برخورد نزدیک
به آنچه داریم کمتر عمل می‌کنیم
عباس‌ثابتی راد/ دبیر گروه شهری
ما ایرانیان اگر متخصصان بی‌رقیب «فروکاستن مفاهیم» نباشیم، دست‌کم استادانی توانمند هستیم. به‌کار بردن واژگان پرطمطراق و استفاده از آنها به‌گونه‌ای که دیگر مفاهیم‌شان را از دست بدهند، بخشی از کار ماست. قطعا بخش دیگری از توان ما هم صرف عکس‌های یادگاری می‌شود که با سیل و زلزله و طوفان و هر اتفاق نامبارک دیگری می‌اندازیم.
هنگامی که چند سال پیش برای نخستین‌بار مفهوم «توسعه پایدار» مطرح شد، این واژه خیلی زود خود را به قاموس مدیران کشور افزود. هر جا هر مدیری سخن می‌گفت، از توسعه پایدار سخن به میان می‌آورد و از طرح‌هایی می‌گفت که قرار است با الگوی توسعه پایدار در کشور رخ دهد. با همین واژه زیبا ما به کوه‌ها و دشت‌ها و رودها و حتی سواحل دریاها دست‌اندازی کردیم و خیلی زود مداخلاتمان را در همه اقلیم‌های شکننده گستراندیم.
بعد از توسعه پایدار، نوبت به مفاهیمی مانند جهانی‌سازی رسید. پس از آن هم هوشمند‌سازی و طی سال‌های گذشته هم مفهوم «تاب‌آوری» جای خود را در واژگان مدیران باز کرد. لابه‌لای همه این واژه‌های زیبا با مفاهیم تازه و اصطلاحات مطنطن فرنگی، زلزله آمد و رفت، سیل‌هم. طوفان هم. اما باز هم این واژگان زیبا بود که بر زبان مدیران جاری می‌شد و هیچ‌کس نمی‌پرسید که از همه این واژگان با مفاهیم بنیادین چه رهاوردی نصیب شهرهای کشور شده‌است؟
حالا سیل در شمال و جنوب بیداد می‌کند. از گرگان و آق‌قلا در شمال کشور گرفته تا پلدختر و سوسنگرد در لرستان و خوزستان. همه این شهرها هم روزگاری با الگوی توسعه پایدار شکل گرفته بودند و همه آنها هم تاب‌آوری داشتند، اما حالا همه این شهرها زیر آب مانده‌اند؛ شبیه کشتی تایتانیک. مدیران هم هر کدامشان در گوشه‌ای در گل‌و‌لای فرو رفته و در حال خدمات‌رسانی هستند؛ بدون آنکه واژگان زیبایی از زبانشان جاری شود.
درست از 1970رخدادهای طبیعی در سراسر جهان، رشد قابل توجهی یافته‌است. مجمع بین‌المللی تغییرات آب‌وهوایی (IPCC) در گزارشی از وقوع رخدادهای طبیعی اعلام کرده‌است که رشد بلایای طبیعی طی نیم‌قرن گذشته، غیرقابل تصور بوده‌است. سیل در سراسر جهان تا 11برابر افزایش داشته‌است. طوفان‌ها تا 5برابر در سراسر جهان افزایش یافته و زمین‌لرزه‌ها هم رشد 4برابری را تجربه کرده‌اند.
بر همین اساس بود که در اوایل قرن حاضر مفهوم تازه‌ای در عرصه جغرافیایی مورد تأکید قرار گرفت. تاب‌آوری از ابتدای قرن جاری به مفهومی تازه در شهرها تبدیل شد و از سال 2005 نیز در قالب دستورالعمل‌های تازه به مدیران شهری عرضه شد. بعد از گذشت 7سال تاب‌آوری مولفه‌هایی یافت و براساس آن طراحی‌های شهری شکل گرفت. این مفهوم برآمده از تجارب همه شهرهای جهان بود.
در ایران اما ماجرا متفاوت‌تر از همه‌جا مطرح شد. برای نخستین‌بار در سال1382 یعنی 3سال پیش از آنکه تاب‌آوری در مفاهیم شهری مورد توجه قرار گیرد، رهبر معظم انقلاب دستور شکل‌گیری سازمان پدافند غیرعامل را صادر کردند؛ یعنی درست زمانی که هنوز بسیاری از شهرهای جهان تعریفی از تاب‌آوری نداشتند. از 1382تاکنون سازمان پدافند غیرعامل قرار است همان کاری را بکند که سازمان‌های ایجاد‌کننده تاب‌آوری در سراسر جهان انجام می‌دهند.
واقعیت این است که ما زودتر از بسیاری از شهرهای جهان به مفاهیم مدرن دست می‌یابیم، اما همیشه چشم به آن‌سوی آب‌ها داریم و در عمل هیچ کاری- مطلقا هیچ کاری- نمی‌کنیم. تنها چند واژه مطنطن و زیبای انگلیسی را بر زبان می‌آوریم و تصور می‌کنیم اگر سیل بیاید، اگر زلزله رخ دهد و اگر طوفان وزیدن بگیرد، حتما اتفاقی نمی‌افتد. متأسفانه همیشه سیل ما را با خود می‌برد، زیر آوار زلزله جان می‌دهیم و با طوفان نابود می‌شویم و کمتر به آنچه داریم، عمل می‌کنیم.
