بلاتکلیفی پناهندگان و به‌روز نبودن قوانین تابعیت

نشست نقد کتاب «در خانه برادر» نوشته آرش نصراصفهانی روز یکشنبه هفتم بهمن‌ماه در انجمن جامعه‌شناسی ایران با حضور علاقه‌مندان به کتاب و مباحث حوزه مهاجرت برگزار شد. در این جلسه ابتدا نویسنده ضمن معرفی اجمالی کتاب، بر ضرورت توجه بیشتر اصحاب علوم اجتماعی به مسئله پناهندگان افغانستانی در ایران تأکید کرد. به گفته او، کتاب در خانه برادر روایتی تاریخی از حضور پناهندگان در ایران با شکل‌گیری نخستین موج مهاجرت جمعی از اواخر دهه1350 ارائه می‌کند و نشان می‌دهد چگونه جایگاه اجتماعی این جمعیت در ایران از مستضعفان تحت حمایت ایران به کارگرانی که منافع اقتصادی ایران را تامین می‌کنند، تغییر کرد. به گفته او، طی این فرایند در طول 4دهه به‌طور دائم از خدمات اجتماعی برای افغانستانی‌ها کاسته شد، به مرور یارانه‌های بهداشت و سلامت آنها حذف شد و پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها در فقدان حمایت‌های دولتی و بیمه‎ای، آنها به‌طور کامل مسئول زندگی خود شدند. نویسنده کتاب با خاطرنشان کردن پیامدهای چنین وضعیتی برای جمعیت پناهندگان و مهاجران افغانستانی که اغلب دچار مشکلات معیشتی هستند عنوان کرد، بخش اول کتاب سیر تاریخی 4دهه حضور آنان در ایران را با بررسی تطور سیاست رسمی در قبال پناهندگان از سیاست درهای باز به روی آوارگان جنگی تا بازگشت و ساماندهی بررسی می‌کند. این روایت نشان می‌دهد چگونه طی دولت‌های مختلف پس از انقلاب مجموعه‌ای از سیاست‌های کلان مهاجرتی زندگی این جمعیت در ایران را تحت‌تأثیر خود قرار داده است. به گفته او، این کتاب ضمن مرور تجربه زندگی در ایران از نگاه مهاجران، به تحلیل این تجربه تحت قوانینی می‎پردازد که آنها را به‌مثابه شهروندان درجه دوم از بسیاری خدمات و امکانات متعارف زندگی محروم کرده است. به‌علاوه در بخش پایانی کتاب براساس تحلیل وضعیت موجود به ارائه مجموعه‌ای از راهکارها و بازنگری در سیاست‌های مهاجرتی در جهت تغییر شرایط می‌پردازد.

در ادامه عباس عبدی ضمن بیان سابقه‌ای از پژوهش‌های خود در حوزه اتباع افغانستانی در ایران، اعطای تابعیت به این جمعیت را راه‌حل اصلی پایان یافتن مشکلات این گروه ساکن در کشور دانست. او با اشاره به مشکلات زندگی افغانستانی‌ها در ایران، علت‌العلل وضعیت نابسامان و بلاتکلیف پناهندگان را به‌روز نبودن قوانین تابعیت دانست و پیشنهاد کرد در راستای افزایش جمعیت کشور دولتمردان می‌توانند به مقوله مهاجرت نگاه متفاوتی داشته باشند. در ادامه نشست حبیب میرزایی دانشجوی افغانستانی ساکن ایران به بیان بخشی از تجربیات خود در زمان مهاجرت از افغانستان به ایران و همچنین دوران زندگی در تهران و یزد پرداخت. این مهاجر افغانستانی با برشمردن بخشی از مسائل امروز مهاجران در ایران، از نحوه تصویرسازی رسانه‌ها در ایران از فرهنگ، گویش و منزلت اجتماعی اتباع افغانستانی در ایران انتقاد کرد. به گفته او، هزاره‌ها گروه قومی اقلیتی هستند که به سبب تمایز چهره هم در افغانستان و هم در ایران مورد تبعیض قرار گرفته و قربانی خشونت می‌شوند. او با اشاره به استفاده از واژه‌های مختلف برای نام بردن افغانستانی‌ها مانند افغانی یا افاغنه تأکید کرد، واژه افغانستانی به‌معنای کلیه کسانی که درون مرزهای کشوری به‌نام افغانستان زندگی می‌کنند، اصطلاح بهتری است و بار معنایی منفی کلمه افغانی را ندارد. در ادامه این جلسه خدیجه پورکاظمی از نسل دوم مهاجران افغانستانی که در یک خانوار مهاجر در ایران به دنیا آمده و اکنون با ازدواج با یک مرد ایرانی، شناسنامه ایرانی دریافت کرده است، از تجربیات خود سخن گفت. او که تجربه زندگی در ایران را با مدارک هویتی پناهندگان و هم کارت ملی ایرانی داراست به بیان تفاوت‌هایی پرداخت که برخورداری از مدارک هویتی ایرانی در زندگی افراد ایجاد می‌کند. در ادامه جلسه حضار به بیان دیدگاه‌های خود درباره کتاب و موضوع پناهندگان افغانستانی در ایران پرداختند.(همشهری)