موسیقی دستگاهی و اخلاق هنری

سیدآرش شهریاری/موسیقیدان

در موسیقی مقامی پایبندی به سنت‌ها و آداب و اخلاق همواره قابل مشاهده است. ریتم و ملودی فاخر، شعر و بیان زیبا و دور از زشتی و پلشتی، نحوه اجرا، شیوه نشستن، همه و همه نشان از این پایبندی دارد. درواقع رویکرد این موسیقی به سنت‌ها تا جایی است که آن را موسیقی سنتی هم نامیده‌اند.
یکی از دلایل اینکه همواره فضای معنوی و سرشار از ادب و تواضع بر این موسیقی حاکم بوده، نحوه آموزش و تربیت هنرمند است. از قدیم در آموزش موسیقی ایران میان استاد و شاگرد، رابطه مراد و مریدی برقرار بوده است. استاد در طول روزها، ماه‌ها و سال‌ها ذره‌ذره خودش را در جان شاگرد می‌ریخت تا زمانی که شاگرد آینه تمام‌نمای استاد شود. این پیوند اخلاقی و روحی تا جایی بود که شنیدن اثر استاد و شاگردانش، حس یکسان به مخاطب می‌داد. از همین رو بود که کسانی که در مکتب موسیقی ایرانی پرورده شدند فقط محفوظات موسیقی و مهارت نواختن بلد نبودند، بلکه اخلاق، متانت، فخامت، صبر و حوصله و مردمداری نیز آموخته بودند.
از آنجا که منشا تمام زیبایی‌ها، احساسات و هنرها، خداوندگار عالم است، هر چیزی که دور از ادب، تقدس و لطافت باشد از هنر نیست. هنر و اثر هنری چیزی است که پیش و بیش از همه انسان را به یاد خداوندگار اندازد و به‌یادآوری زیبایی‌های آثار او وادارد.
چنانکه مولانا فرموده است:
هیچ‌کس در پیش خود چیزی نشد
هیچ چاقو خنجر تیزی نشد
هیچ حلوایی نشد استادکار
تا که شاگرد شکرریزی نشد