یادداشت
شوک ارزی و ظرافت‌های مدیریتی
دکتر احمد حاتمی یزد |کارشناس بانکی:
فکر نمی‌کنم افزایش نرخ ارز در روزهای اخیر منطقی و شوک بزرگی به بازار وارد شده باشد. البته به گفته رئیس‌کل بانک مرکزی و رئیس‌جمهور انتظار بر این بود که در 2ماه پایانی بهمن و اسفند نرخ ارز کاهش پیدا کند. اما وقتی مردم و فعالان اقتصادی دچار انتظارات ناشی از افزایش نرخ ارز شوند، هجوم به بازار ارز باعث تشدید هرچه بیشتر فعالیت‌های سفته‌بازی ارزی خواهد شد و برخی به این گمان اقدام به خرید ارز می‌کنند که مبادا نرخ ارز بازهم افزایش پیدا کند. از سوی دیگر روند مبادلات تجاری و تقاضای تجاری و خدماتی ارز هم نشان نمی‌دهد که نیاز به ارز تجاری و یا خدماتی در هفته‌های اخیر افزایش یافته باشد، البته نمی‌توان برخی تحولات خارجی را در شکل‌گیری انتظارات تورمی برای ارز و التهاب در بازار نادیده گرفت. به هر حال موضع سرسختانه رئیس‌جمهور آمریکا در ارتباط با برجام و مشروط کردن تمدید تعلیق تحریم‌ها به مذاکرات در ارتباط با برنامه‌های موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران از یک سو و احتمال تغییر رویکرد برخی دیگر کشورها ازجمله کشورهای اروپایی و حتی چین و روسیه هم بر فضای همکاری بانک‌های خارجی با شبکه بانکی کشور اثرگذار بوده است. افزون بر اینکه نشانه‌هایی از تغییر رفتار بانک‌های چینی در ارتباط با مشتریان ایرانی ازجمله ایجاد محدودیت برای حساب‌های ایرانیان نزد بانک‌های چینی هم مشاهده می‌شود و بیم آن می‌رود که چین و برخی دولت‌های اروپایی بخواهند در این فضای ایجاد شده از سیاست‌های سخت‌گیرانه آمریکا به‌ویژه در ارتباطات بانکی تبعیت کنند.
از سوی دیگر دولت امارات اقدام به وضع مالیات بر ارزش افزوده مبادلات تجاری خارجی به استناد قوانین ناظر بر پولشویی کرده که این مسئله بر روند تجاری بین تجار ایرانی با بانک‌های اماراتی اثرگذار بوده؛ چرا که افراد و شرکت‌های ایرانی پیش از این ارز ناشی از صادرات یا تجارت خود را نزد بانک‌های اماراتی، ترکیه و چینی سپرده و ریال آن را در داخل کشور دریافت می‌کردند که با محدودیت‌های ایجاد شده روند نقل و انتقالات ارزی این دست تجار هم دچار دگوگونی شده است.تحولات روزهای اخیر بازار ارز داخل کشور هم نشان از التهاب در بازار دارد و به‌نظر خریداران و فروشندگان خود را با احتمال ادامه افزایش نرخ ارز شارژ می‌کنند. افزون بر اینکه حجم نقدینگی در 5سال اخیر نزدیک به 700هزار میلیارد تومان رشد کرده که باعث افزایش نقدینگی در مردم شده و برخی این نقدینگی را وارد ارز کرده و به سمت سرمایه‌گذاری روی ارز و دیگر بازارها ازجمله مسکن، طلا و حتی بورس تغییر مسیر داده‌اند.
مدیریت بازار ارز در شرایط فعلی پیچیده و نیازمند ظرافت‌های خاصی است و بانک مرکزی باید با ادامه سیاست عرضه ارز به قیمت بازار و نه پایین‌تر در گام اول و دست‌کم تا دو هفته آینده مانع افزایش نرخ ارز شود و جلوی تشدید انتظارات روانی بازار را بگیرد. بدون تردید عرضه ارز با قیمت پایین‌تر از نرخ بازار به انتظارات روانی دامن خواهد زد، اما اگر بانک مرکزی سیاست مداخله هوشمندانه با نرخ بازار را ادامه دهد، به‌تدریج عطش تقاضای سفته‌بازی و سرمایه‌گذاری روی ارز فروکش خواهد کرد و سفته‌باز‌ها از افزایش نرخ ارز ناامید شده و به‌تدریج ارزهای خود را به بازار تزریق خواهند کرد که در این صورت انتظار برای کاهش نرخ ارز نه به میزان 4هزار تومان بلکه در محدوده پایین‌تر از قیمت فعلی محقق خواهد شد. البته این گزاره درست است که کاهش نرخ سود بانکی باعث تغییر جهت بخشی از سپرده‌ها به دیگر بازارها ازجمله طلا و ارز شده، اما ادامه سیاست‌های پولی با نرخ سود سپرده بالاتر از نرخ تورم قابل استمرار نبود و ادامه سپرده‌پذیری بانک‌ها با نرخ بالاتر از 20درصد به ورشکسته شدن آنها و معوق شدن تسهیلات پرداختی منجر می‌شد، بنابراین برای حفظ نظم در بازار پولی، چاره‌ای جز کاهش نرخ سود سپرده‌ها نبود. این سیاست البته باعث شد بر سپرده‌گذاری کوتاه‌مدت بانک‌ها افزوده و با افزایش قیمت در بازارهای رقیب، حجم بالایی از نقدینگی به سمت بازارهای مسکن، سهام، طلا و ارز گسیل شود که بر التهاب در این بازارها دامن زده است. به هر حال بانک مرکزی باید با ظرافت به عرضه ارز با نرخ بازار ادامه داده و مانع افزایش نرخ ارز شود تا بازار به شرایط متعادل برگردد. رها کردن بازار ارز نگران‌کننده خواهد بود و کوتاهی در مدیریت بازار ممکن است قیمت دلار را حتی به 5هزار تومان برساند.
