اما و اگرهای مصرف میوه و سبزی

بهناز رحیمیان|  خراسان رضوی ـ خبرنگار:

امروزه مردم به ‌ویژه در شهرهای بزرگ در معرض خطرات ناشی از آلودگی هوا، امواج الکترو مغناطیس، مصرف خودسرانه داروهای شیمیایی، مواد نگهدارنده و باقیمانده سموم شیمیایی روی محصولات کشاورزی قرار دارند که سبب بروز بیماری‌های غیرواگیردار می‌شود. 


استفاده از سموم غیرمجاز

استاد پیشکسوت سم‌شناسی دانشکده پزشکی مشهد می‌گوید: برای ارتقای سلامت مردم به آنان توصیه می‌شود که روزانه علاوه بر وعده‌های غذایی، در میان‌وعده‌ها حتما از میوه‌ها و سبزی‌ها استفاده کنند اما نگرانی ما از بابت باقیمانده سموم کشاورزی و کودهای شیمیایی روی این میوه‌ها و سبزی‌هاست، چراکه برای انسان‌ها مضرات و عوارضی را به دنبال خواهد داشت. 
«مهدی بلالی‌مود» معتقد است اگر آثار سموم بر میوه و سبزی‌ها طعم و مزه آنها را تغییر ندهد، مشکلی برای مصرف‌کننده ایجاد نخواهد کرد اما در برخی از موارد مثل خیارهای گلخانه‌ای ما مزه تلخ شیمیایی را هنگام مصرف احساس می‌کنیم که در واقع سم به بافت داخل میوه و سبزی نفوذ یافته است و با کندن پوست و شستن حتی با آب داغ نیز از بین نمی‌رود. 

به گفته وی، سازمان بهداشت جهانی از سال 1990 استفاده از سموم کلردار آلی را در کشاورزی منع کرده است، اما در کشور ما نظارت چندانی در این زمینه صورت نمی‌گیرد و به صورت غیرقانونی از این سم در برخی از مزارع یا گلخانه‌ها استفاده می‌شود. استفاده از سموم غیرمجاز به دفعات و میزان بالا در کوتاه‌مدت و بلندمدت تهدیدی برای سلامت انسان‌ها محسوب می‌شود. 
پدر سم‌شناسی ایران بیان می‌کند: کودهای شیمیایی مانند اوره در محیط‌زیست به نیترات تبدیل شده و وارد سفره‌های آب زیرزمینی، آب شرب، میوه و سبزی می‌شود. مصرف زیاد نیترات و نیتریت سدیم نیز براساس تحقیقات سرطان‌زاست و بر غدد داخلی نیز موثر است. 
به گفته وی، در برخی از سموم فسفاته ترکیباتی وجود دارد که سبب کوتاهی قد کودکان و ناراحتی کلیه در بالغان می‌شود و حتی سرطان‌زاست بنابراین به هیچ عنوان نباید از سموم فسفردار آلی جذبی استفاده کرد. 
از نظر بلالی با تولید محصولات ارگانیک بدون استفاده از سم و کود می‌توان دغدغه‌ها را در این زمینه کاهش داد، البته سلامت محصولات ارگانیک نیز در گرو نظارت و کنترل سازمان‌های مرتبط است. 

وی معتقد است خانواده‌هایی که به لحاظ مالی قادر به استفاده از محصولات ارگانیک نیستند باید برای کاهش آثار سموم، روزانه میوه و سبزی‌های متنوع مصرف کنند. 
این استاد پیشکسوت سم‌شناسی اضافه می‌کند: سیستم‌ نظارتی در خراسان رضوی مانند جهاد کشاورزی، معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و دامپزشکی بر سلامت محصولات غذایی مانند میوه و سبزی و فراورده‌های گوشتی نظارت دارند که امیدواریم کار خود را به درستی انجام دهند. 

بلالی ادامه می‌دهد: وجود ماده متانول در برخی از عرقیات سنتی سبب عوارضی مانند کوری می‌شود بنابراین اداره تحقیقات استاندارد باید بر کارخانه‌های تولید محصولات عرقیات سنتی به‌ ویژه محصولاتی مانند عرق کاسنی و خار شتر که مواد چوبی و سلولزی آن زیاد است، نظارت و کنترل دقیق داشته باشد تا میزان ماده متانول در آنها صفر یا در حد استاندارد باشد. 


ادامه معضل کشف‌رود

عضو هیات علمی موسسه پژوهشی و علمی صنایع غذایی می‌گوید: اکنون اقداماتی از مبادی دولتی در خصوص توقف استفاده از فاضلاب تصفیه‌نشده در مزارع حاشیه کشف‌رود مشهد انجام گرفته است، اما هنوز از مبادی غیرقانونی فاضلاب تصفیه‌نشده با پمپ برداشت می‌شود و برای آبیاری برخی از مزارع به خصوص مزارع بامیه و اسفناج با تانکر حمل می‌شود. البته برای آبیاری مزارع زیر کشت ذرت وجو از فاضلاب تصفیه‌شده استفاده می‌شود. 

«عبدالله ملافیلابی» معتقد است متولی نظارت بر آبیاری مزارع حاشیه کشف‌رود، شرکت‌های آب و فاضلاب مشهد هستند و معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی نیز باید بر سبزی‌ها و میوه‌هایی که به بازار عرضه می‌شود نظارت داشته باشد و با نمونه‌برداری از این محصولات در صورت مشاهده آلودگی آنها را معدوم کند. 

به گفته وی، موسسه پژوهشی و علمی صنایع غذایی فقط به کار تحقیقاتی در آزمایشگاه‌های خود می‌پردازد و در صورت مشاهده بقایای سموم روی میوه‌ها و سبزی‌ها بیش از حد استاندارد هشدارهای لازم به مسئولان داده می‌شود اما نقش حاکمیتی و اجرایی برعهده معاونت غذا و دارو، موسسه استاندارد و تعزیرات است. این عضو هیات مدیره موسسه پژوهشی و علمی صنایع غذایی می‌افزاید: به هر حال این موسسه صاحب‌نظران را دعوت می‌کند تا صورت‌مساله را مطرح کنند و به عنوان موسسه پژوهشی به متولیان امر اخطار می‌دهد. برای مثال در خصوص واردات رنگ زعفران که ماده‌ای سرطان‌زاست و حجاجی که به مکه مشرف می‌شدند آن را به کشور می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آوردند، این موسسه نامه‌ای به استانداری ارسال کرد تا از طریق پدافند غیرعامل از واردات این ماده سرطان‌زا جلوگیری شود. 

فیلابی ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسد به دلیل عرضه حجم بالایی از میوه و تره‌بار در میادین کنترل و نظارت آنچنانی بر این مواد انجام نمی‌شود. یکی از میوه‌های بسیار آلوده خربزه است که در مناطق تربت جام برای تولید آن از 10 تا 12 نوع سم استفاده می‌کنند و حتی هنگام بارگیری نیز روی آن سم می‌پاشند. 
وی تاکید می‌کند: اکنون شاهد عرضه پرتقال شمال در بازار هستیم که معاونت غذا و دارو باید قبل از توزیع در میادین بر این محصول نظارت و کنترل داشته باشد و سلامت آن را تایید کند. در این خصوص محصولات جنوب به دلیل اقلیم منطقه به مراتب سالم‌تر از محصولات شمال است. 


برنامه پایش محصولات کشاورزی

معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد توضیح می‌دهد: براساس قوانین برنامه پنجم و ششم توسعه، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف است با همکاری وزارت جهاد کشاورزی مقدار مصرف مجاز سموم و کودهای شیمیایی را برای تولید محصولات باغی و کشاورزی مشخص کند و عرضه محصولاتی را که به صورت غیرمجاز از سموم و کودهای شیمیایی استفاده کرده‌اند ممنوع کند. به این منظور سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی طی بخشنامه‌ای فهرست سموم آفات نباتی غیرمجاز و حد مجاز باقیمانده سموم را در محصولات غذایی با همکاری وزارت جهاد کشاورزی تهیه و ابلاغ کرده است.

«عباس اخگری» تصریح می‌کند: این سازمان در امر پایش محصولات کشاورزی از نظر باقیمانده آفت‌کش‌ها و حاصل‌خیزکننده‌ها، برنامه پایش 7 قلم محصول کشاورزی را از نظر باقیمانده سموم آفت‌کش و کودهای شیمیایی به صورت کشوری در نیمه دوم سال 1393 با همکاری 10 مرکز دانشگاهی کشور آغاز کرده است و با افزایش تنوع محصولات، آزمون‌های پایش ادامه دارد. بررسی نتایج، استفاده از سموم نامناسب و نامرتبط برای محصول و یا استفاده بیش از حد مجاز آفت‌کش‌ها یا کودهای شیمیایی را در محصولات مورد پایش نشان داد و نتایج به دست آمده به منظور بهره‌برداری به ارگان‌های ذی‌ربط ارسال شده است. 

به گفته او، در زمان بازدید و بازرسی از کارخانه‌های تولید عرقیات، از محصولات آنها نمونه‌برداری و میزان متانول در آنها کنترل می‌شود. ضمنا مطابق طرح PMS کشوری‌ از نمونه‌های عرقیات گیاهی موجود در بازار نیز نمونه‌برداری می‌شود و از نظر متانول مورد آزمایش قرار می‌گیرد و در صورت مشاهده مقادیر غیرمجاز اقدام قانونی در این خصوص صورت می‌گیرد. 

معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه می‌دهد: وظیفه معاونت غذا و دارو صرفا آگاه کردن ارگان‌های ذی‌ربط از وضعیت باقیمانده سموم و کودهای شیمیایی (نیترات و فلزات سنگین سرب و کادمیوم) در محصولات کشاورزی به منظور استفاده در صدور دستورالعمل‌های مربوطه برای کاربرد صحیح سموم و کودها، رعایت زمان سمپاشی و دوره کارنس سموم و انجام آموزش‌های لازم به کشاورزان است. اقدام در خصوص آبیاری مزارع حاشیه کشف‌رود با فاضلاب تصفیه‌نشده مربوط به جهاد کشاورزی است. 


نمونه‌گیری از میدان‌های میوه و تره‌بار

معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد می‌گوید: نمونه‌گیری از میادین مرکزی و اصلی میوه و تره‌بار هر محصول درست یک مرحله قبل از خرید مصرف‌کننده توسط نمونه‌بردار آموزش‌دیده صورت می‌گیرد. همچنین تطبیق میزان باقیمانده سموم و کودهای شیمیایی (نیترات و فلزات سنگین سرب و کادمیوم) با MRLهای ملی و بین‌المللی انجام می‌شود. در این زمینه ‌ارگان‌های مربوط از وضعیت باقیمانده سموم و کودهای شیمیایی (نیترات و فلزات سنگین سرب و کادمیوم) در محصولات کشاورزی آگاه می‌شوند تا در صدور دستورالعمل‌های مربوطه برای کاربرد صحیح سموم و کودها، رعایت زمان سمپاشی و دوره کارنس سموم و انجام آموزش‌های لازم به کشاورزان در نظر گرفته شود. 

کسب آمادگی به منظور اجرای عملی سنجش روزانه باقیمانده سموم و کودهای شیمیایی (نیترات و فلزات سنگین سرب و کادمیوم) بر میوه‌ها و سبزی‌های قابل مصرف بازار از وظایف معاونت غذا و دارو است. تیم‌های بازرسی معاونت غذا و دارو دانشگاه به طور مستمر و در بازه‌های زمانی تعیین شده بر فعالیت واحدهای تولیدی مواد خوراکی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد نظارت می‌کند و در صورت مشاهده و دریافت هرگونه تخلف اقدامات قانونی لازم از سوی معاونت غذا و دارو دانشگاه صورت خواهد گرفت.