گزارش
مرگ ریزگردها با احیای تالاب‌ها
یک کارشناس محیط زیست: سر و کله ریزگردها در خوزستان پس از خشک شدن تالاب‌ها پیدا شد
سیدعلیرضا شریفی| اهواز- خبرنگار:
هرچند بارش باران‌های پاییزی هوای خوزستان را در ماه‌های گذشته مطلوب کرد، اما گرد و خاک اخیر (گرد و غباری که از پنجشنبه شب آغاز شد و تا شنبه هفته جاری پایدار بود) نشان داد که خوزستان هنوز از این دیو خاکستری نجات پیدا نکرده و مسئولان باید چاره‌ای دائمی برای رهایی از آن پیدا کنند.
پدیده ریزگردها که تا چند سال پیش گاهگاه آسمان یکی از استان‌های جنوب و غرب کشور را فرامی‌گرفت، اکنون به یکی از معضلات اصلی محیط زیست در سراسر کشور تبدیل شده است. در این میان خوزستان وضعیت بغرنج‌تری دارد چراکه 14 سال است گرفتار این مهمان است؛ مهمانی که ابتدا ناخوانده بود و امید بود به زودی خاک خوزستان را ترک کند اما به تدریج و با گذشت زمان به صاحبخانه‌ای تبدیل شد که خیلی از خوزستانی‌ها را مجبور به ترک دیار کرد.
در سال‌های اخیر شمار زیادی از خوزستانی‌ها برای گریز از این پدیده شوم مهاجرت کرده و راهی استان‌های دیگر ازجمله مازندران، گیلان، البرز و مرکزی شده‌اند.
کاهش ریزگرد و مقابله با آن کاری دشوار و بسیار پرهزینه است و به همین دلیل نظریه‌های مختلفی در مورد منشأ ریزگردها و نحوه مقابله با آنها ارائه شده است. عده‌ای از کارشناسان معتقدند که احیای تالاب‌ها مهم‌ترین گام برای مقابله با ریزگردهاست چراکه این پدیده پس از مرگ تالاب‌های بین‌النهرین به وجود آمده است.
پیدایش ریزگردها پس از خشکی تالاب‌ها
یک کارشناس محیط زیست در این باره به همشهری می‌گوید: پدیده ریزگرد در خوزستان از سال 82 به صورت موردی ظاهر شد و از ابتدای سال 84 افزایش یافت و از سال 89 به بعد اوج گرفت.«مجتبی ظفری» اظهار می‌کند: اگر بخواهیم به صورت دقیق این موضوع را بررسی کنیم، می‌توانیم رابطه مستقیمی بین خشکی تالاب‌های بین‌النهرین در عراق و کاهش مساحت تالابی استان خوزستان با ورود ریزگردها به این استان مشاهده کنیم.
وی توضیح می‌دهد: نخستین ضربه در جنگ خلیج‌فارس به تالاب‌ها زده شد؛ موقعی که آمریکا اقدام به آزادسازی کویت از دست عراق و از بصره به سمت بغداد حمله را آغاز کرد.
این کارشناس محیط‌زیست می‌افزاید: در آن مقطع مردم جنوب عراق علیه صدام حسین قیام کردند اما به ناگاه آمریکا دست از سرنگونی او برداشت و صدام علیه شیعیان عراقی وارد جنگ شد. در این جنگ شیعیان به تالاب‌ها پناه بردند و صدام دستور داد کانالی به طول 50 کیلومتر و عرض 2 کیلومتر برای انتقال آب تالاب به دجله حفر شود.
تالاب‌ها؛ عامل رطوبت خاک
این کارشناس محیط زیست ادامه می‌دهد: مساحت 5/2 میلیون هکتاری تالاب‌ها در عراق که سبب تعدیل دما و رطوبت منطقه می‌شد، امروز به کانون گرد و غبار تبدیل شده است.ظفری اضافه می‌کند: یک معادله دیگر هم وجود دارد و آن هم این است که خشکی تالاب‌ها سبب از بین رفتن رطوبت هوا و درنتیجه خیزش خاک شده است.
وی می‌گوید: در ایران قبلا رطوبت تالاب‌های هورالعظیم، شادگان و بامدژ خوزستان سبب تعدیل دما می‌شد به همین دلیل در دهه 60 خورشیدی به ندرت دمای هوا به بیش از 45 درجه سانتیگراد می‌رسید. حالا با خشک شدن 50 درصدی تالاب‌ها در خوزستان تعداد روزهایی که دمای هوا به بیش از 45 درجه می‌رسد و حتی تعداد روزهایی که دمای هوا به بیش از 50 درجه می‌رسد افزایش قابل توجهی پیدا کرده است.
کاهش خیزش خاک با جان گرفتن تالاب‌ها
این کارشناس مسائل زیست‌محیطی ادامه می‌دهد: وقتی آثار زنجیره‌ای را در به وجود آمدن ریزگردها بررسی می‌کنیم، درمی‌یابیم که وقتی هوا گرم شود، رطوبت خاک از بین می‌رود. به همین دلیل در گذشته خاک مرطوب خوزستان با وزش باد موثر 10 متر هم بلند نمی‌شد، اما امروز با وزش باد 3 تا 5 متر بر ثانیه بلند می‌شود و سبب تشدید پدیده ریزگرد می‌شود.
ظفری می‌افزاید: حدود 50 درصد از مساحت هورالعظیم در بخش ایرانی و 25 درصد از مساحت تالاب شادگان کاربری تالابی خود را از دست داده‌اند و به نظر می‌رسد اگر این تالاب‌ها احیا شوند، دوباره خاک خوزستان رطوبت خود را به دست می‌آورد و با کاهش دما، خیزش خاک در کانون‌های داخلی کاهش می‌یابد.
ضرورت تامین حقابه خوزستان
عضو مجمع نمایندگان خوزستان در مجلس شورای اسلامی نیز به خبرنگار ما می‌گوید: اگر به حال آلودگی هوای استان خوزستان فکری نشود، بیماری‌های تنفسی و برخی بیماری‌های دیگر در استان تشدید می‌شود و به خطر افتادن سلامت مردم و بهداشت استان هزینه‌های مالی و روانی گزافی به همراه خواهد داشت.
«عباس پاپی‌زاده» اضافه می‌کند: گرد و غبار در خوزستان با توجه به بارندگی‌های اخیر کاهش یافته است، اما باید بدانیم که کانون ریزگردها در دهه‌های گذشته شکل گرفته و برای بهبود این وضعیت باید فکری اساسی شود. یکی از راه‌های کنترل آلودگی هوای خوزستان تامین حقابه این استان است.وی می‌افزاید: در کنار ریزگردها، فعالیت‌های گسترده نفتی هم در آلودگی هوای خوزستان بسیار موثر است اما بحث مهم‌تر ما فعلا ریزگردهاست.
پاپی‌زاده می‌گوید: با تامین حقابه خوزستان تالاب‌ها دوباره جان می‌گیرند و کاربری تالابی آنها احیا می‌شود. عضو کمیسیون آب و کشاورزی مجلس شورای اسلامی تاکید می‌کند: احیای تالاب‌ها پادزهری برای کاهش آلودگی هوای خوزستان تلقی می‌شود.
رطوبت؛ راهی برای مقابله با ریزگردها
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز در این رابطه به همشهری می‌گوید: وقوع پدیده ریزگردها یکی از شاخص‌هایی است که نشان می‌دهد تاب‌آوری طبیعت در خوزستان کاهش یافته است.
«احمدرضا لاهیجان‌زاده» درباره گفته خود توضیح می‌دهد: در وضعیت طبیعی، بادهای با سرعت بیش از 5 متر بر ثانیه سبب برخاستن گرد و غبار می‌شوند در حالی که به دلیل بارندگی‌های خوب در سال 94، بادهای 15 متر بر ثانیه هم سبب خیزش خاک نمی‌شدند. امسال هم به دلیل بارش‌های مداوم با گرد و خاک داخلی مواجه نشدیم وگرنه ریزگردها هنوز سر جای خود باقی هستند.
وی با بیان این‌که آبگیری تالاب‌ها اولین راهکار برای مقابله با گرد و غبار است، می‌افزاید: اگر تالاب‌های شادگان و هورالعظیم به اندازه طبیعی آب داشته باشند، علاوه بر این‌که کانون‌های گرد و غبار از بین می‌روند، رطوبت ناشی از آنها 8 ماه از سال منطقه را دربر می‌گیرد و این مساله باعث کاهش گرد و غبار در این مدت
می‌شود.
***
در سال‌های اخیر کارشناسان زیادی درباره ضرورت احیای تالاب‌های خوزستان سخن گفته‌اند و معتقدند که احیای کاربری تالاب‌ها، علاوه بر اثرگذاری بر محیط زیست، سبب بهره‌مندی کشور از ظرفیت‌های اقتصادی آنها می‌شود.
بنابراین احیای تالاب‌ها باید در دستور کار جدی مسئولان استانی قرار گیرد تا مردم خوزستان به جای خداحافظی با زادگاهشان و مهاجرت به استان‌های دیگر، با ریزگردها - این مهمان 14 ساله آزاردهنده - خداحافظی کنند.
