بودجه شهرداری؛ حرف تا عمل

حسین آخانی/استاد دانشگاه تهران

از زمانی که پیروز حناچی سکان هدایت شهرداری تهران را به‌عهده گرفت، موج مثبتی در بین طرفداران محیط‌زیست و کسانی که منتقد مدیریت خودرومحور و بتن‌محور شهرداری بودند، ایجاد شد. پیروز حناچی تقریبا همه سه‌شنبه‌ها را یا با دوچرخه و یا با حمل‌ونقل عمومی در شهر جابه‌جا شد تا نشان دهد که او مرد عمل است. عکس صفحه اول همشهری و بسیاری از رسانه‌ها نشان دادند که حناچی در 23بهمن، شهرداران کلانشهرها را تا ساختمان پاستور به رکاب‌زنی همراه کرد که پاستورنشینان هم صدای پای رکاب را بشنوند. تا اینجا، کار عالی پیش می‌رود و همه ما باید از حضور چنین شهردار پای کاری به‌خود ببالیم. اما از اینجا به بعد انتظار این بود که رنگ و بوی زیست‌محوری و دوچرخه‌دوستی در بودجه شهرداری که برای تصویب به شورای شهر ارائه شده است، بدرخشد.
اما نگاهی به سند بودجه ارائه شده به شورای شهر، جز یأس و نومیدی حس مثبتی ایجاد نکرد؛ گو اینکه بودجه‌نویسان شهرداری اصلا نگاهی به برنامه پنج‌ساله مدیریت شهر که هنوز جوهر تصویب آن خشک نشده است، نداشته‌اند. برای آنکه دقیق‌تر باشیم به چند مورد مثال اشاره می‌شود. کل بودجه‌ای که در شماره طبقه‌بندی  21500برای روان‌سازی‌ عبور وسایل نقلیه غیرموتوری گنجانده شده است - فقط 16.9میلیارد تومان - کمتر از یک دهم درصد بودجه شهرداری است. درحالی‌که بالاترین رقم بودجه شهر که نزدیک نیمی ازکل بودجه شهرداری است به روان‌سازی‌ عبور و مرور وسایل نقلیه موتوری -بهتر بگویم شخصی- به میزان 8هزار میلیارد تومان اختصاص دارد! این مقدار حتی از بودجه 5700میلیارد تومانی مترو هم بسیار بیشتر است. فقط در یک مورد روان‌سازی‌ عبور و مرور خودروها، مبلغ 124میلیارد تومان به نگهداری و بهسازی پل صدر و تونل‌های تهران اختصاص داده شده است. (ردیف 20900) از همه تلخ‌تر بودجه تعمیر و تجهیز سامانه اتوبوس‌های تندرو و ناوگان حمل‌ونقل عمومی غیرریلی است که فقط 30میلیارد تومان به آن اختصاص داده شده است! یعنی کل بودجه حمل‌ونقل عمومی غیرریلی شهر یک چهارم بودجه نگهداری تونل‌های شهری و پل صدر است. این بودجه‌بندی نشان می‌دهد که سیاست همچنان بر مدار حمایت از خودمحوری و حمل‌ونقل عمومی ستیزی می‌چرخد و تأسف‌آور است که رئیس کمیسیون حمل‌ونقل شورا این همه ارقام نجومی را ندیده و خواسته که بودجه دوچرخه را هم صفر کند! جالب است که بودجه آموزش حمل‌ونقل و ترافیک به میزان 10.8میلیارد یک سوم بودجه تعمیر و تجهیز سامانه اتوبوس‌های تندرو و ناوگان حمل‌ونقل عمومی غیرریلی است. در شرایطی که نگرش خودرو‌محوری، شهر تهران را به پارکینگ خودروها و یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان تبدیل کرده است، ادامه این مسیر چه مفهومی دارد؟

در بند اول ماده 50 قانون برنامه آمده است: «شهرداری موظف است در بودجه‌بندی سالانه به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی نماید که ایجاد و بهره‌برداری از طرح‌ها و پروژه‌های حمل‌ونقل عمومی در اولویت اول تخصیص قرار گیرد». بودجه سال 98از این نظر کاملا برخلاف برنامه است و اعضای شورای شهر که ناظر و تصویب‌کننده هر دو سند هستند باید اجازه ندهند از همان ابتدا بدعت عبور در برنامه گذاشته شود. در 29دی، روز هوای پاک دوچرخه‌سوارانی که با مسئولین هم‌رکاب بودند خواستار اختصاص یک درصد بودجه شهرداری برای ایجاد خطوط امن دوچرخه‌سواری شدند. درحالی‌که این مقدار هم‌اکنون یک دهم درصد است و امیدوارم که اعضای شورای شهر به این امر توجه کنند که بودجه مسیرهای دوچرخه کل شهر تهران نباید یک دهم بودجه مرمت پل صدر و تونل‌های شهر باشد. در تبصره سوم ماده 52بازآرایی خیابان کامل، شهرداری موظف به اصلاح «حداقل یک خیابان در هر منطقه در هر سال» شده  و بند 17تبصره 2ماده 55برنامه، شهرداری را موظف کرده است در 6ماه اول، برنامه «توسعه و تسهیل دوچرخه‌سواری در شهر با هدف جایگزینی آن با خودروی شخصی» خود را ارائه دهد. در بودجه شهرداری جایی برای این مطالعه و تدوین چنین برنامه‌ای دیده نمی‌شود، چرا که حتی یک کلمه در مورد ایجاد کریدورهای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری بین‌پارکی که خواست 10هزار امضا‌کننده نامه به شورای شهر بود دیده نمی‌شود؟ نکات بسیار دیگری در لایحه بودجه در بندهای مربوط به فضای سبز دیده می‌شود.

در بندهای مربوط به پارک‌ها و فضای سبز هیچ نشانه‌ای در تغییر سیاست‌ها دیده نمی‌شود. جایگزینی فضای سبز بیگانه آب‌بر با گونه‌های بومی نیاز به اختصاص بودجه مناسب برای پژوهش دارد. حتی یک ریال از بودجه 900میلیارد تومانی فضای سبز شهرداری برخلاف اهداف برنامه به این امر مهم اختصاص داده نشده است. درحالی‌که انتظار بود حداقل 5درصد این بودجه را برای پژوهش و پایلوت پارک‌هایی اختصاص دهند که با گونه‌های بومی و کم‌آب‌بر مدیریت می‌شوند. چگونه است که آموزش ترافیک 10میلیارد تومان و پژوهش مسائل اجتماعی 30میلیارد تومان بودجه می‌خواهد ولی آموزش و پژوهش فضای سبز در اولویت نیست. یکی دیگر از خلأهای جدی لایحه بودجه، نادیده گرفتن ماده 60برنامه است. در این ماده به وضوح برای حفظ تنوع زیستی و تقویت شبکه اکولوژیکی کلانشهر تهران به حفاظت و شناسایی و ثبت میراث طبیعی شهر تهران اشاره شده است. این بند یکی از بهترین و محیط‌زیستی‌ترین بندهای برنامه است که در بودجه کوچک‌ترین توجهی به آن نشده است. شهرداری باید شناسایی و احیای مناطق طبیعی شهر را طبق سند برنامه در دستور کار قرار دهد و در همان سال اول آنها را ثبت کند تا بیش از این شهر در معرض تعرض زمین‌خواران قرار نگیرد. در این روزهای پایان سال و در ایامی که بودجه شهرداری در شورا در دست تدوین است انتظار جدی عمل به مفاد برنامه و پررنگ کردن محورهایی است که شهردار محترم و شورای امید در شعاربر آنها تأکید داشته‌اند. انتظار است که شورای امید، در این فرصت اندک باقیمانده از عمرش، مسیر بودجه‌بندی شهر را به ریل زیست‌محوری برگرداند.