پرندگانی که نام کردستان و زاگرس را بر خود دارند

محسن ملاح/پرنده‌نگر

ایران به‌عنوان چهارراه عبور پرندگان مهاجر شناخته می‌شود و تا‌کنون حدود ۵۵۳ گونه پرنده در ایران ثبت شده است. این تنوع پرندگان ناشی از آن است که کشور در ناحیه‌ای قرار گرفته است که «پاله‌آر کتیک شرقی، پاله‌آر کتیک غربی، ایندومالایا و آفروتروپیکال را در یک نقطه پیوند داده است».  شماری از پرندگان ایران نام‌های مناطق مختلف، شهرها، استان‌ها، اقوام، اشخاص و... را بر خود دارند. براین اساس، در این نوشتار تلاش می‌شود به‌طور خاص پرندگانی که نام کردستان یا زاگرس را بر خود دارند، معرفی شوند.
حوزه کردستان در غرب کشور و در رشته کوه زاگرس قرار دارد و از لحاظ اقلیمی و طبیعی، این استان کوهستانی و دارای دره‌ها و مراتع گسترده، کوه‌ها، جنگل‌هاست و همچنین از پوشش گیاهی مناسبی برخوردار است. علاوه براین، رودخانه‌ها و تالاب‌های مهمی در این استان زیستگاه گونه‌های مختلف حیات‌وحش را شکل داده است. این تنوع و گستردگی زیستگاه شامل انواع مختلف پرندگان نیز می‌شود که به‌طور معمول مقیم، زادآور و یا مهاجر در این منطقه هستند، تا آنجا که بیش از نیمی از پرندگان ایران (در حدود 270گونه آبزی، کنارآبزی و خشک‌زی) در این حوزه قابل‌مشاهده هستند.

چکچک کردی

(Kurdish Wheatear (Oenanthe xanthoprymna که نام آن برگرفته از اقلیم کردستان است. در نام فارسی و انگلیسی این پرنده، واژه کردی را مشاهده می‌کنیم. محدوده زیستگاه چکچک کردستانی، کشورهایی مانند عراق، سوریه، ترکیه و...است و تا ایران را شامل می‌شود. قلمروی چکچک کردی در ایران نیز از شرق تا همدان، از شمال تا آذربایجان غربی و از جنوب تا خوزستان گسترده شده است.
چکچک کردی در بیشتر کشورها به همین نام شناخته می‌شود اما در برخی منابع اسپانیایی به اسم چکچک ایرانی نیز از آن نام می‌برند. چکچک کردی با چکچک گوش‌سیاه و چک‌چک ایرانی شباهت زیادی دارد، همین موضوع باعث می‌شود که گاهی این دو به جای دیگری اشتباه شناسایی شوند. چکچک کردی و چکچک ایرانی تنها چکچک‌های ایران هستند که در پرهای دم آنها مقداری رنگ سرخ/ نارنجی نیز قابل مشاهده است.چکچک کردی به‌طور معمول تابستان‌ها در کردستان دیده می‌شود و در لیست سرخ جهانی در طبقه‌بندی گونه‌های با کمترین نگرانی(LC) قرار گرفته است، اما در داخل ایران به‌عنوان گونه کمیاب شناخته می‌شود.
 
 الیکایی 


(Troglodytes troglodytes zagrossiensisZarudny & Loudon, 1908)  یکی دیگر از پرندگان حوزه زاگرس الیکایی است و از 3 زیرگونه الیکایی در ایران یکی از آنها نام زاگرس را بر خود دارد. حضور زیرگونه زاگرسِ الیکایی در غرب و جنوب غرب کشور تا فارس گسترده شده است. باوجود این، در سال‌های اخیر گزارشی از جوجه‌آوری این زیرگونه در این مناطق در دست نیست. برخی از دانشمندان این زیرگونه را با زیرگونه هیرکانی یکی دانسته‌‌اند. همچنین ما می‌توانیم یکی از 3 زیرگونه کبک که متعلق به حوزه کردستان است و در پسوند نام علمی خود کلمه کردستان دیده می‌شود را در این منطقه مشاهده کنیم.

 سسک گلو سفید یا نقابدار هیوم

(Alectoris chukar kurdestanicaMeinertzhagen, R,1923)  پرنده دیگری که برای نامگذاری و قرار دادن آن در زیرگونه زاگرس اختلاف نظر زیادی وجود دارد؛ سسک گلو سفید یا نقابدار هیوم است. این مسئله شامل گونه مشابه، یعنی سسک گلو سفید کوچک یا نقابدار معمولی، نیز می‌شود (این اختلاف که برای زیرگونه‌های silvia curruca دیده می‌شود در مورد sylvia althaea هم وجود دارد).
چرخ ریسک بزرگ 

(Parus major Zagrosiensis Zarudni ‌Landon,1905)  از مجموع 5 زیرگونه چرخ ریسک بزرگ که در ایران ثبت شده‌اند، یکی از آنها نام زاگرس را در خود دارد. این پرنده در مناطقی از شمال و شمال غرب، مرکز و جنوب غرب ایران حضور دارد؛ یعنی ما می‌توانیم این زیرگونه را به جز کردستان در سراسر زاگرس تا کرمان و فارس و حتی قسمت‌هایی از البرز تا شمال شرق مشاهده کنیم. پرندگان دیگری نیز در ایران وجود دارند که برگرفته از نام کشور، اقلیم، منطقه، شخص و... هستند که در نوشتارهای دیگر به آن پرداخته خواهد شد.
 منابع در دفتر روزنامه موجود است.