آموزش پیچاندن از کودکی

فهیمه طباطبایی ـ خبرنگار

وزیر آموزش و پرورش امسال هم مثل سال‌های گذشته به صراحت تأکید کرده که مدارس تا 28 اسفند‌ماه باز است و کلاس‌های درس پابرجاست و هیچ مدیری حق تعطیلی زودهنگام مدارس را ندارد، اما در آن سوی ماجرا مسئولان مدارس و دانش‌آموزان نشان دادند که سخنان بطحایی هم مانند وزیران قبلی برایشان اهمیت چندانی ندارد و برخی 10روز مانده به نوروز 98 اقدام به تعطیلی کلاس‌های درس کرده و برخی دیگر هم از شنبه هفته آینده حضور در کلاس‌های درس را اختیاری اعلام کرده‌اند.
تعطیلی زودهنگام مدارس پیش از نوروز اصلا پدیده تازه و عجیبی نیست، سال‌های سال است که مدارس یک هفته مانده به نوروز به کما می‌روند و تا یک هفته بعد از تعطیلات عید از کما بیرون نمی‌آیند و به نظر می رسد هنوز تعطیلات امسال فرا نرسیده سال جاری هم اینگونه رقم  خواهد خورد. به قول قدیمی‌ها سال نو از بهارش پیداست. بسیاری از مدارس  هنوز 10 روز مانده به پایان سال تعطیل و نیمه تعطیل شده اند و از سوی دیگر به دلیل تعطیلی روز 14 فروردین ماه سال آینده به نظر  می رسد که از همین حالا خانواده‌ها و مدارس برای بازگشت دانش آموزان از 16فروردین برنامه ریزی کرده اند.  
در طول 3 سال اخیر این وضعیت وخیم‌تر هم شده چراکه تعطیلات طولانی نوروز با تعطیلات زودهنگام مدارس در پایان سال تحصیلی به بهانه انتخابات ریاست‌جمهوری، شروع‌ ماه مبارک رمضان و مسابقات جام جهانی یکی شده و عملا از تعداد روزهای مفید آموزشی مدارس در این فاصله کاسته است.
به‌طور نمونه تعطیلات پیش روی نوروز 98، حدود 20روز است که 16فروردین رسما پایان می‌یابد، از طرفی‌ ماه رمضان از 16 اردیبهشت آغاز می‌شود. این یعنی دانش‌آموزان با احتساب تعطیلی پنجشنبه و جمعه‌ها پس از نوروز فقط 20روز به مدرسه خواهند رفت درحالی‌که نزدیک یک‌سوم بودجه‌بندی آموزشی دروس برای بعد از نوروز و تا پایان اردیبهشت طراحی شده است اما با این تعطیلات پرحجم عملا دروس باقی‌مانده فشرده تدریس می‌شوند یا به‌طور کلی معلمان آن را رها می‌کنند.

میل شدید به تعطیلات طولانی مدارس از کجا نشأت می‌گیرد؟
محمد میردامادی، کارشناس آموزشی که خود مدیر یکی از دبیرستان‌های تهران است، در پاسخ به این سؤال توضیح داد: «متأسفانه هر سال یک هفته مانده به نوروز و حتی زودتر شاهد این هستیم که مدارس کار خود را رسما پایان می‌دهند و تا یک هفته بعد از سیزدهم فروردین هم دانش‌آموزان و معلمانی داریم که به مدرسه نمی‌آیند. این اتفاق دیگر به یک روال عادی در کشور تبدیل شده و کسی بابت آن شماتت نمی‌شود. حالا مقصر کیست؟ به‌نظر من در این میان اول از همه نهادهای بازرسی آموزش و پرورش مقصر هستند که نظارت دقیقی بر اجرای قانون ندارند؛ قانونی که دانش‌آموز و کادر مدرسه را مکلف به حضور در مدرسه تا 28 اسفند کرده است. دوم خانواده‌ها هستند که فرزند خود را تشویق به جدی نگرفتن قوانین مدرسه می‌کنند و حضور در مدرسه را در این روزهای سال کم‌اهمیت جلوه می‌دهند. سوم هم مدیران و معلمان هستند که با خنده و شوخی از والدین می‌خواهند که فرزندانشان را به مدرسه نفرستند و اینگونه هر سه عنصر رسما قانون را دور می‌زنند.»
میردامادی افزود: «این میل شدید به تعطیلات که موجب بی‌مبالاتی و عدم‌رعایت قانون شده، نسل به نسل چرخیده و همه با افتخار از اینکه کار و درس خود را پیش از آغاز تعطیلات رسمی رها کرده‌اند صحبت می‌کنند درحالی‌که اگر یک کارشناس اقتصادی بررسی دقیقی از تمام این سال‌ها داشته باشد و نتایج را ارائه دهد، خواهید دید که چه زیان‌های کلانی به اقتصاد و آموزش کشور وارد می‌شود.»

تبعات تعطیلات طولانی در آموزش مباحث درسی چیست؟
اما میترا یاوری، مدیر یکی از مدارس البرز از تبعات منفی تعطیلات طولانی‌مدت مدارس در میانه سال تحصیلی برای همشهری می‌گوید: «به‌خاطر نوروز دانش‌آموزان حدود20روز به مدرسه نمی‌آیند که این موضوع باعث عقب‌ماندن معلمان از بودجه‌بندی آموزشی دروس می‌شود. بعد معلمان برای جبران این عقب‌ماندگی در فرصت کوتاه پس از عید 3 راه دارند؛ یا اینکه مطالب را فشرده و خلاصه تدریس کنند یا در بهترین حالت ساعات فوق برنامه برای آن درنظر بگیرند و یا دروس باقی‌مانده را رها کرده و برای امتحانات چند سؤال مشخص از مباحث تدریس نشده به دانش‌آموزان بدهند که همانها را بخوانند. متأسفانه باید بگویم که در اغلب مدارس کشور اتفاق سوم که راحت‌ترین راه ممکن است رخ می‌دهد و مطالب درسی بدون فرجام رها می‌شود.»
او بارها بابت عقب‌ماندن از برنامه درسی و تبعات فشار روی دانش‌آموزان در پایان سال برای خانواده‌ها توضیح داده اما ظاهرا این موضوع برای بسیاری از والدین مهم نیست. «جدا از تعطیلات نوروز، تعطیلات فراوان دیگری هم در طول سال هست که به روند آموزشی آسیب می‌رساند و باید وزارت آموزش و پرورش فکری به حال این موضوع کند.»

اغلب معلمان از تعطیلی کلاس‌ها استقبال می‌کنند
یاوری ادامه داد: «متأسفانه معلمان ما در برخی از مدارس با دانش‌آموز یا خانواده هماهنگ کرده و به قول خودشان زیرپوستی کلاس‌های درس را برای رسیدگی به کارهای شخصی‌شان تعطیل می‌کنند. به‌طور نمونه از دیروز یکی از کلاس‌ها رسما تعطیل شده، از معلم می‌پرسی که چرا این اتفاق رخ داده، می‌گوید من خبر ندارم. امروز فهمیدم که با مادران بچه‌ها هماهنگ کرده که بچه‌هایشان را نفرستند که کلاس از رسمیت بیفتد، اینطوری معلمان توجیه هم دارند که روزهای آینده به مدرسه نیایند.»

به دانش‌آموزان قانون‌گریزی را یاد می‌دهیم
اما طاهره جعفریان، کارشناس علوم تربیتی مهم‌ترین تأثیر تعطیلات غیررسمی و بدون مجوز مدارس را روی رفتار کودکان و نوجوانان دانست و گفت: «وقتی تقویم به ما نشان می‌دهد که مدارس تا 28 اسفند باز هستند، وقتی وزیر آموزش و پرورش در رسانه‌های رسمی چندین بار اعلام می‌کند که مدارس تا آخرین روز فعال خواهند بود، ولی در خانه برخی پدر و مادرها و در مدارس برخی معلمان و مسئولان کودک را تلویحی تشویق به عدم‌حضور در مدرسه می‌کنند، این موضوع باعث سرگردانی کودک و نوجوان در عمل به قانون می‌شود.»
او افزود: «البته ماجرا به سرگردانی فرزندان ما ختم نمی‌شود، آنها در نهایت می‌بینند که جمع زیادی از همکلاسی‌ها به مدرسه نمی‌روند و کسی هم او را بابت نادیده گرفتن قوانین توبیخ و تنبیه نمی‌کند، اینجا می‌شود که دور زدن قانون یا قانون‌گریزی را یاد می‌گیرند و این را به موارد و موقعیت‌های دیگر هم تعمیم می‌دهند.» این کارشناس علوم تربیتی اظهار داشت: «قانون‌گریزی با این روش خیلی ساده‌انگارانه و البته غیرمستقیم هر سال به دانش‌آموز یاد داده می‌شود و متهم ردیف اول معلمانی هستند که راحتی و رسیدگی به امور شخصی خود را بر وظیفه اصلی‌شان ترجیح می‌دهند. پیشنهاد من این است که به معلمان و خانواده‌ها یک‌بار تبعات این موضوع را تذکر دهیم.»
جعفریان عقیده دارد که باید با رعایت همین موارد ساده، احترام به قانون را به کودکان یاد دهیم و به آنها بیاموزیم که تحت هیچ شرایط و موقعیتی نباید آن را نادیده بگیرند. «موارد فراوان دیگری هم در مدارس و خانواده‌های ما وجود دارد که آگاهانه یا ناآگاهانه دور زدن قانون به کودکان را آموزش می‌دهد؛ مثلا وقتی والدین با سرعت غیرمطمئنه در خیابان رانندگی می‌کنند، وقتی معلم ارائه چند سؤال به دانش‌آموز را جایگزین تدریس اصولی می‌کند، وقتی مدیران مدرسه دولتی به‌رغم تأیید پی در پی وزیران در تلویزیون، بابت دادن کارنامه پول می‌گیرند و... دانش‌آموز باور می‌کند که سلیقه و نظر شخصی بر قانون ارجح است و سایه این قانون‌گریزی به مرور بلندتر و گسترده‌تر می‌شود و همه جوانب زندگی فرد را در بر می‌گیرد.»

به جای تعطیلات غیرقانونی دانش‌آموز را برای نوروز آماده کنید
اما برگزاری جشن‌های نوروزی و چهارشنبه‌سوری در مدارس ابتدایی، مرور مواد درسی و اردو در طبیعت از پیشنهادهایی است که این کارشناس علوم تربیتی برای هفته آخر اسفند ارائه می‌دهد. «اگر قرار است که فشارهای درسی و آموزشی را در هفته منتهی به عید از روی دانش‌آموزان برداریم بهتر است به جای تعطیل کردن غیرقانونی مدارس، برنامه‌های متفاوتی را برای آنها درنظر بگیریم. به‌طور مثال در مدارس ابتدایی ایجاد بازارچه‌های خیریه توسط خود کودکان برای کمک به مستمندان، برگزاری نمادین جشن‌های نوروزی مانند چهارشنبه‌سوری، پهن کردن سفره هفت‌سین، آموزش مراقبت از طبیعت و آثار تاریخی در سفر، آموزش بهداشت فردی مثل مصرف درست غذاها و تنقلات در عید و... برای کودکان در مدارس ابتدایی و مرور درس‌های ارائه شده در 6‌ ماه ابتدای سال تحصیلی و برگزاری اردوهای دانش‌آموزی در طبیعت و... می‌تواند برنامه‌های مفیدی برای دانش‌آموزان باشد.»
جعفریان به تجربه یکی از مدارس اصفهان در این‌باره اشاره کرد و گفت: «معلم خوش‌ذوقی در یکی از روستاهای نجف‌آباد، دانش‌آموزان پسر دوره راهنمایی را در هفته آخر اسفند تشویق به خانه‌تکانی خانه سالمندان روستا کرده و خودش هم در این کار خیر شرکت کرده بود، بدین‌ترتیب پسران نوجوان کار گروهی و رعایت نظافت شخصی از یک‌سو و پاسداشت یک مراسم نوروزی یعنی خانه‌تکانی را از سوی دیگر یاد گرفته بودند و مدرسه تعطیل نشده بود، یا مثلا یکی از معلمان مازندرانی 2 سال پیش دانش‌آموزانش را دعوت به جمع‌آوری زباله در جنگل کرده یا شعرانی، معلم مدرسه کالو چند سال پیش کوچک‌ترین مدرسه دنیا را در روزهای منتهی به نوروز برای نمایشگاه گروهی آماده کرده بود.»

ـ مدیر یکی از مدارس: به‌خاطر نوروز دانش‌آموزان حدود20روز به مدرسه نمی‌آیند که این موضوع باعث عقب‌ماندن معلمان از بودجه‌بندی آموزشی دروس می‌شود. بعد معلمان باید این عقب‌ماندگی را  در فرصت کوتاه پس از عید جبران کنند

ـ کارشناس علوم تربیتی : اگر قرار است که فشارهای درسی و آموزشی را در هفته منتهی به عید از روی دانش‌آموزان برداریم بهتر است به جای تعطیل کردن غیرقانونی مدارس، برنامه‌های متفاوتی را برای آنها درنظر بگیریم