های گردوغبار، درازمدت نخواهد بود. علی‌محمد طهماسبی‌بیرگانی، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست و دبیرستاد ملی مبارزه با گردوغبار کشور دراین باره به همشهری می‌گوید: «براساس تحقیقاتی که در دنیا و همچنین در ایران انجام شده، وقتی سیلاب رخ می‌دهد به‌طور مقطعی و کوتاه‌مدت و تا زمانی که رطوبت وجود دارد، گردوغبار فروکش می‌کند اما به این دلیل که مسیل و سیلاب، ذرات ریزدانه را از بالادست به سمت دشت‌ها می‌آورد و در آنجا پخش می‌کند، میزان گردوغبار به‌شدت افزایش پیدا خواهد کرد».
سیلاب در مناطق مرکزی و شرق ایران، رسوب را همراه با آب می‌آورد سپس با تبخیر آب یا نفوذ آن به زمین، رسوبات منفصل و مستعد فرسایش بادی و گردوغبار باقی خواهند ماند. طهماسبی به نمونه بارش‌های سنگین چند سال قبل در کرمان و گردوغبار ناشی از آن اشاره می‌کند و می‌افزاید: «سال 2014و 2015در استان کرمان، دوبرابر بارش‌های نرمال، بارندگی رخ داد. در شهر بم که متوسط بارشش حدود 70میلی‌متر بود، حدود 200میلی‌متر بارندگی ثبت شد. در سال 2016جمع‌آوری رسوباتی که در تله‌های رسوب‌گیر در منطقه نرمان شیر بم انجام دادیم، نشان داد میزان فرسایش بادی یکباره6/7برابر شده است. حتی در روزهای 13و 14فروردین جاری نیز در استان کرمان، گردوغبار داشتیم».
به گفته او وضعیت تالاب‌ها هم‌اکنون خوب است و به این دلیل که آب در تالاب‌ها در ارتفاع مشخصی مستقر می‌شود، گردوغبار از آنها برنمی‌خیزد اما مشکل اصلی دشت‌هاست؛ دشت‌های بسیاری در ایران درگیر گردوغبار هستند. طهماسبی می‌گوید: «ورود ذرات ریزدانه به دشت با خشک شدن تبعات شدیدتری دارد. از 29میلیون هکتار کانون بحران فرسایش بادی و آبی حدود 21میلیون هکتار مربوط به استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و رضوی، سیستان و بلوچستان است. حدس ما این است که در 6تا 9ماه آینده و بعد از آن، فرسایش بادی و گردوغبار به‌شدت افزایش پیدا کند».
وجود 29میلیون هکتار منطقه غبارخیز در کشور
براساس آخرین مطالعات انجام شده در طرح منشأ‌یابی داخلی گردوغبار نزدیک به 29میلیون هکتار منطقه غبارخیز و تحت فرسایش خاکی بادی داریم که 1.8میلیون هکتار آن متعلق به خوزستان است. وسعت کانون‌های خوزستان زیاد نیست اما شدتش زیاد است. از نظر وسعت مناطق گردوغبار، استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان در رتبه‌های بالا قرار دارند. برای کنترل و مهار کانون‌های خارج از کشور نیز سال گذشته مقرر شد با همکاری سازمان ملل متحد، کشورهای سوریه، عراق، ترکیه و ایران سند همکاری تدوین کنند تا نقشه راه برای کنترل کانون‌ها استخراج و در نهایت منجر به همکاری عمل مشترک شود. هم‌اکنون وضعیت 2 کشور سوریه و عراق، اجازه اقدام دراین زمینه را نمی‌دهد و چنین برنامه‌هایی در اولویت اجرایی آنها قرار ندارد اما ایران تلاش کرده است در قالب همکاری مشترک با سازمان ملل، این دو کشور را ملزم به همکاری کند.
شکل‌گیری کانون 10هزار هکتاری گردوغبار در گمیشان
مناطق سیل‌زده با احتمال شدت یافتن گردوغبار مواجه هستند. در منطقه‌ای چون لرستان رسوبات به پایین‌دست منتقل شده اما دشت خوزستان و پایین‌دست کرخه و کارون و دز و همچنین منطقه گمیشان، وضعیت متفاوتی دارند. آنگونه که دبیرستاد ملی مبازه با گردوغبار کشور می‌گوید: «در منطقه گمیشان و در جاده‌ای که از این منطقه به سمت اینچه‌برون و داشلی‌برون می‌رود، کانونی بحرانی با وسعت تقریبی 10هزارهکتار درحال شکل‌گیری بود. طهماسبی بیرگانی می‌گوید: «این نقطه بیشتر در معرض خطر است. همچنین اگر دشت‌های خوزستان به خوبی مدیریت نشوند یعنی پوشش گیاهی از بین برود و رطوبت موجود تبخیر شود، فعالیت کانون‌های گردوغبار شدت خواهد یافت».
