آهوی دشت قراویز

شهره امیری|   کرمانشاه- خبرنگار:


 امروزه به‌ندرت می‌توان مناطق بکر زیست‌محیطی را که گونه‌های منحصربه‌فرد جانوری در آن وجود دارند یافت؛ ‌زیست‌بومی که حفظ و ادامه حیات آن به زنجیره غذایی و اکولوژیکی بستگی دارد. این زنجیره تا زمانی محفوظ می‌ماند که دست ویرانگر بشر منابع آن را نابود نکند و در واقع آنچه در علم امروز توسعه همه‌جانبه یا همان توسعه پایدار نامیده می‌شود، رکن اصلی فعالیت آدمی شود.

بر همین اساس پیگیر یکی از مناطق منحصربه‌فرد محیط‌زیست شدیم. منطقه قراویز زیستگاه ویژه آهوی ایرانی است. این منطقه روزگاری به دلایل مختلفی همچون جنگ، خشکسالی و شکارچیان در معرض خطر نابودی قرار داشت. ارتفاعات قراویز از مناطق غربی استان کرمانشاه است که محدوده‌ای با وسعت 3هزار و 800هکتار دارد. این منطقه در انتهای سال 1380 به عنوان منطقه شکار و تیراندازی ممنوع به فهرست مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت و محیط‌زیست کشور اضافه شد. 

قدمت زیستگاه آهوان این منطقه طبق مستنداتی همچون سنگ‌نگاره‌های دوره ساسانی طاق‌بستان و سفرنامه ناصرالدین‌شاه قاجار هنگام سفر به عتبات عالیات و اقامت و عبور از استان کرمانشاه هویداست.  جمعیت آهوانی که در این مستندات بیان شده شمار زیادی دارد، در حالی که جنگ ‌ هشت ساله عراق علیه ایران تعداد آنها را اندک و جمعیتشان را پراکنده کرد. هنگامی جنگ تمام شد و سد شهدای گمنام در منطقه ایجاد شد، دوباره این
زیبای گریزپا به زیستگاه خود بازگشت. افزایش جمعیت آهوان به ظرفیت زیستگاه بستگی دارد. 


وسعت منطقه قراویز

مدیرکل‌حفاظت محیط‌زیست استان کرمانشاه در گفت‌وگویی با معرفی منطقه شکار و تیراندازی منطقه قراویز می‌گوید: وسعت منطقه قراویز 3 هزارو 800 هکتار است و گونه غالب حیوانات منطقه آهوی ایرانی است و طبق آخرین سرشماری‌ حدود هزار رأس آهو در این زیستگاه قرار دارد و احتمال افزایش این تعداد در فصل‌های زاد و ولد هم می‌رود اما مشروط بر این است ‌که زیستگاه قراویز ظرفیت این حجم از آهوان را داشته باشد. این ظرفیت شامل غذا، دما و شرایط مناسب است، طوری که همه این عوامل دست‌به‌دست هم می‌دهند تا هم نسل قدیم باقی بماند و هم نسل جدید امکان زندگی داشته باشد. «فریدون یاوری» با اشاره به خطراتی که جمعیت آهوان را تهدید می‌کند، می‌افزاید: با توجه به گشت‌ها و بازرسی‌های انجام شده و فیلم‌های مستند از منطقه، وجود شکارچیان و تعدادی گرگ‌ این جمعیت را تهدید می‌کند که البته گزارش‌هایی از مشاهده آثار یوزپلنگ نیز داشته‌ایم، اما هنوز موفق نشده‌ایم مستندسازی و مصورش کنیم. 

یاوری توضیحاتی درباره تفکیک مناطق تحت مدیریت سازمان محیط‌زیست می‌دهد و اضافه می‌کند: منطقه قراویز در حال حاضر، منطقه شکار و تیراندازی ممنوع است. مناطق تحت مدیریت حفاظت محیط‌زیست بر اساس درجه‌بندی به 4 منطقه تقسیم می‌شوند؛ منطقه حفاظت شده، پناهگاه حیات وحش، اثر طبیعی ملی و پارک ملی. این مناطق قواعد خاص خود را دارد‍؛ همچون ممنوعیت تردد در این مناطق. 
به گفته این مسئول، در حال حاضر زیستگاه قراویز منطقه شکار و تیراندازی ممنوع است و با توجه به قابلیت خاصی که دارد زیستگاه خاص گونه آهوی ایرانی است و به خاطر طبیعت خاصش و گونه‌هایی که دارد باید آن را به منطقه حفاظت شده ارتقا دهیم. 

وی با بیان این‌که منابع غذایی آهوان ایرانی با توجه به شرایط آب و هوایی تعیین می‌شود و اظهار می‌کند: آهوان بیشتر از گونه‌های مرتعی و بوته‌های پوششی منطقه تغذیه می‌کنند که البته به شرایط اقلیمی و آب و هوایی هر سال بستگی دارد. طی 6 سال گذشته که خشکسالی بود هر سال مجبور بودیم علوفه بگیریم و همکاران علوفه را در منطقه توزیع کنند. در ایامی که خشکسالی است و باران کم است این کار را خود محیط‌زیست استان
 انجام می‌دهد. 


سومار و قراویز، زیستگاه‌های آهوان ایرانی 

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان در ادامه اضافه می‌کند: در دشت سومار هم آهو داریم، ولی جمعیت آنجا از جمعیت قراویز کمتر است اگر بخواهیم گونه آهوان را شناسایی کنیم باید به‌جز کارهای ریخت‌شناسی (مورفولوژی ) کارهای ژنتیکی هم روی آنها انجام شود تا گونه آهوان مشخص شود، اما این کار تا حالا صورت نگرفته است.

 یاوری تفاوت زیستگاه آهوان سومار و قراویز را چنین توضیح می‌دهد: از نظر توپوگرافی سومار یک دشت است و منطقه قراویز بیشتر دارای ارتفاعات و دره است و چشمه‌ها و آب‌های سطحی و همچنین وجود سد شهدای گمنام یک منبع آب دائمی را برای آهوان قراویز فراهم کرده است، در حالی که آهوان سومار تنها از آب چشمه‌های طبیعی و آب‌های سطحی برخوردارند. 


ایمنی آهوان دشت قراویز 

رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان سرپل ذهاب می‌گوید: منطقه قراویز از یک طرف به سد شهدای گمنام می‌رسد و از طرفی دیگر به پادگان مرزی ارتش. این موقعیت جغرافیایی سبب شده آهوان منطقه بیشتر ایمن باشند. علاوه بر آن روزی 3 مرتبه گشت و کنترل شبانه‌روزی انجام می‌دهیم. گاهی پیش می‌آید در طول یک شبانه‌روز 5 تا 6 بار گشت‌زنی داریم و با شنیدن خبر هر مورد مشکوک گشت‌ها را تکرار می‌کنیم. 

«شهرام مظفری‌زاده» با اشاره به وقوع زلزله سال 96 سرپل ذهاب می‌افزاید: در ایام زلزله بیشترین تعداد گشت و کنترل منطقه قراویز را داشتیم و از اداره محیط‌زیست شهرستان‌ها خواستیم به مدت
48 ساعت در منطقه حضور داشته باشند. پس از وقوع زلزله تعداد زیادی از شکارچیان از شهرستان‌های دیگر در منطقه حاضر شده بودند. 
وی در مورد خطرات در کمین آهوان قراویز چنین می‌گوید: وجود عشایر غیرمجاز در منطقه به معضل تبدیل شده است. آنها کنار چشمه‌ها و محل تجمع آهوان چادر می‌زنند و چادرهایشان به پاتوق شکارچیان تبدیل شده است و گاه این عشایر خودشان هم دامی ندارند.

در مواقعی که عشایر دام دارند چرای دام‌هایشان منابع غذایی و علف‌های آهوان را به خطر می‌اندازد و سگ‌های عشایر آهوان را شکار و آزار می‌دهند. علاوه بر آن امکان انتقال بیماری در منطقه با وجود دام‌ها و سگ‌هایشان زیاد است.  این مسئول همچنین درباره برنامه‌های فرهنگ‌سازی انجام شده برای روستاییان منطقه می‌افزاید: در شهر سرپل ذهاب و تمام روستاهای اطراف منطقه قراویز به منظور معرفی منطقه و اهمیت حفظ زیستگاه آهوان برنامه‌های فرهنگی اجرا کرده‌ایم، به گونه‌ای که مردمان روستاهایی حتی در صورت دیدن خسارت به گندمزارهایشان از طرف آهوان هیچ زیانی به این موجودات نمی‌زنند و گاهی در کاشت گندم سهمی هم برای تغذیه آهوان قرار می‌دهند. 


دستگاه قضایی و کمک به محیط زیست 

رئیس اداره محیط‌زیست شهرستان سرپل ذهاب همچنین کمک‌های دستگاه قضایی و دادستانی استان کرمانشاه برای حفظ و نگهداری از منطقه گفت. مهر سال گذشته نیز دادستان شهرستان سرپل ذهاب پس از تلف شدن یک قلاده آهو توسط سگ گله در منطقه حفاظت شده قراویز دستور ممنوعیت ورود دامداران به منطقه حفاظت شده قراویز را صادر کرد و در همان رابطه پرونده‌ای هم در دستگاه قضایی تشکیل شد تا چنانچه بزه عمدی از سوی شخص یا اشخاصی صورت گرفته است، با آن برخورد قانونی شود. 


پوشش گیاهی منطقه قراویز 

یک کارشناس گیاه‌شناسی ضمن معرفی طبیعت شهرستان سرپل ذهاب، این شهرستان را دارای 60 هزار هکتار اراضی منابع ملی و طبیعی می‌داند و می‌گوید: از این میزان 32 هزار هکتار عرصه جنگلی و 28 هزار هکتار آن مرتع است و منطقه قراویز در مراتع این شهرستان واقع شده است.  «ابراهیم موحدی» پوشش گیاهی منطقه گیاهی را که منبع اصلی تغذیه آهوان است در صورت نبود عشایر و دام در منطقه بسیار مناسب می‌داند و می‌افزاید: پوشش گیاهی این منطقه رشد سریع و تراکم به نسبت خوبی دارد و عمدتاً از گیاهان خوش‌خوراک آهوان تشکیل شده است.

15 گونه دارویی نیز در منطقه یافت شده و نوع بسیار خوش‌خوراک خارشتر هم مشاهده شده است.  یک کشاورز از اهالی روستاهای منطقه قراویز هم درباره فرهنگ زیست‌محیطی مردم روستاها می‌گوید: روستاییان این مناطق به دستور ریش‌سفیدان منطقه قدر محیط‌زیست را می‌دانند و هرگز درصدد نابودی آهوان نبوده‌اند.  «میثم حیدری» با بیان این‌که آهوان هم از سفره طبیعت و کشاورزان سهمی دارند، بیان می‌کند: در واقع مردم به حریم آهوان آمده‌اند، برای همین هر زمانی که گندم کشت می‌کنیم سهمی هم برای آهوان قرار می‌دهیم و اگر آهوان در مواقع خشکسالی به روستاها بیایند برایشان آب و غذا تهیه می‌کنیم.