رهیافت‌های ارتباطی توسعه کلانشهرها

سیدمجتبی تقوی‌نژاد/معاون روابط عمومی مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری تهران 

شهرهایی که در ایران کلانشهر نامیده می‌شوند با آنچه در تعاریف بین‌المللی کلانشهر خوانده می‌شود، حداقل در ابعاد جمعیتی متفاوتند این درصورتی است که حدود 15شهر در ایران کلانشهر نامیده می‌شوند، در شرایطی که اگر تعریف سازمان ملل را مبنا قرار دهیم، تنها تهران واجد اطلاق این مفهوم خواهد بود. پایتخت ایران ازجمله مهم‌ترین و برترین کلانشهرهای جهان است که دارای قابلیت‌ها و ویژگی‌های فراوانی است که به همت مدیریت شهری در دهه‌های اخیر تغییرات چشمگیر و قابل توجهی را در کالبدخود در حوزه‌های عمرانی، شهرسازی، فرهنگی و اجتماعی و زیست‌محیطی تجربه کرده است. تجربه گرانسنگی که به همت مدیران و متخصصان شهری کسب شده و در گذر زمان به‌منظور الگو‌سازی‌ و ارتقای سطح زندگی شهری شهروندان، به سایر کلانشهرها و شهرهای ایران منتقل شده است. امروز شهرداری تهران با شعار تهران، شهری برای همه شهروندان، در پی دستیابی به مفهوم شهروند بانشاط و مشارکت‌جو در کنار ایجاد امنیت و اعتماد اجتماعی و تبدیل این کلانشهر، به شهری در تراز جهانی است و در این راستا با ایجاد بستر هم افزایی کلانشهرها، در پی رهیافت ارتقای سطح زندگی در سایرکلانشهرهای ایران اسلامی است. اینک در آستانه برگزاری «بیست و هشتمین اجلاس کمیته مدیران ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری کلانشهرهای کشور» برخی از مهم‌ترین رهیافت‌های ارتباطی در کلانشهرها از منظر مدیریت شهری، که برای کسب جایگاه رفیع خود در فرآیند جهانی شدن باید واجد آن باشند مورد بحث قرار می‌گیرند.
 نخست اینکه در شرایط اقتصادی کنونی مدیریت شهری در کلانشهرها، برای ارتقای کیفیت زندگی راهی جز بهره‌گیری از مشارکت‌های مردمی ندارد. فرآیندی که طی آن مراکز ارتباطات شهرداری‌ها با تلاش برای مهیا ساختن فضایی جهت‌گذار از شهرنشینی به شهروندی و در راستای شکل‌گیری فرآیند شهرسازی مشارکتی تلاش می‌کنند. نیازی به توضیح نیست که متدهای فن سالارانه برنامه‌ریزی به تنهایی از درک پیچیدگی‌های مدیریت شهری و نظام‌های چندوجهی اجتماعی و فرهنگی ناتوانند. فضایی که در آن امر مشارکت از حالتی انتزاعی خارج می‌شود و مدیریت شهری با ایجاد زمینه ورود مؤثر و جدی شهروندان و با بهره‌گیری از خرد جمعی؛ به تعبیر هابرماس شکاف بین نظر و عمل را کاهش داده و با ایجاد زمینه برای تحقق شهر ارتباطی، شهری برای همه شهروندان را محقق کند.
دیگر آنکه گسترش استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در عرصه ارتباطات و روابط عمومی، وضعیت جدیدی را در رابطه با شیوه‌های ارتباطی شهرداری‌های کلانشهرها ایجاد کرده است. این ظرفیت از یکسو به گفتمان‌سازی‌ و خلاقیتی متناسب با الزامات جهان جدید نیازمند است و از سوی دیگر بدون توجه به زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی می‌تواند محل آسیب باشد. اجلاس مدیران ارتباطات و امور بین‌الملل کلانشهرها بستری مناسب برای هم‌افزایی و توسعه توان ارتباطی شهرداری‌هاست تا بتواند سازوکارهایی را طراحی و تدوین کند که منجر به بهبود شیوه‌های تعاملی شهروندمحور و ایفای وظایف ارتباطی شود.
در نهایت اینکه، در زمانه‌ای که انواع گوناگونی از بحران‌ها جوامع شهری را در معرض آسیب قرار داده است، بدترین اشتباه مدیریت شهری آن است که تصور کند بحران اتفاق نخواهد افتاد؛ بحران را نباید نادیده گرفت، پنهان کرد و یا انکار کرد. به همین علت بحران‌های شهری و شیوه اقدام و عمل روابط عمومی‌ها در مواقع بحران، نیازمند بازنگری در روش‌های پیش‌بینی، هوشیاری و تبلیغ و هشدار پیش از وقوع، رویکردهای کنترل و نظارت در صحت اطلاع‌رسانی و مسئولیت‌پذیری در هنگامه بحران و در نهایت کنترل حواشی و همچنین برنامه‌های ایجاد آرامش و بازسازی پس از پایان آن است.  عدم‌تقارن اطلاعات واصل شده به روابط عمومی، تکثر و موازی‌کاری مراکز اطلاع‌رسانی در زمان بحران، نبود مجرای واحد ارسال اطلاعات به شهروندان و اخلال در کانال‌های ارتباطی، وجود منابع خبری با رویه ارسال اخبار جعلی و پخش شایعات و همچنین شرایط نامساعد و آشتی ناپذیر در زمان بحران از آسیب‌های جدی روابط عمومی بحران است.
تجربیات موفق جهانی در کنترل بحران‌ها از طریق پیش‌بینی و آمادگی پیش از بحران، کاهش اثرات مخرب بحران، ایجاد آرامش خبری و استفاده استراتژیک از رسانه‌های اجتماعی در هنگام بحران راهکارهایی است که برای دستیابی به سندی راهبردی در این اجلاس روی آن بحث خواهد شد.