زندگی لوکس روی قبرستان باغ‌های کهنسال

سمیرا مصطفی‌نژاد

تاریخچه مختصر
فرشته چگونه به تهران آمد؟
 
«مدرسه‌‌مان در چهارراه حسابی بود، در مجاورت خیابان فرشته؛ ساختمانی بزرگ و زیبا، قدیمی و چند‌طبقه. به جز ساختمان مدرسه، تنها چند خانه قدیمی، نهایتا 10خانه، در محله می‌دیدم و به جز آن، هرچه بود باغ بود.» زمستان‌های دهه1330، مینوی 8-7 ساله و خواهرش اعظم، برای رسیدن به مدرسه‌ای که نامش را حالا به یاد ندارد، باید چکمه‌های لاستیکی بلندشان را به پا و پیاده از مسیر خیابان‌های پوشیده از برف پسیان یا قنات، قدم به قدم سراشیبی را به آرامی طی می‌کردند تا به خیابان فرشته برسند. می‌گوید ارتفاع برف آن‌قدر زیاد بود که با هربار شنیدن صدای جیرجیر برف زیر چکمه‌های لاستیکی‌اش در سکوت خیابان، مشتی برف از بالای چکمه به داخل می‌ریخت و انگشت‌هایش حسابی یخ می‌زدند. فرشته را از روی مغازه‌های ساندویچی و بستنی‌فروشی که سر خیابان بود می‌شناخت. به چهار‌راه حسابی که می‌رسیدند، به بقالی کوچک و فرسوده رو‌به‌روی مدرسه می‌رفتند تا برای زنگ تفریح خوراکی بخرند: یک قران در ازای تکه‌ای نان سفید و کمی مربای بالنگ، یا در روزهای شاد‌تر زندگی‌، دوقران برای نان سفید، کمی خامه و کمی مربای بالنگ. می‌گوید کل مسیر خانه تا مدرسه را از میان باغ‌هایی بزرگ و کهنسال رد می‌شدند؛ باغ‌هایی که دیگر نیستند و نبودشان باعث شد تا 5دهه بعدتر، وقتی دوباره از خیابان فرشته عبور می‌کرد، دیگر هیچ‌چیز برایش مثل سابق نباشد. در خیابان فرشته و دیگر خیابان‌های محله الهیه، مانند بسیاری از دیگر محله‌های قدیمی تهران، جای درختان آن باغ‌های کهنسال، برج‌های لوکس و مجلل نشانده‌اند تا هم هوایی تازه نشود و هم این محله به یکی از گرانقیمت‌ترین محله‌های تهران تبدیل شود.

خیابان فرشته، یکی از اصلی‌ترین خیابان‌های محله الهیه است و حتی منطقه الهیه به‌خاطر وجود این خیابان زمانی به نام فرشته شناخته می‌شده‌؛ محله‌ای در جنوب منطقه یک شهر تهران که از شمال با محلاتی مانند تجریش و پل رومی، از شرق با محله‌ قیطریه، از جنوب با محله زرگنده و از غرب با محله کاووسیه همسایه است.

براساس اسناد و مدارک تاریخی، محله الهیه امروز، در گذشته مجموع زمین‌هایی بوده‌ که خورآذین و گاه خلازیر نامیده می‌شده‌. مالک این اراضی ابتدا عزت‌الدوله، همسر میرزا علی امین‌الدوله، از رجال دوران قاجاریه و صدراعظم ایران در دوران مظفرالدین‌شاه قاجار بود. نام الهیه از زمانی بر این اراضی گذاشته شد که توسط فردی به نام میرزا جعفر حکیم الهی، از مشاهیر دوران قاجار، خریداری و ‌آباد شد. عبدالله مستوفی، از رجال سیاسی دوران قاجار و پهلوی در خاطراتش درباره این اراضی می‌گوید: «امین‌الدوله معتقد بود حاجت کشور را باید با ایجاد کارخانه از مال‌التجاره‌های خارجی رفع کرد.» و با همین دیدگاه، با کمک سرمایه‌های خارجی و داخلی، در محله الهیه یک کارخانه کبریت‌سازی افتتاح کرد که محصولات آن به‌مراتب بهتر از کبریت کارخانه تبریز و زنجان بود. مهدی‌قلی هدایت، مشهور به مخبرالسلطنه هدایت، نخست‌وزیر ایران در دوران رضاشاه نیز درباره کارخانه کبریت‌سازی خورآذین اینگونه نوشته است: «کارخانه قند‌سازی و کبریت‌سازی آوردند به تشویق امین‌الدوله. قند‌سازی را در کهریزک راه‌اندازی کردند و کبریت‌سازی را در خلازیر پهلوی زرگنده که هر دو محل ملک امین‌الدوله بود. خلازیر آن مقدار چوب به عمل نمی‌آورد که کفاف کارخانه را بدهد و در کهریزک هم چغندر زیاد کرایه برمی‌داشت و با وجود گمرک صدی‌پنج، قند به قیمت تمام نمی‌شد و هردو کارخانه خوابید».

این محله از3 باغ مشهور نیز برخوردار بوده که تنها یکی از آنها، باغ سفارت شوروی، به همان شکل سابق باقی مانده‌است. باغ دوم متعلق به امین‌الدوله بود که بین بازماندگانش، تقسیم و بین قسمت‌هایش دیوارکشیده شد. باغ سوم، مشهور به باغ شرکت نفت، متعلق به میرزامحمد امین دفتر بود. او در آنجا باغ پرورش گل احداث کرده بود که پس از مرگش به همسرش فاطمه خانم، دختر آصف‌الدوله، والی خراسان رسید. این باغ تا نزدیک پل زرگنده ادامه داشت و در زمان حیات فاطمه خانم به قطعات کوچک و بزرگ تقسیم و در نهایت به شرکت نفت ایران و انگلیس فروخته‌شد.

 قیمت زمین و آپارتمان
از 35میلیون تا 110میلیون تومان

باوجود اینکه تراکم بالای جمعیت و خودرو در خیابان‌های الهیه یکی از معضلات اصلی این منطقه به شمار می‌رود، اما اسم و رسم و زرق و برق این محله باعث شده تا همچنان افراد زیادی گره‌های ترافیکی و آلودگی صوتی و هوایی منطقه را به جان بخرند. منطقه الهیه زمانی به‌دلیل آب و هوای خوش و آرامش‌اش مورد توجه شهروندان بود؛ ویژگی‌هایی که امروز نه‌تنها نابود شده‌است، بلکه مواردی ناخوشایند مانند آلودگی، ترافیک، هیاهو و تجمل‌گرایی جایگزین تمام آن خوبی‌ها شده است. با این‌همه، این ویژگی‌ها باعث نشده است تا نام خیابان‌های مشهور این منطقه از لیست گرانقیمت‌ترین‌های تهران خط بخورد.

گفته می‌شود خیابان فرشته و 3خیابان منتهی به آن، بوسنی و هرزگوین، آقا بزرگی و تختی، ازجمله گرانقیمت‌ترین خیابان‌های الهیه به شمار می‌روند. در سال 91خبر فروش گرانقیمت‌ترین آپارتمان در تاریخ تهران دست به‌دست ‌شد؛ آپارتمانی 430متری در طبقه هشتم یکی از برج‌های خیابان فرشته با قیمت متری 24میلیون تومان. آذر سال گذشته، قیمت خانه نوساز در خیابان لواسانی فرشته متری 20میلیون تومان برآورد شده بود اما شاید بهترین معیار برای تعیین قیمت‌ ملک این روزهای محله الهیه آگهی‌های آنلاین باشد. باغی قدیمی در مجاورت خیابان آقا‌بزرگی با متراژ 2400متر، متری 75میلیون تومان قیمت‌گذاری شده‌است؛ یعنی ارزش کلی این باغ به 180میلیارد تومان می‌رسد. زمین کلنگی با قیمت پایین‌تر نیز می‌توان در این محله یافت؛ زمینی 300متری به قیمت متری 53میلیون تومان. ایمانی، متخصص املاک در منطقه الهیه معتقد است  که برخلاف آنچه گفته می‌شود، خیابان‌های چناران، فلسطین، پارسا و صحرا گرانقیمت‌ترین خیابان‌های الهیه- فرعی‌های خیابان فرشته- هستند و خیابان فرشته دیگر در لیست گرانقیمت‌ترین‌های مسکن جایی ندارد زیرا بیشتر به خیابانی تجاری تبدیل شده‌است تا مسکونی. به گفته او متوسط قیمت ساختمان نوساز در این خیابان‌ها از 35میلیون تا 90میلیون تومان و قیمت زمین و ملک‌های کلنگی نیز از 45میلیون تا 110میلیون تومان متغیر است.

پیش‌بینی تغییرات قیمت
روندی رو به صعود

ایمانی می‌گوید با وجود قیمت‌های نجومی آپارتمان‌هایی که معمولا به‌ندرت متراژی زیر 300متر دارند، خرید و فروش همچنان ادامه دارد. به گفته او اگرچه موج گرانی بر بازار مسکن این منطقه بی‌تأثیر نبوده‌است، اما نتوانسته این بازار را راکد کند و خانه‌هایی با همان قیمت متری 90میلیون تومان نیز همچنان خرید و فروش می‌شوند. به گفته این متخصص و مشاور مسکن، قیمت‌های ملک و مسکن در این محله در آینده بدون تردید افزایش خواهدداشت؛ 20سال پیش واحد مسکونی را در این منطقه متری یک میلیون تومان خرید و فروش می‌کردیم، 10سال پیش قیمت به متری 10میلیون تومان رسید، امسال به بالای 35میلیون تومان رسیده و تا سال1400 قطعا به متری 100میلیون تومان خواهد رسید.

مراکز مهم
سام سنتر و مرکز خرید الهیه

برخلاف تراکم بالای جمعیت، برج‌ها و مراکز خرید مجلل در این محله، نقاط مشهور انگشت‌شماری در آن واقع شده‌اند؛ به بیانی دیگر، بخش بزرگی از مشهورترین مراکز الهیه و خیابان فرشته را مراکز خرید لوکس و چند طبقه تشکیل داده‌اند و در حاشیه این مراکز خرید خیره‌کننده، می‌توان از موزه دکتر حسابی و موزه موسیقی ایران نیز به‌عنوان مهم‌ترین مراکز این محله نام برد. همچنین سفارتخانه‌ کشورهای سوئیس، دانمارک، بلژیک، فنلاند، مالزی، مصر، باغ‌سفارت روسیه، باغ سفارت آلمان و باغ سفارت ترکیه نیز در این محله قرار دارند.

موزه دکتر حسابی که منزل سابق این چهره مشهور علمی ایران است، قدمتی 88ساله دارد و موزه در طبقه سوم بنا واقع شده است. موزه موسیقی ایران نیز با مساحت تقریبی 3650متر و زیربنایی حدود 1400مترمربع و در3 طبقه، در سال1388 در خیابان مقصود‌بیک افتتاح شد. باغ موزه هنر ایرانی از دیگر مراکز فرهنگی قابل توجه در خیابان فرشته محله الهیه است که متراژی کمتر از یک هکتار دارد و معماری آن به دوره پهلوی اول بازمی‌گردد. این بنا از سال1384 در دست تعمیر قرار گرفت و از سال1386 به باغ موزه هنر ایرانی تغییر کاربری داد. در این باغ سعی شده با توجه به پیشینه تاریخی ایران از دوره باستان تا‌کنون، آثار تاریخی و معماری به‌جای مانده، به‌عنوان نماد در فضایی سبز که یادآور ایرانی کوچک است، گردآوری شود. ‌از روی نقشه گوگل که به کل منطقه الهیه نگاه کنید، به جز باغ‌ سفارت‌هایی که نام آنها برده شد و باغ موزه هنر ایرانی، تنها دو نقطه سبز دیگر در محله‌ای که سابقا پوشیده از باغ بود، باقی مانده‌است؛ باغ امیرتیمور و باغ نمازی.

آدم معروف‌ها
فیزیک، موسیقی، سیاست

جدا از تمامی رجال سیاسی که بانی شکل‌گیری این محله بوده‌اند، نام الهیه با نام یکی از مفاخر ایرانی پیوند خورده‌است: سیدمحمود حسابی، با نام اصلی محمودخان میرزا حسابی، فیزیک‌دان، یکی از وزیران آموزش و پرورش در زمان سلطنت پهلوی و بنیانگذار فیزیک‌دانشگاهی در ایران. خانه محمود حسابی هنوز در تقاطع خیابان مقصود‌بیک و خیابان دکتر حسابی در محله فرشته پابرجاست و از سال1371 به موزه‌ای تبدیل شد که در آن وسایل شخصی، مدارک و نشان‌های علمی و تحصیلی او به نمایش گذاشته شده‌اند. محمود حسابی نخستین رئیس دانشکده فنی دانشگاه تهران بود و در سال1951 به‌عنوان وزیر آموزش و پرورش در دولت دکتر محمد مصدق مشغول به فعالیت شد. بین سال‌های 1961تا 1969، حسابی به‌عنوان نماینده ایران در کمیته فرعی علوم و فناوری در کمیته استفاده صلح‌آمیز از فضای سازمان ملل متحد مشغول به‌کار بود. علاوه بر دکتر حسابی، اسماعیل مهرتاش، موسیقی‌دان مشهور، فخرالدوله دختر مظفرالدین‌شاه قاجار و احمد میراحمدی از سیاستمداران دوران اول پهلوی نیز از ساکنان مشهور این محله بوده‌اند. باغ و اقامتگاه تابستانی خاندان میراحمدی امروز به باغ‌موزه هنر ایرانی تبدیل شده‌است.