نیمه خالی لیوان بودجه شهرها

محمد سرابی/خبر‌نگار

بودجه شهرداری‌های کشور در مرحله بررسی در شورا‌های شهر قرار دارد اما در هر شهر شرایط متفاوتی به چشم می‌خورد و میزان تحقق بودجه سال97 و نسبت آن با میزان افزایش یا کاهش بودجه سال98 مشخص نیست. در چند سال گذشته بودجه‌ کلانشهر‌ها عدد کمابیش ثابتی بود که با توجه به تورم و افزایش قیمت‌ها، نشانه کمبود منابع مالی برای شهرداری‌هاست. رکود ساخت‌وساز که منبع اصلی درآمد‌ها برای شهر است عامل اصلی این اتفاق شمرده می‌شود، اما تفاوت درآمد‌ها و تنظیم بودجه را در شهر‌هایی که ظاهرا شرایط مشابه دارند، چطور می‌توان ارزیابی کرد؟ ارزیابی8 شهر بزرگ و متوسط کشور نشان می‌دهد که در 10‌ماه سال جاری تنها 50 درصد بودجه آنها تحقق پیدا کرده و مدیریت شهری آنها امیدوار به تأمین بخش بیشتری با توجه به پرداخت عوارض شهری در پایان سال است. در پایتخت به گفته شاپور رستمی،  معاون هماهنگی امور مناطق شهرداری تا‌کنون 85درصد از بودجه امسال شهرداری تهران محقق شده که 10درصد نسبت به سال پیش بیشتر بوده است.  تنظیم بودجه در یک‌دهه گذشته که با نوسان درآمد‌های ناشی از پروانه ساخت و تغییر کاربری همراه بود، در بعضی موارد باعث اختلال در عملکرد جاری شهرداری‌ها و به‌وجود آمدن بدهی‌های فراوان به بانک‌ها یا ارگان‌های دیگر شد. اکنون که درآمد‌ها کاهش یافته و پروژه‌های نیمه‌کاره به‌جا مانده است، شوراهای شهر و همینطور شهرداری‌ها باید نشان دهند که آیا می‌توانند از این مرحله عبور کنند؟ تنظیم بودجه نوعی پیش‌بینی شرایط سال آینده است؛ آن‌ هم در شرایطی که وضعیت اقتصادی کلان کشور دستخوش تغییرات روزانه و شدید است. اهمیت نقش و تخصص اعضای شورای شهر در این مواقع خود را نشان می‌دهد. در این گزارش بودجه 6 کلانشهر، یک شهر متوسط و یک شهر کوچک به صورت تصادفی  انتخاب شده و مورد بررسی قرار گرفته است.


رشت
در میان کلانشهر‌ها دشوار‌ترین شرایط مالی امسال برای شهر رشت رخ داده که از داشتن شهردار محروم است. گویا حضور داشتن فردی در سمت رسمی شهردار می‌تواند باعث افزایش درآمد‌های شهرداری شود. بودجه شهرداری در سال۹۲، ۱۹۳میلیارد تومان بود که ۸۵درصد آن  معادل ۱۶۴میلیارد تومان تحقق یافت. در سال۹۳ بودجه شهرداری ۲۴۵میلیارد تومان تعیین شد که ۸۹درصد آن معادل ۲۱۸میلیارد تومان محقق شد. بودجه در سال۹۴ با رشد بسیار زیاد از ۲۴۵میلیارد تومان به ۶۰۰میلیارد تومان رسید اما به‌دلیل اینکه ارقام بودجه براساس برآورد واقعی نبود هزینه‌هایی ایجاد کرد و در چندسال بدهی شهرداری به بیش از ۷۰۰میلیارد تومان رسید. با وجود این درحالی‌که تنها ۳۰۰میلیارد تومان از ۶۰۰میلیارد تومان بودجه سال۹۴ شهرداری محقق شده بود، بودجه سال۹۵ معادل ۸۵۰ میلیارد تومان نوشته شد.به گفته علی بهارمست، سرپرست شهرداری رشت امسال تا‌کنون فقط ۳۱درصد از بودجه ۹۹۰میلیارد تومانی شهرداری محقق شده است.


تبریز
شهرداری تبریز در سال 97 منابع تامین بودجه را از فروش تراکم به سمت درآمد‌های پایدار برد و همزمان برخی هزینه‌های جاری شهرداری را کاهش داد که این کار به روند انقباضی بودجه کمی کمک کرد؛ از طرف دیگر میزان تحقق بودجه هم اندکی افزایش پیدا کرد. 
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری تبریز در این‌باره می‌گوید: در ۹‌ ماه ابتدای سال ۹۶ میزان تحقق بودجه ۱۵۵۰میلیارد تومان بود که ۵۷درصد کل آن را شکل می‌داد. امسال ۱۵۳۱میلیارد تومان از بودجه شهرداری وصول شده که ۶۲درصد کل بودجه را تشکیل می‌دهد. مرتضی موحدنیا ادامه می‌دهد: این رقم بدان معناست که با وجود مشکلات مختلف، 5درصد افزایش تحقق داشته‌ایم. این ارقام کوچک هستند ولی روند رو به بهبود تامین منابع مالی شهرداری را نشان می‌دهد.

ارومیه
هم‌اکنون شهرداری ارومیه همچون سایر شهر‌های کشور با بحران‌ مالی دسته و پنجه نرم می‌کند و میزان تحقق بودجه سالانه شهرداری کمتر از میزان تصویب شده است اما شهردار این شهر ادعا می‌کند که با همین میزان درآمد هزینه‌های شهرداری و برنامه‌های در درست اجرا اداره شده است. شهردار ارومیه تأکید می‌کند که وصولی شهرداری ارومیه از میزان ۱۲۶۰ میلیارد تومان بودجه در سال ۹۶ حدود ۲۸۰میلیارد تومان بود که با وجود این میزان کم وصولی، پروژه‌های شهری تعطیل نشد. محمد حضرت‌پور می‌گوید: شهرداری ارومیه سرمایه‌های شهر را نمی‌فروشد و اقدامات مدیریت شهری در خرید زمین تا ۱۰۰ سال پاسخگوی نیاز‌های شهروندان خواهد بود.


مشهد
شهرداری مشهد توانسته است نزدیک به نیمی از بودجه امسال را محقق کند اما این کار با پیگیری مطالبات باقیمانده در دست ادارات دولتی و دیگر طلب‌های شهرداری انجام شده است. در 2، 3‌ماه گذشته مسئولان حوزه اقتصادی و مالی توانستند بخشی از بدهی‌های ۵۲دستگاه اجرایی به شهرداری مشهد را مشخص و با بدهی شهرداری به بانک‌ها تهاتر کنند که این کار خود بر تحقق برخی از ردیف‌های بودجه تأثیر گذاشته است.
محمدرضا کلایی، شهردار مشهد در این‌باره می‌گوید: «تاکنون ۱۶۶۰میلیارد تومان از بودجه نقدی ۳هزار میلیارد تومانی شهرداری مشهد محقق شده و حدود ۵۰درصد آن باقی مانده که باید تلاش کنیم تا پایان سال بخش زیادی از مبلغ باقیمانده را نیز محقق کنیم.»
با وجود این بخش بزرگی از مطالبات شهرداری و همینطور بدهی‌های آن به بانک‌ها همچنان باقی مانده است. به گفته کلایی، سال آینده سال سررسید بدهی‌ها خواهد بود و شهرداری ماهانه باید مبلغ ۲۰۰میلیارد تومان از اقساط بانکی را که عدد بسیار سنگینی است بابت بدهی‌ها پرداخت کند. مشهد بالاترین بودجه بعد از پایتخت را دارد و پروژه‌های شهری بزرگی در آن در دست اجراست.در سال‌های گذشته بدهی انباشته شهرداری مشهد نیز رقم زیادی را تشکیل می‌داد. 

قم
شهرداری قم در سال‌های قبل نیز مشکل چندانی در زمینه تأمین بودجه پیدا نکرد و شاید به همین دلیل این نهاد بدهی‌های انباشته چندانی نداشت. امسال نیز شهرداری توانسته است در طول 10ماه نخست سال، 87درصد بودجه را محقق کند. علی‌اصغر جدی، مدیرکل تشخیص و وصول درآمد شهرداری قم از تخفیف‌های ویژه شهرداری برای پرداخت عوارض و جرایم ماده100 تا 22بهمن خبر می‌دهد و می‌گوید: در صورت پرداخت نقدی عوارض ساختمانی 25درصد تخفیف به فرد تعلق می‌گیرد و در زمینه جرایم ماده100 نیز در صورت پرداخت نقدی مشمول 10درصد تخفیف می‌شوند.


یزد
براساس تجارب گذشته معمولا بیشترین میزان بودجه شهرداری یزد در 6ماهه دوم سال محقق می‌شود اما در 7ماهه نخست امسال عقد قراردادهای متعدد باعث شد که وضعیت شهرداری یزد به نسبت شهرداری‌های کشور در زمینه تحقق بودجه مناسب باشد. تاکنون حدود 75درصد بودجه پیش‌بینی شده توسط شهرداری در 7ماهه نخست سال محقق شده است. سیدعلی مشتاقیون، سرپرست پیشین شهرداری یزد در این‌باره می‌گوید: پیش‌بینی شهرداری درخصوص میزان بودجه در این مدت 240میلیارد تومان بوده که از این میزان 190میلیارد تومان محقق شده است.
 بودجه مصوب شورای شهر برای امسال 660میلیارد تومان است که امیدواریم در 5ماهه پایانی سال تحقق یابد.

بروجرد
در شهر‌های کوچک‌تر پرداخت حقوق کارکنان یکی از مخارج اصلی شهرداری‌هاست که گاهی به اندازه بزرگ‌ترین پروژه‌های عمرانی هزینه‌بر به‌شمار می‌رود. آنطور که موسی نیکوکار، رئیس شورای شهر بروجرد می‌گوید، تاکنون از مجموع 163میلیارد تومان بودجه شهرداری 45میلیارد و 300میلیون تومان معادل 37درصد آن تحقق یافته است. اکنون ماهانه 4میلیارد تومان بابت حقوق و 400میلیون تومان نیز بابت بیمه نیروهای شهرداری بروجرد پرداخت می‌شود. البته سال آینده و با افزایش حقوق‌ها 600میلیون تومان به پرداختی حقوق آنها افزوده خواهد شد. 
در پایان سال نیز باید 4میلیارد و 200میلیون تومان بابت عیدی به نیروهای شهرداری بپردازیم. به گفته رئیس شورای شهر، حقوق کارکنان با دریافت وام و فروش املاک شهرداری پرداخت می‌شود.


اهر
در برخی از شهر‌های کوچک، شهرداری‌ها به تحقق بودجه حتی تا پایان سال هم امیدوار نیستند. در آذربایجان شرقی بودجه شهرداری اهر در سال 95 نزدیک به 35میلیارد تومان بود که تنها 75درصد آن تحقق پیدا کرد. در سال96 بودجه به 45میلیارد تومان افزایش پیدا کرد اما با گذشت 9‌ ماه ابتدای سال تنها 30درصد آن محقق شد. در همین زمان بودجه سال97 باز هم به مبلغ 45میلیارد تومان تعیین شد و همانطور که پیش‌بینی می‌شد به نتیجه مورد نظر نرسید. 
کمال امید، شهردار اهر در این‌باره می‌گوید: متأسفانه در طول 9ماهه سال‌جاری تنها 37درصد از بودجه محقق شده و پیش‌بینی ما این است که تا پایان سال تحقق بودجه سال 97 به 50‌درصد برسد. با وجود ناکامی‌ها در تحقق بودجه سال‌های قبل، شورا و شهرداری به رویه قبلی ادامه دادند و بودجه سال 98 شهرداری اهر باز هم 45 میلیارد تومان تعیین شد.

بودجه کاهشی و افزایشی

میزان تحقق بودجه شهرداری‌های شیراز و اصفهان مشخص نیست اما شورای‌شهر شیراز بودجه سال بعد را با 3درصد کاهش و شورای شهر اصفهان آن را با ۳۷درصد افزایش تصویب کرده است که تفاوت بسیار زیادی را نشان می‌دهد. سال پیش در همین زمان 40درصد بودجه سالانه شیراز محقق شده بود و همین هم باعث احتیاط مدیران شهری در تعیین بودجه سال بعد شد. بودجه سال97 شهرداری نیز نسبت به بودجه96 کاهش 4درصدی داشت.