میراث
اولین قنات‌موزه در ایران
قنات قاسم‌آباد با کارکرد گردشگری دوباره احیا می‌شود
حسین زندی| همدان - خبرنگار:
طرح ساخت اولین قنات‌موزه کشور در روستای قاسم‌آباد طی جلسه‌ای که هفته گذشته با حضور مسئولان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و همچنین کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی و همچنین دهیار روستای قاسم‌آباد برگزار شد، مورد تایید قرار گرفت.
به گفته علی‌اصغر سمساریزدی مدیر سابق مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های آبی وابسته به یونسکو و مشاور فعلی مدیر این مرکز و فرهاد نظری مدیرکل دفتر ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور که چندی پیش در سفر به همدان از قنات قاسم‌آباد بازدید کرد، اگر شرایط ثبتی قنات رعایت شود، این قنات به 11 رشته قناتی خواهد پیوست که ثبت جهانی شده‌اند؛ اگرچه موضوع الحاق روستای قاسم‌آباد به شهر همدان که این روزها جدی‌تر از قبل پیگیری می‌شود، ممکن است این اتفاق را تحت تاثیر قرار دهد و مانع از ثبت جهانی قنات قاسم‌آباد شود.
راهی که طی شد
«علی‌اصغر سمساریزدی» مدیر سابق مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های آبی وابسته به یونسکو و مشاور فعلی مدیر این مرکز در این جلسه به تشریح وضعیت قنات پرداخت و گفت: در ابتدا «محمدهاشم پاکیزه» دهیار روستای قاسم‌آباد به منظور آشنایی کلی با قنات این روستا و ثبت آن به عنوان میراث ناملموس، کار را به ما سپردند که انجام شد و بعد از آن و با پیشنهاداتی که ما ارائه دادیم به این نتیجه رسیدند که چه خوب است که در همدان یک قنات‌موزه داشته باشیم که اگر اتفاق بیفتد، نخستین قنات‌موزه کشور خواهد بود.
وی درباره قنات قاسم‌آباد توضیح داد: همدان با یک تاریخ غنی موجب افتخار ایرانیان است. طبیعی است که چنین سازه‌ای به آب نیاز داشته باشد. به خاطر همین در کتب تاریخی از یک مورخ یونانی نقل شده که به فرمان ملکه، نهری از الوند تا همدان حفر شد که نشان از آبادانی همدان در آن زمان دارد و احتمال دارد که از مکانیزم قنات برای انتقال این آب استفاده شده باشد. در سوابق تاریخی درباره قنات‌های همدان توضیح داده شده و از انتقال آب از الوند به همدان سخن‌ها رانده شده است.
سمساریزدی ادامه داد: روستای قاسم‌آباد از دو قنات بهره‌مند است که یکی از آنها قنات متصل به امامزاده است که تعدادی از میله‌چاه‌های آن در سطح زمین مشخص است و وضعیت مناسبی دارد اما از مدار بهره‌برداری خارج شده است. قنات اصلی روستا قناتی است که امروز درباره آن صحبت می‌کنیم و طول آن 3 کیلومتر و عمق مادرچاه آن 16 متر است.
این قنات از جنوب‌شرقی روستا آغاز و در اراضی میان روستا ظاهر می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که آبدهی قنات تا سال 1381 خوب بوده اما کم‌کم ریزش می‌کند و آب‌بندان در آن اتفاق می‌افتد. در سال 1393 دهیاری و شورای روستا تصمیم به احیای آن گرفتند و آواربرداری آن را انجام دادند. اواخر سال 1395 آب قابل توجهی در قنات جاری شد که تاکنون نیز جاری است.
میراث گردشگری همدان
این متخصص سازه‌های آبی به اهمیت این میراث گردشگری اشاره و اظهار کرد: سایت گردشگری قنات از 3 بخش تشکیل می‌شود؛ بخش قنات‌موزه که هدف از آن معرفی قنات و ارزش‌های آن و ایجاد ارتباط مستقیم بین بازدیدکنندگان، عنصر آب و کالبد قنات است. بخش دیگر موزه آب و کشاورزی است و هدف از آن معرفی دانش سنتی آب و نظام‌های بومی کشاورزی استان همدان است. بخش سوم بومگردی است که هدف از آن معرفی قابلیت‌ها و ظرفیت‌های روستای قاسم‌آباد است.
وی افزود: قنات قاسم‌آباد بازمانده از تجارب اقوام گوناگون است که در این منطقه سکونت داشتند و در طول زمان تجارب ذهنی خود را به منصه ظهور گذاشتند و آنچه به دست ما رسیده گنجینه ارزشمندی است که یک میراث فرهنگی محسوب می‌شود.
ما هم سعی کردیم این میراث مادی و معنوی را تحلیل و تبیین کنیم و از آن برای افزایش بازدهی اقتصادی قنات بهره ببریم چون قنات در گذشته هم تا زمانی کار می‌کرده که ارزش اقتصادی داشته است و اگر الان کارکرد ندارد، به دلیل آن است که ارزش‌های اقتصادی آن فراموش شده است. ما وقتی می‌توانیم این کارکرد را احیا کنیم که کارکرد جدیدی برای آن تعریف کنیم و آن کارکرد گردشگری است.
سمساریزدی اضافه کرد: گردشگری قنات یکی از کارکردهای آن محسوب می‌شود و متضمن حفظ این آثار تاریخی است. ارزش‌های قنات قاسم‌آباد فقط به فیزیک و ساختمان آن مربوط نیست بلکه نقش موثر این قنات در ایجاد منظر فرهنگی غنی و اکولوژی پیچیده انسانی است که اهمیت آن از ویژگی‌های فیزیکی قنات کمتر نیست.
دوازدهمین قنات جهانی
«بهرام توتونچی» مدیر پایگاه هگمتانه نیز گفت: تاکنون 11 رشته قنات به ثبت جهانی رسیده و طبق شرایطی امکان اضافه شدن به این فهرست وجود دارد. تلاش ما این است که با رعایت شرایط ثبتی، قنات قاسم‌آباد را به عنوان دوزادهمین قنات به ثبت جهانی برسانیم. با این توضیح که در همدان 276 رشته قنات وجود دارد که یکی از آنها قنات قاسم‌آباد است.
وی توضیح داد: این قنات دو حریم دارد؛ یکی حریمی است که در سطح شهر و بالای زمین باید حفظ شود و دیگری حریم زنده بودن سفره‌‌های زیرزمینی قنات است. این حریم باید از مظهر تا آخرین کلنگ حفظ شود.
قنات دست‌نخورده
«احمد ترابی» معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در نشست مسئولان درباره قنات قاسم‌آباد گفت: نزدیک به 100 متر از فضای قنات آسیب دیده و سقف آن ریخته است و بخش‌هایی هم وجود دارد که قابلیت قنات‌موزه شدن را دارد. در بخش‌های دیگر قنات هیچ دخل و تصرفی وجود ندارد و فقط از 100 متر آن برای ایجاد قنات‌موزه استفاده می‌شود.
در همینه زمینه :
