دوزخ بیداری برزخ خواب

میلاد حسینی، روزنامه‌نگار 



جعفر مدرس‌صادقی نویسنده‌ای جدی است و مهم و در چهاردهه حضورش در فضای ادبی ایران، همیشه شخصیتی مهم بوده و کتاب‌هایش علاوه بر داشتن خواننده‌های خاص خود، نظر منتقدان را هم جلب کرده. نکته مهم درباره مدرس‌صادقی تم کلی آثار اوست که در بسیاری از قصه‌هایی که روایت می‌کند تقریبا یکسان می‌ماند. فضایی کاملا حقیقی و رئال به‌وسیله پلی خواب‌گونه پیوند می‌خورد با جادو و خیال و جهانی که همه‌چیزش دقیق و درست بود، اما نیمه رمان از زمین بلند و به عالمی دیگر نزدیک می‌شود. کیفیت این مهم البته در هر رمانی وابسته به قدرت روایی و توانایی قصه در همان رمان است، اما در «گاوخونی» نویسنده به حدی از کیفیت رسیده که رمان کوتاهش را به یکی از کارهای ماندگار تاریخ رمان فارسی بدل کرده. روشن‌بودن تکلیف نویسنده با جهان داستانی‌اش امری‌‌است حیاتی. چرا چنین است؟ خواننده می‌داند وقتی رمانی از جعفر مدرس‌صادقی را در دست می‌گیرد با چه‌جور رمانی مواجه است. می‌داند اگر قصه مهاجرت را می‌خواند، قرار نیست شبیه رمان‌های دیگر باشد. و این مسیری‌است روشن که رمان‌نویس در آن حرکت می‌کند.

گاوخونی، روایت مردی‌ا‌ست که از خاطرات تنیده‌ درهمش از گذشته و پدر خود می‌گوید و گاه خواب‌هایش را می‌نویسد. من‌راوی جوان گاوخونی با 2‌هم‌خانه در تهران زند‌گی می‌کند و بارها اصفهان و شناکردن اول صبح در زاینده‌رود با پدرش را به یاد می‌آورد. دخترعمه و عشقی بدسرانجام و خواب‌هایی پیچیده و خیالی محورهایی هستند که رمان با دستمایه‌قرار دادن آنها خودش را جلو می‌کشد. و البته کابوسی دیگر؛ روزی آن‌قدر به پایین‌دست رودخانه می‌روند که در آب غرق می‌شوند و در باتلاق گاوخونی می‌میرند؛ خواب‌هایی که نقشی اساسی در رمان دارند و اصلا رمان هم با دیدن خوابی شروع می‌شود و همین فرصتی برای وهم‌آلود شدن بیشتر رمان، خاصه از نیمه به بعد، می‌شود.

اما گاوخونی چه‌جور رمانی‌‌است؟ رمانی بسیار خواندنی و روان که خیلی سریع خوانده می‌شود و صحنه‌هایی می‌سازد که تصویرش در ذهن حک می‌شود؛ مانند شناهای صبحگاهی یا دیدن معلم هنگام شنا در زاینده‌رود... تصویر اثیری دخترعمه و بعد بازی با مفهوم ازدواج... فضای مغازه پدری که سرآخر به‌جای باتلاق گاوخونی در آنجا جان می‌دهد... و خواب در خواب‌های آخر رمان و درهایی که رو به باتلاق باز می‌شوند. نکته دیگر درباره گاوخونی قصه‌گوبودن آن است. می‌شود تعابیر و استعاره‌های زیادی را از دلِ متن‌اش بیرون کشید و درباره کهن‌الگوی آب و زن در روایت و چیزهای دیگری حرف زد و صفحه‌ها نقد روان‌شناختی روی رمان نوشت، اما در درجه اول کاری‌‌است قصه‌گو با اجرایی دقیق که جهانی از داستان می‌سازد که همه‌چیزش سرجای خود نشسته، حتی اوهام راوی که دقیق هدایت شده.