اجرای «زوج و فرد»؛ آری یا نه؟

مریم سمائی

هر سال فصل سرما که می‌شود میزان آلودگی هوا در کلانشهرها شدت می‌گیرد و مسئولان را به فکر چاره می‌اندازد؛ چاره‌ای که معمولا به تشکیل جلسات کمیته اضطرار آلودگی هوا و در نهایت اجرای طرح زوج و فرد از در منازل و تعطیلی مدارس محدود می‌شود و سال بعد دوباره این روند تکرار می‌شود.

سال 77 ،یعنی درست 20سال پیش بود که طرح تردد نوبتی خودروهای سواری براساس نمره زوج و فرد به‌مدت یک‌ماه در آذر اجرا شد. به موجب اجرای به ظاهر موفق این طرح، سال78، 110نفر از نمایندگان مجلس طی نامه‌ای از رئیس‌جمهور وقت خواستند که این طرح را به‌طور دائمی در کلانشهرها به اجرا دربیاورد. رئیس‌جمهور نامه نمایندگان را به وزارت کشور ارسال کرد تا موضوع پیگیری شود و درصورت تأیید طرح به اجرا درآید اما دفتر حمل‌ونقل شورای‌عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور با ارائه گزارشی این طرح را برای شهرها بحران‌زا اعلام کرد و آن را طرحی ناموفق خواند.

در این گزارش آمده بود که اجرای طرح زوج و فرد تنها جنبه مسکن دارد و به مصلحت نیست چرا که موجب می‌شود افراد مرفه اقدام به خرید چند خودرو با پلاک‌های مختلف کنند و قیمت‌ها را بالا ببرند. از سوی دیگر با اجرای طرح نوبتی پلاک خودرو بیش از 700هزار نفر به ناوگان حمل‌ونقل عمومی اضافه می‌شود که این ناوگان قادر به پاسخگویی به این حجم از مراجعه نیست؛ ضمن اینکه در شرایط فعلی افزایش 50درصدی ظرفیت این ناوگان هم غیرممکن است.

طبق گزارش دفتر حمل‌ونقل شورای‌عالی ترافیک، در سال 78حدود 5.9 کل تعداد خودروها دارای پلاک فرد و 4.9 آنها دارای پلاک زوج بودند با توجه به اینکه روزهای فرد هفته 2روز و روزهای زوج 3روز است به همین دلیل قیمت خودروهای دارای شماره زوج افزایش نسبی پیدا می‌کند و معضل اقتصادی جدیدی ایجاد خواهد شد. همچنین سرقت پلاک خودرو یا ساخت پلاک‌های تقلبی افزایش می‌یابد.

مسئولان ترافیکی کشور معتقد بودند که این طرح در زمان‌های بحران به‌صورت موقت و موردی با تمهیدات خاص امکان اجرا شدن دارد اما اجرای آن به‌طور دائمی نمی‌تواند کارساز باشد.

بعد از گذشت 20سال هنوز اجرای طرح زوج و فرد در کلانشهرها محل مناقشه است. بسیاری معتقدند که باید ساختارهای شهری برای گسترش حمل‌ونقل عمومی فراهم شود تا مردم از رانندگی با خودروهای تک‌سرنشین دوری کنند. این در حالی است که هنوز سیستم حمل‌ونقل عمومی جوابگوی مسافران نیست و نمی‌تواند به جابه‌جایی شهروندان بی‌خودرو کمک کند. از سوی دیگر عده‌ای توپ را در زمین خودروسازان و تهیه‌کنندگان سوخت می‌اندازند و معتقدند که آنها باید با کیفیت بیشتری محصولات خود را تولید کنند تا آلوده‌زا نباشند، نه اینکه مردم را محدود کرده و به آنها بگویند چه زمانی از خودرو استفاده کن و چه زمانی نه.

در سال97 محسن پورسید‌آقایی، معاون ترافیک شهرداری تهران از احتمال حذف طرح زوج و فرد در سال آینده خبر داده و گفته که مطالعات نشان داده طرح زوج و فرد، طرح اشتباهی بوده که در بلندمدت نه‌تنها آلودگی هوا را کاهش نداده، بلکه سبب شده مردم به سمت خرید خودروی ارزان‌قیمت اما پلاک مخالف گرایش پیدا کنند و این امر موجب افزایش آلودگی هوا شود».

او گفته است: «براساس تصمیم شورای ترافیک تهران و شورای شهر تهران قرار بر این بود که درصورت موفقیت‌آمیز‌بودن طرح ترافیک، این طرح به محدوده زوج‌و‌فرد نیز تسری یابد. مطالعات نشان می‌دهد که برای کاهش آلودگی هوا لازم است طرح زوج‌و‌فرد ملغی شود. بنابراین مطالعات برای ملغی شدن طرح زوج‌و‌فرد در حال انجام است و درصورت تصویب شورای ترافیک تهران، احتمالا اجرای طرح زوج‌و‌فرد پس از سال‌ها لغو می‌شود».

کاهش بارش که به جیره‌بندی رسید 
نورا عباسی

دهه70 از جیره‌بندی‌های جنگ عبور کرده بودیم و روزگار پیشرفت و ترقی رسیده بود. در کلانشهر‌ی مانند تهران بیش از دیگر شهرها سرعت پیشرفت را به چشم خود می‌دیدید. همین پیشرفت موجب شد تا کم‌کم تهران از شدت جمعیت ورم کند و مشکلاتی مانند تأمین آب و بهداشت شهر بیش از پیش توی ذوق بزند. در کنار دغدغه‌ای به نام افزایش جمعیت تهران، نگرانی از کمبود بارش‌های جوی در سال 78به نقطه اوج خود رسید تا جایی که صفحات روزنامه‌ها پر شد از گفت‌وگو با مسئولانی که مانند امروز نسبت به مشکل کاهش بارندگی و خشکسالی هشدار می‌دادند. حبیب‌الله بیطرف -وزیر نیرو دولت اصلاحات- در سال78 به روزنامه کیهان در مورد مشکل کم آبی تهران گفته بود:«بارندگی تهران حداقل 30درصد کاهش داشته است».

این کم آبی‌ها و نگرانی از تأمین آب شرب تهران درنهایت منجر به جیره‌بندی آب در سال1380 شد. برای متولدین دهه60  که ردی از جیره‌بندی دوران جنگ در ذهنشان مانده بود، با خاطره جیره‌بندی آب‌شرب گره خورد. تهرانی‌ها در آن سال‌ها با زیرنویس تلویزیون ازجدول روزنامه‌ها  مطلع می‌شدند که قرار است در کدام‌یک از روزهای هفته و ‌ماه آب‌شرب منطقه‌شان قطع شود و اینگونه برای پر کردن دبه‌های آب گوشه خانه در حالت آماده‌باش قرار می‌گرفتند.